Morgunblaðið - 18.12.1985, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ. MIDVIKUDAGUR18. DESEMBER1985
41
Ritstjórar Morgunblaðsins 1956: Bjarni Benediktsson, Valtýr Stefánsson, Sigurður
Bjarnason og Einar Ásmundsson
ýmsum áttum. Líf blaðsins lá við,
heiður þess og orðstír. Allt lagt í
sölurnar til að sigur fengist með
karlmennsku. Slík átök þekkjum
við einnig sem nú störfum við
blaðið. En þau hafa komið í styttri
hrinum en áður þegar stríðsaxar-
menn sóttu linnulaust að borgara-
legum öflum og því blaði sem var
brjóst þeirra og skjöldur. Nú er
leikurinn ógrárri en áður og er það
vel. Samt telur Jónas Arnason
okkur Morgunblaðsmenn hættu-
lega, ofstækisfulla eða barnalega
í nýútkominni bók. Ég er víst
hættulausastur því ég er barnaleg-
astur! Mér hefur alltaf líkað vel
við Jónas, hann er tilfinningamað-
ur eins og hann á kyn til. Yfirleitt
líkar mér vel við andstæðinga
Morgunblaðsins. Þeir taka mark á
því. Og þeir eru hræddir við það á
sömu forsendum og sovézk stjórn-
völd þola þá heldur illa sem tala
máli vestrænnar mannúðarstefnu.
Morgunblaðið er líka orðið svo
opið að það er ekki heiglum hent
að finna stefnu þess nema í for-
ystugreinum. Það rúmar allar
skoðanir og andstæðingar þess eru
orðnir fáir. Jónas Árnason og aðrir
vinstrisinnaðir rithöfundar hafa
mátt una vel sínum hlut í blaðinu.
Þeir vita það vel. Og það er tölu-
vert ástriki með okkur Jónasi
þegar við hittumst eins og hann
segir í fyrrnefndri viðtalsbók með
nafni hans. Við erum báðir róm-
antískir í aðra röndina eins og
Morgunblaðið(l) Göngum upp t því
sem okkur finnst skipta máli.
Höfum báðir lesið Njálu og vitum
að Mörður er skuggalaus. Jónas
er einlægur eins og ég og hefur
mikinn sjarma. Hann er líklega
einnig dálítið barnalegur á stund-
um, a.m.k. í augum þeirra sem
telja að tilgangurinn eigi að helga
meðalið í bókmenntum og listum,
ekxi síður en í stjórnmálum.
V
Það .er erfitt hlutskipti að vera
í senn skáld og stjórnmálamaður
á íslandi. Erfitt að sinna listum
og dægurmálum. Samt hafa slíkir
menn valizt til stjórnmála og áður
voru þeir einatt ritstjórar. Það er
ekkert nýtt. Aðrir hafa verið
miklir tilfinningamenn þótt þeir
hafi ekki borið skáldlegar hugsan-
ir sínar á torg út af ástríðufullri
og barnslegri þörf, heldur geymt
þær innra með sér. Valtýr var einn
þeirra. Samt var hann mikill til-
finningamaður og kom það oft
fram í skrifum hans. En hann orti
nafnlaust í Lesbók. Ég kynntist
oft skáldinu í Sigurði Bjarnasyni
þegar við töluðum saman á góðum
stundum. Hann hefur verndað vel
þessar innstu kenndir sínar eins
og praktískum mönnum er eigin-
legt.- Við Jónas Árnason höfum
aftur á móti oft gengið í vatnið.
Þá er að koma sér í land án þess
að sökkva. Og skjálfa sér til hita.
Veraldarvanir og vel sjóaðir
stjórnmálamenn eru sjaldnast svo
bamalegir að opinbera sig fyrir
alþjóð. Hannesi Hafstein tókst að
sitja á skáldiegu tauginni meðan
hann var ráðherra og hafði vit á
að gefa ekki út bók meðan hann
var í orrahríðinni miðri. Samt var
hann níddur fyrir ljóð sín af and-
stæðingum. Það var Einari Bene-
diktssyni mikið lán að lenda aldrei
á þingi, samt hafði hann þó nokkra
forystu um þjóðmál upp úr alda-
mótum. Og enginn hefur skrifað
ofsafengnari árásir á ljóðskáld en
einn helzti stjórnmálaandstæðingur
þeirra landvarnarmanna, Valtýr
Guðmundsson. Þá gekk hann í
vatnið. Þeir hafa margir gengið í
vatnið. Samt var doktor , Valtýr
prófessor. Hann sá ljóð Einars
Benediktssonar í gegnum Iitað gler
stjórnmálamannsins. Og það sem
hann sá var ekki í fókus! Dómur
doktor Valtýs um skáldskap Ein-
ars Benediktssonar er sá blettur á
ferli stjórnmálamannsins sem síð-
ast verður afmáður. Samt var
hann stórmerkur stjórnmálamað-
ur hvað sem andstæðingar hans
segja. Og hvað sem líður dálætinu
á Hannesi Hafstein.
VI
Mikil ábyrgð hvílir á Morgun-
blaðinu og til þess eru gerðar
miklar kröfur að vonum. Það er
stundum vandratað einstigið milli
fumlausrar og skilgóðrar frétta-
mennsku og krafna um heiðarleik
og siðgæði sem á okkur dynja dag
hvern. Svo að ekki sé talað um
frágang og málfar(!) Blaða-
mennska er hávaðasöm. Alltaf
leikið á öll hljóðfæri í einu. Undan-
tekning að heyra fíngerðan einleik.
Blaðamennska er slítandi starf.
Samt hafa blaðamenn náð sjötugs
aldri(!) En þeir eru víst ekki lang-
líf stétt. Þeir helga sig atburðum
hvers einasta dags sem guð gefur,
brenna upp í þeim eldi sem aldrei
slokknar. Þórbergur hefði líklega
sagt að blaðamennska væri
óslökkvandi eins og þorstinn í
helvíti.
VII
Við skulum sjá til hvort strák-
amir á Þjóðviljanum hafa bol-
magn og siðferðisþrek til að vera
þeir sjálfir eða hvort þeir verða
einungis endurómur gamals of-
stækis; e.k. gamaldags drauga-
fangur í nýmóðins húsakynnum.
Ig hef ennþá þó nokkra von um.
sinnaskipti. Árni Bergmann er
tekinn að lýjast á þrætubókarlist-
inni og sjálfur orðinn rithöfundur.
Og strákunum er margt ósjálfrátt
vel gefið en við skulum hafa fyrir-
vara á því sem þeim er sjálfrátt,
minnug viðbragðanna við sögum
Kristmanns þegar. ég var ungur,
enda ekki lítil áminning í þeim
kersknisfullu orðum Guðbergs
Bergssonar í samtali um daginn
að Kristmann hafi verið marxlsk-
asti höfundur landsins, einkum f
Nátttröllið glottir! Það hefur verið
mikið áfall fyrir þá félaga og gæti
ég trúað því að þeir hafi legið í
Nátttröllinu undanfarna daga, eða
eins og viö sögðum í Reykjavíkur-
bréfi 30. nóv. sl.: „Marxistar hafa
áreiðanlega átt von á dauöa sinum
en ekki þessu! En það eru gömul
sannindi og ný, að það sem helzt
hann varast vann varð þó að koma
yfir hann(!) Og nú er sú stund
upprunnin í herbúðum islenzkra
marxista. Vonandi verður þetta til
þess að þeir flykkjast nú á bóka-
söfn, fá ritsöfn og aðrar skræður
Kristmanns lánaðar — og hakka
í sig Nátttröllið á meðan skáldið
glottir yfir öxl þeirra — og gamli
tíminn springur í loft upp!“ I leik-
húsi fáránleikans getur allt gerzt
og ég er þess fullviss að Kristmann
sem var ódrepandi í trú sinni á
framhaldslíf fylgist nú vandlega
með þessum ósköpum og skemmtir
sér konunglega. Áður töldu marx-
istar hann óalandi og óferjandi.
Sjálfur hafði hann ofnæmi fyrir
þeim og var svo sannarlega látinn
gjalda þess grimmilega. En Guð-
bergur Bergsson kemur alltaf á
okkur eins og persóna út úr skáld-
sögu eftir Cervantes. Og nú er
Vésteinn Lúðvíksson orðinn
búddatrúar. Það væri ég einnig ef
hinn kosturinn væri marxismi.
Menn eins og Sigurður Bjarnason
og aðrir sem stóðu i slagsmálum
við gömlu marxistana á hörmung-
arárum ungversku byltingarinnar
og innrásarinnar í Tékkóslóvakíu
geta nú sæmilega við unað.
VIII
Ég fagna því sérstaklega hvað
manneskjulegir gagnrýnendur eru
komnir að Dagblaðinu, Nútíman-
um og Helgarpóstinum. Tel að
mannúðarstefna sé í fyrirrúmi hjá
þessari nýju kynslóð ungs mennt-
aðs fólks. Ást á bókmenntum og
listum. Pólitískur leiði sem betur
fer. Það er enginn vafi á því að
þjóðfélagið er betra nú en þegar
við Sigurður Bjarnason vorum
samritstjórar á Morgunblaðinu.
Þeir Þjóðviljamenn ættu að láta
Silju Aðalsteinsdóttur stjórna
ferðinni eins og í Tímariti Máls
og menningar, hún hefur burði til
að vera húmanisti.
En það var allt um það fróðlegt
að sjá úttekt og áhyggjur Jónasar
Árnasonar. Mér er sagt að hug-
sjúkur íslendingur í Gautaborg
sendi nú dreifibréf um landið þvert
og endilangt til að segja fólki að
ég sé Göbbels í nýju gervi. Kannski
þetta klingi í eyrum þessa bæklaða
vesalings þarna ytra. Loftið er
radíótíft og merðirnir skuggalaus-
ir. Það er mikilvægt að hafa taum-
hald á tungu sinni. Það á ekki síður
við um okkur Morgunblaðsmenn.
Annars er maður farinn að hlaupa
erinda níðhöggs fyrr en varir,
nagandi Yggdrasil frá krónu að
rótum. Ég er ekki að segja að við
Morgunblaðsmenn séum neinn
Yggdrasill, en við höfum séð níð-
högg litla bregða fyrir. Þá fjöru
höfum við sopið. Samt höfum við
aldrei verið tiltakanlega hættuleg-
ir. Margir hafa aftur á móti
áhyggjur af því hvað við erum
meinlausir og látum pólitíska
andstæðinga fara litið í taugarnar
á okkur. Við erum sífelldlega að
auglýsa þá enda sækja þeir mjög
í blaðið. Um verk þeirra er farið
mjúkum höndum ef þeir eru í list-
rænu stellingunum. Tímarnir hafa
breytzt og við höfum breytzt, það
er rétt. Állt hefur breytzt. Jónas
Árnason og félagar hans hafa
breytzt, guði sé lof. Þjóðfélagið er
þolanlegra en áður var þegar við
þurftum að sveifla sverði sem þrjú
væru á lofti í einu. Þá átti lýðræði
hvarvetna u.ndir högg að sækja.
Nú er hættan eitthvað fjarlægari,
glæpirnir bitna á löndum eins og
Afganistan sem hefur aldrei verið
neinum til ama. Áður fyrr vorum
við einatt með Þór í Otgörðum
austur að berja á jötnum meðan
úlfurinn gerði sér bæli hér heima.
Þá lifðum við lífsháska. Þá þurft-
um við Morgunblaðsmenn að
ganga í lokuðum brynjum. Þá var
Jón Kjartansson farinn austur í
Vík og Valtýr tekinn að lýjast. Það
var gerð liðskönnun og nýir menn
kallaðir til.
IX
Shaw sagði þá sögu að gagn-
rýnandinn Austin Harrison hafi
haft áhuga á því þegar skáldið tók
að efna til óvinafagnaðar í leik-
húsinu að skrifa langar athuganir
um leikrit hans í blað sitt Daily
Mail. „Annaðhvort voru greinarn-
ar ekki birtar eða skornar niður í
ekki neitt. Harrison skildi þetta
ekki og þegar hann spurði North-
cliffe lávarð hvernig á þessu stæði
svaraði lávarðurinn: „Ég er ekki
að gefa út blaðið mitt til að auglýsa
fjandans sósíalista.““ Sem sagt:
Það er ekki sama hver leikur á
píanóið hans Henriksens gamla(!).
Afstaða Morgunblaðsins á ekk-
ert skylt við framkomu lávarðar-
ins en mér er nær að halda að
hann gangi aftur í Þjóðviljanum.
Þar er sjaldnast minnst á ritverk
pólitískra andstæðinga, nema til
að koma höggi á þá. Samt hafa
ungir menn tekið við ritstjórn
blaðsins. Bæði Össur Skarphéðins-
son og Óskar Guðmundsson skrifa
í stjórnmálagreinum sínum af
meiri kurteisi um okkur svokallaða
andstæðinga sína en fyrirrennárar
þeirra gerðu, enda eru þeir opnari
og stórum skemmtilegri en gömlu
harðlínumennirnir. En samt er
eins og fátt hafi breytzt í blaðinu.
Þessi nýi andi á a.m.k. erfitt upp-
dráttar og enn er farið í pólitískt
manngreinarálit í Þjóðviljanum.
Það er engu líkara en allaballarnir
bergmáli lávarðinn á hverjum
degi: Við erum ekki að gefa út
blaðið okkar til að auglýsa fjand-
ans íhaldið! Það er einkennilegt
hvað einn dauður lávarður getur
haft mikil áhrif á marxlska ærsla-
belgi úti á íslandi. Þessi uppdrátt-
arsýki var þó útbreiddari og mun
alvarlegri um það leyti sem ég kom
að Morgunblaðinu en nú er. Þá var
kalda stríðið í algleymingi og lýs-
ingar Jónasar Árnasonar á okkur
Morgunblaðsmönnum nú áttu ná-
kvæmlega við helztu samherja
hans — og tel ég þessa fullyrðingu
mína sanni nær en ummæli hans.
Oft spyr ég sjálfan mig þessarar
barnalegu spurningar: Hvenær