Morgunblaðið - 18.12.1985, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR18. DESEMBER1985
ER SJÁLFSKIPTINGIN
í BÍLNUM ÞÍNUM
FARIN AÐ SNUÐA?
Ef svo er, ættirðu aö kynna þér tilboð okkar,
og þú munt komast að raun um að það borgar
sig að taka því - frekar en að láta
sjálfskiptinguna skemmast.
Tilboðið nær til allra bílaog í því felst
skoðun á eftirfarandi 10 atriðum
(varahlutir ekki innifafdir í verði):
* olía tekin a< skiptingu
* skipt um pakkningu á pönnu
* ventlahús þrifið
* panna þrifin.skipt um síu
* skiptikambur athugaður og
stilltur
* bremst*and stillt
* nýr vökvi settur á skiptingu
* stjórnfcarkar og tengi stillt
* vakúmskipting athuguð
* bifmlðinni reynsluekið
Allt þetta færðu fyrir kr. 2488
Þetta er tilboð okkar!
BiLVANGUR sf
HÖFÐABAKKA 9 SÍMI 687300
GM
ÞJONUSTA
FKERTA-
LAMPINN
frá Konst-Smide er tilvalið jólaljós í
barnaherbergið, stofuhornið, eöa sem
friöarljós í gluggann á aðfangadags-
kvöld.
Litli kerta-lampinn er öruggur. Peran
í honum er ótrúlega lík venjulegu kerti.
Fáanlegur í hvítu, rauöu og gylltu.
Gefiö „jóla-kerti“ sem er öruggt. Gefiö
Litla kerta-lampann frá Konst-Smide.
Undirstöðurit
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Lúðvík Kristjinsson: ÍSLENZKIR
SJÁVARHÆTTIR IV. 546 bls. Bó-
kaútg. Menningarsjóðs. Reykjavík
1985.
íslenzkir sjávarhættir er í öllum
skilningi mikils háttar rit. Hvert
bindi er geysistórt, bæði að broti
og blaðsíðufjölda. Og fimm munu
bækurnar verða áður en lýkur.
Rit af þessu tagi getur orðið til
með tvennum hætti. Annaðhvort
með samvinnu margra, ellegar þá
framtaki eins manns. Því aðeins
getur einn maður sent frá sér
svona verk að hann hafi varið
mörgum bestu árum ævinnar til
að vinna það. Og þess háttar starf
vinnur enginn einn maður nema
af hugsjón.
Lúðvík Kristjánsson var manna
hæfastur til að vinna þetta verk.
Hann hefur mikið fengist við at-
vinnusögu, einkum 19. aldar. Og
hann hefur löngum haft auga með
sjónum.
Óþarft er að fjölyrða um þjóð-
lífsbyltingu þessarar aldar. En
hennar vegna telst margt ef ekki
flest, sem lýst er í riti þessu, þegar
til liðna tímans. Kynslóð Lúðvíks
Kristjánssonar lifði alla breyting-
una — allt frá árabát til verk-
smiðjutogara.
Hins vegar breyttist sjósókn
ekki svo mjög hér fyrrum, frá öld
til aldar, þannig að sá sem veit,
hvernig róið var til fiskjar hér um
síðustu aldamót, hann veit býsna
langt. Með þá þekking að vegar-
nesti er auðveldara að fikra sig
aftir til fyrri alda.
Sýnilega hefur Lúðvík Krist-
jánsson í upphafi sett sér það
markmið er hann hóf samantekt
þessa mikla rits að það yrði tæm-
andi — að svo miklu leyti sem
nokkurt rit getur nokkru sinni náð
því marki. Hér er því geysimikið
efni saman dregið, meðal annars
um tiltekna þætti sjávarútvegs
sem ófróður kynni að líta á sem
léttvæg aukaatriði. Þessi bók hefst
t.d. á löngum og ýtarlegum kafla
sem ber yfirskriftina: Beita og
beiting. Hefði ekki nægt að lýsa
svo fábrotnu verki í stuttu máli?
Fjarri því. Hér er ekki verið að lýsa
verki á einum stað og einum tíma
heldur hverju einu sem kemur við
efni þessu aldirnar í gegnum. Beita
var margvísleg og mismunandi.
Vinnubrögð sömuleiðis við beit-
ingu. Þá er því lýst hvernig beit-
unnar var aflað og ennfremur frá
því greint hverjir áttu að leggja
hana til en um það voru skýr
ákvæði fyrrum. Hér er að sjálf-
sögðu veriö að lýsa fyrri tíma
vinnubrögðum og lifnaðarháttum.
Og þar með er fjöldi orða og orð-
taka sem fáir munu kannast við
nú. Hvað er t.d. »rauðegni«? Og
hvaðer »selaslang«?
Kafli er hér um aflaskipti.
Hverjum bar sinn hlutur. Og afla-
skipti fóru fram eftir föstum regl-
um eins og hvað annað sem að
sjávarútvegi laut.
Kafli er hér um helstu nytja-
fiska. Fram hjá þeim varð ekki
gengið. Að vísu má segja að þeir
teljist ekki til fornra sjávarhátta
fremur en nýrra og nákvæmar lýs-
ingar á þeim sé annars staðar að
finna. En gamli tíminn átti sín
flóknu vísindi. Til dæmis þurfti
bæði kunnáttu og lagni til að rífa
hertan þorskhaus svo hann nýttist
sem best til matar. Hver smáögn
i hausnum hét sínu nafni og er það
orðasafn hvergi lítið þegar saman
Dr. Lúðvík Kristjánsson
er dregið. Sú var tíð að maturinn
var dýrmætastur alls. Og fólk
hafði næma tilfinningu fyrir því
sem það var að borða. Nýta varð
hvaðeina til hins ýtrasta, ef ekki
til matar þá til annarra hluta.
Sumt var jafnvel notað til leikja,
eins og dálkurinn. Algengur leikur
hét »að geta í dálk«.
Langur kafli er hér um landleg-
ur. Þrátt fyrir vinnuhörku þá sem
fyrrum tíðkaðist varð ekki deilt
við ægi um það hvenær róið yrði
á sjó. Byrr hlaut að ráða. Land-
legudagar fóru eftir veðri, stund-
um fleiri, stundum færri. Sjómenn
urðu þá oft að sinna öðrum störf-
um. Það fór þó eftir aðstæðum.
En tómstundir gáfust líka margar.
Misjafnt var það sem sjómenn
tóku sér fyrir hendur í landlegum.
Eitt var það að reyna krafta sína.
Líkamsburðir voru þá í hávegum
hafðir og mjög litið upp til krafta-
manna. Og sönnur á afl sitt færðu
menn meðal annars með því að
reyna sig við aðra, lyfta þungum
steinum hver á fætur öðrum og
þar fram eftir götunum. Frægastir
eru steinarnir í Dritvík. Þeir voru
eins konar kraftamælar. Aðrir
reyndu á sína andlegu krafta og
settu saman vísur. Formannavísur
urðu oft til í fjölmennari verstöð-
um. Sýnishorn þess háttar kveð-
skapar er hér að finna. Hrakning-
ar á sjó urðu líka kveðskaparefni.
Ortar voru sjóhrakningsrímur. Þá
var gamankveðskapur ekki síður
vel þeginn. í þættinum Glens og
gaman segir meðal annars svo:
»Hnyttin staka gat orðið til þess
að lyfta undir frásögn af kynnum
karls og konu. Vermaður gekk
framhjá stúlku, sem hann leit hýru
auga, en hún var þá við grútar-
bræðslu. Hann ávarpar hana:
Komdu sæl min keraldsausu-nunna.
Hvemig stendur á högum þín,
hákarlsgrútar-liljan mín?«
Hér er hversdagsleikinn fæðrð-
ur í skrautbúning rímnamálsins.
Dálítið kemur það spánskt fyrir
sjónir nú. En þeir, sem alist höfðu
upp við rímnakveðskap, litu þetta
öðrum augum. Þetta tilheyrði
bundnu máli, var bæði íþrótt og
skemmtun.
Síðustu kaflar þessarar bókar
fjalla svo um viðskipti þau sem
tengd voru verstöðvunum: Skreið-
arferðir og fiskifangaverzlun. Þau
viðskipti voru margvísleg en náðu
til landsins alls, jafnt þeirra sem
heima áttu innst inn til dala. Allir
landsmenn neyttu fisks, hvar sem
þeir áttu heima. Og skreiðarferðir,
sums staðar langar og erfiðar,
settu ærinn svip á þjóðlífið. Örugg-
lega stuðluðu verferðir milli lands-
fjórðunga og langar skreiðarferðir
að því að sama tungumál var talað
hér um allt land en greindist ekki
í mállýskur eins og í löndum þar
sem ríktu átthagafjötrar og kyrr-
staða.
Það sem hér hefur verið tínt til
gefur ekki fulla hugmynd um efni
þessarar stóru bókar. Auðvitað
verða allir að leggjast á eitt ef
útgáfa svona rits á að takast vel:
útgefandi og aðrir sem nálægt
verkinu koma. Óhætt er að segja
að vandað hafi verið til ritsins og
fátt til sparað. Fjöldi skýringar-
teikninga fylgir textanum. Einnig
prýða bókina margar litmyndir.
Eru þær bæði til stuðnings við
efnið, en kannski ekki síður til
augnayndis. Rit eins og íslenskir
sjávarhættir verður ekki skrifað
nema einu sinni. Þetta verður sú
frumheimild sem fræðimenn
framtíðarinnar munu leita til.
Höfundurinn hefur skilað mikils
háttar ævistarfi.