Morgunblaðið - 18.12.1985, Síða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR18. DESEMBER1986
samvinnu eða
í framtíðinni
Aukið frelsi bankanna:
Þrýstir á
samruna
— eftir Braga
Hannesson
Hér á eftir fer erindi, sem Bragi
Hannesson, bankastjóri, flutti á
fundi Sambands ísl. bankamanna á
miðvikudag í síðustu viku.
Um næstu áramót taka gildi ný
lög um viðskiptabanka. Þar með
eru felld í einn lagabálk sjö lög
um þrjá ríkisviðskiptabanka og
fjóra hlutafélagsbanka í eigu ein-
staklinga og félaga. Flestir munu
vera þeirrar skoðunar, að tíma-
bært hafi verið að endurskoða og
breyta bankalöggjöfinni, þótt
skoðanir séu ef til vill skiptar um,
hversu langt hafi átt að ganga.
Helstu nýmæli
Ég mun í stuttu máli gera grein
fyrir helstu nýmælum nýju lag-
anna og þeim breytingum, sem þau
hafa í för með sér.
1. Horfið er frá þeirri skipan að
starfsemi hvers viðskipta-
banka sé að verulegu leyti
bundin við tiltekna atvinnu-
grein eða hagsmunasamtök
eins og nú er gert, nema í
lögum um Landsbankann. Þess
í stað er kveðið á um það, að
viðskiptabanki reki hvers kon-
ar viðskiptabankastarfsemi.
2. Viðskiptabankar verða ein-
ungis reknir í formi ríkisvið-
skiptabanka eða hlutafélags-
banka. Hingað til hafa hlutafé-
lagsbankar verið stofnaðir
með sérstakri löggjöf, en nú
verður nægilegt að uppfylla
ströng, almenn skilyrði til þess
að stofna þá og starfrækja.
Þannig þarf hlutafé að vera
100 milljónir króna í hlutafé-
lagsbanka og hömlur á með-
ferð hluta eru bannaðar. Hlut-
hafar skulu eigi vera færri en
50 og enginn hluthafi má fara
með meira en Vs hluta saman-
lagðra atkvæða í bankanum
bæði fyrir sjálfs sín hönd og
annarra.
3. Gert er ráð fyrir því, að erlend-
um bönkum verði veitt heimild
til að setja á stofn umboðs-
skrifstofu hér á landi að
fengnu leyfi ráðherra. Starf-
semin á þá fyrst og fremst að
felast í öflun og veitingu upp-
lýsinga svo og ráðgjöf við við-
skiptamenn hins erlenda
banka hér á landi.
4. Stofnun bankaútibúa er gefin
frjáls, en frá 1964 hefur þurft
leyfi ráðherra til að stofna
útibú að fenginni umsögn
Seðlabankans. A hinn bóginn
er kveðið svo á að bókfært verð
þeirra fasteigna og búnaðar,
sem viðskiptabanki notar und-
ir starfsemi sína megi ekki
nema hærri fjárhæð en 65%
af eigin fé bankans.
5. Viðskiptabankar ákveða sjálf-
ir inn- og útlánsvexti og önnur
þjónustugjöld. Óheimilt er
samráð við aðrar innlánsstofn-
anir í þessum efnum.
6. Viðskiptabankar hafa rétt til
þess að versla með erlendan
gjaldeyri án sérstaks leyfis
Seölabankans. Engu að síður
er gert ráð fyrir því, að Seðla-
bankinn geti sett gjaldeyris-
viðskiptum viðskiptabanka
ákveðin takmörk að fengnu
samþykki ráðherra.
7. Viðskiptabönkum er heimilt
að kaupa hlut í almennings-
hlutafélögum. Hins vegar eru
þau takmörk sett, að saman-
lagt bókfært virði hlutabréfa-
eigna viðskiptabanka má ekki
vera hærra en 15% af eigin fé
bankans.
8. Gerð er krafa um að eigið fé
viðskiptabanka nemi a.m.k.
5% af niðurstöðutölu efna-
hagsreiknings og veittum
ábyrgðum. Áður en hlutfall
eigin fjár er fundið skal þó
draga frá tiltekna liði efna-
hagsreiknings, sem eru eigið
fé, peningar í sjóði, innlán í
Seðlabanka og innlán i öðrum
innlánsstofnunum.
9. Stofnaður er Tryggingasjóður
viðskiptabanka til að trygja
full skil á innlánsfé, þegar
skipta á búi viðskiptabanka.
Skal stefna að því að hann nái
1% af innlánsfé bankanna.
10. Settar eru reglur um málsmeð-
ferð við slit eða samruna við-
skiptabanka.
Hvaö hafa breytingarnar
í för með sér?
Það fer ekki á milli mála, að hér
er um miklar breytingar að ræða
frá núverandi lögum. I fyrsta lagi
er dregið úr þeim mismun á starfs-
aðstöðu, sem átt hefur sér stað
milli ríkisbanka og einkabanka
með því að setja almennar reglur
og skilyrði, sem allir viðskipta-
bankar verða að uppfylla til þess
að mega starfa. I öðru lagi er
horfið frá þeirri miðstýringu, sem
verið hefur í ákvörðun um innláns-
og útlánsvexti. Samráð er bannað
og lagt í hendur bankaráðs að móta
stefnu hvers banka í vaxtamálum.
Eðlilegt er að spurt sé, hvaða
breytingar verði lögunum samfara
á starfi og starfsháttum viðskipta-
bankanna í kjölfar laganna. Hér
verður leitast við að svara því með
hliðsjón af nýmælum bankalag-
anna, 3em hér voru rakin áður.
1. Þótt i lögum hinna einstöku
viðskiptabanka séu ákvæði, sem
kveði á um að þeir skuli styðja
ákveðna atvinnuvegi, hefur
þeim ekki verið bannað að eiga
viðskipti við aðra. Reyndin er
einnig sú, að þróunin siðustu
árin hefur víðast hvar verið í
átt til meiri dreifingar, nema
hjá þeim bönkum, sem hafa
verið bundnir viðskiptum við
fyrirtæki í sjávarútvegi. Nú er
hins vegar öðrum aðilum en
viðskiptabönkum bannað að
reka viðskiptabankastarfsemi.
Þar með hyggst löggjafinn
tryggja öryggi í rekstri við-
skiptabanka og hagsmuni spari-
fjáreigenda. Viðskiptabönkum
er einum veitt heimild til þess
að taka við innlánum og nota
heitið banki í firmaheiti sinu
eða til nánari skýringar á starf-
semi sinni. Þetta breytir ekki
því, að aðrir aðilar geta haft
með höndum starfsemi, sem
felur í sér ákveðna þætti við-
skiptabankastarfsemi, eins og
verðbréfaviðskipti og afborgun-
arkaup. Verður að teljast óeðli-
legt með hliðsjón af almanna-
hagsmunum að ekki séu gerðar
kröfur til starfsemi slíkra aðila
t.d. um eiginfjárstöðu á sama
hátt og banka.
2. Ákvæðið um lágmarks hlutafé
og fjölda hluthafa er ekki
vandamál fyrir neinn af núver-
andi einkabökum, enda er veitt-
ur frestur í 5 ár í lögunum til
þess að fullnægja þessu ákvæði.
3. Ekki er líklegt, að erlendir
bankar muni setja hér upp
umboðsskrifstofur á næstunni,
þannig að ákvæði um þetta efni
eru því nánast stefnuyfirlýsing
fremur en raunhæfir hlutir. Ef
hins vegar til þess kemur væri
æskilegt, að í nýju bankalögun-
um væru skýrari ákvæði um þá
starfsemi, t.d. að hún lyti sömu
takmörkunum og innlendir
bankar eru háðir.
4. Krafan um að bókfært verð
fasteigna og búnaðar, sem banki
notar til starfsemi sinnar megi
ekki fara fram úr 65% af éigin
fé bankans, er ætluð til að knýja
á endurmat á stefnu viðskipta-
bankanna í útibúamálum.
Veittur er fimm ára aðlögunar-
tími.
Allir bankanna nema Lands-
bankinn munu vera yfir þessu
marki og munu því þurfa að
auka sitt eigið fé eða selja eign-
ir, en til þess er veittur aðlögun-
artími eins og áður sagði.
Hins vegar virðist krafan um
eiginfjárstöðu hafa átt að vera
nægileg til þess að halda aftur
af bönkunum í fjölgun útibúa,
þar sem eiginfjárstaðan rýrnar
við rekstur óarðbærra útibúa.
Ennfremur er vafasamt að
tengja búnað þessu ákvæði, þar
sem það kann að hindra sjálf-
virkni og vélvæðingu, sem fyrir-
sjáanleg er á næstu árum.
5. Heimildin til þess að ákveða
innláns- og útlánsvexti er tví-
mælalaust áhrifamesta nýmæli
laganna og það sem kemur til
með að hafa mestar breytingar
í för með sér. í greinargerð með
viðskiptabankalögunum er
kveðið á um það, að með þessu
sé verið að stuðla að sem
minnstum vaxtamun milli inn-
og útlána hjá viðskiptabönkun-
um og þar með að sem hag-
kvæmustum rekstri þeirra.
Samráð viðskiptabanka við
vaxtaákvarðanir eða við
ákvarðanir á þjónustugjöldum
er bannað.
Þar sem nýtt frumvarp um
Seðlabanka íslands hefur ekki
birst verður ekki endanlega séð
hversu langt boðað frelsi kemur
til með að ná. Hitt fer ekki á
milli mála, og það hafa bank-
arnir þegar reynt á rúmu ári
með takmörkuðu frelsi, að þeir
þurfa að endurmeta starfsemi
sína. Það endurmat hlýtur að
felast í því að reksturinn sé
gerður hagkvæmari, þannig að
einstakir afgreiðslustaðir og
útibú skili hagnaði í harðnandi
samkeppni. Þetta mun enn-
fremur hafa áhrif á það, eftir
hvaða viðskiptamönnum við-
skiptabanki muni sækjast. Við-
skiptabanki, sem er með traust
og vel rekin fyrirtæki í viðskipt-
um mun vegna betur í sam-
keppni en hinum sem er með
veik og illa rekin fyrirtæki í
viðskiptum. Síðast en ekki síst
mun áðurnefnt frelsi vafalaust
knýja viðskiptabanka til þess í
framtíðinni að huga að sam-
vinnu eða samruna.
6. Um heimild til verslunar með
erlendan gjaldeyri þarf ekki að
fjölyrða, þar sem segja má að
með leyfi Seðlabankans sé það
frelsi þegar fengið.
7. Ákvæðið um heimild til hluta-
bréfakaupa eyðir ósamræmi og
óvissu, sem verið hefur milli
bankanna. I fyrsta lagi er veitt
heimild til þess áð eiga hlut í
félögum með takmarkaðri
ábyrgð, sem reka viðskipta-
bankastarfsemi eða starfsemi í
eðlilegum tengslum við hana.
Bragi Hannesson
„Þetta breytir ekki
því, að aðrir aðilar geta
haft með höndum starf-
semi, sem felur í sér
ákveðna þætti viðskipta-
bankastarfsemi, eins og
verðbréfaviðskipti og
afborgunarkaup. Verður
að teljast óeðlilegt með
hliðsjón af almanna-
hagsmunum að ekki séu
gerðar kröfur til starf-
semi slíkra aðila t.d. um
eiginfjárstöðu á sama
hátt og banka.“
Hámark er sett fyrir eign í sér-
stöku félagi (20% af eigin fé
bankans) og heildareign (60%
af eigin fé). Nú eiga viðskipta-
bankarnir aðild að Visa Island
og Kreditkortum sf., Reikni-
stofu bankanna og Landsbank-
inn Útflutningslánasjóði.
Vegna áðurnefndra lagaákvæða
þarf að breyta félagsformi þess-
arafyrirtækja.
Þá er viðskiptabönkunum
heimilað innan þröngra marka
(2% af eigin fé bankans í ein-
stöku fyrirtæki og samtals 15%
af eigin fé) að leggja fram hlut-
afé í almenningshlutafélög
(hluthafar 200 eða fleiri). Ekki
verður séð að heimild þessi komi
til með að hafa mikla raunhæfa
þýðingu á næstunni.
8. Krafan um eigið fé viðskipta-
banka er ein af megingreinum
nýju laganna, sem löngu var
orðið tímabært að setja. Þetta
ákvæði mun í senn auka öryggi
innistæðueigenda og stuðla að
bættum rekstri í bankakerfinu.
Hins vegar hefði verið æskilegt
að auka enn á öryggi innistæðu-
eigenda með ákvæðum um há-
markslán til einstakra við-
skiptamanna umfram tiltekið
hlutfall af eigin fé banka eða
sem hlutfall af heildarútlánum
hans.
9. Eitt af ákvæðum nýju laganna,
sem miðar að því að jafna
starfsskilyrði viðskiptaban-
kanna og auka öryggi eigenda
innlánsfjár er ákvæðið um
stofnun sérstaks tryggingar-
sjóðs viðskiptabanka. Skulu
bankar greiða til hans 0,15%
af heildarinnlánum árlega, þar
til heildareign hans verður 1%
af heildarinnlánum viðskipta-
bankanna. Bankaeftirlitið hefur
hér ennfremur þýðingarmiklu
hlutverki að gegna, sem mun
verða skilgreint í nýju lögunum
um Seðlabankann.
Eigi að síður liggur ljóst fyrir
að munur er á ríkisbönkum og
einkabönkum hér eftir sem
hingað til, þar sem ríkið ber
ábyrgð á öllum skuldbindingum
ríkisviðskiptabanka.
Mismunun rekstrar-
forma
Um aðrar breytingar, sem nýju
lögin hafa í för með sér, er ekki
þörf að fjalla sérstaklega um. Hitt
skal áréttað, að ennþá er munur á
starfsskilyrðum ríkisviðskipta-
banka og hlutafélagsbanka. Verð-
ur nú getið þeirra helstu.
1. Allt frá árinu 1967 hafa gilt hér
á landi sérstök fyrirmæli frá
fjármálaráðuneytinu til allra
aðila ríkiskerfisins, þar sem
þeim er bannað að eiga viðskipti
við aðra en ríkisbanka. Sé það
vilji löggjafans að bönkunum
sé ekki mismunað, hefðu þurft
að vera ákvæði í bankalögunum,
sem koma 'veg fyrir slík fyrir-
mæli.
2. Bankar í hlutafélagsformi
kappkosti eðli málsins sam-
kvæmt að greiða hluthöfum
sinum arð. Nýju lögin gera ekki
ráð fyrir að rikisbankarnir geti
haldið sama eiginfjárhlutfalli
og ríkisbankarnir, þurfa þeir að
hagnast þeim mun meira. Þann-
ig valda ákvæði þessi mismunun
milli banka.
3. Full ábyrgð ríkissjóðs á skuld-
bindingum ríkisviðskiptabank-
anna er mikil mismunun á að-
stöðu ríkisbanka og einkabanka.
Það hlýtur að vera álitamál,
hvort svo fortakslaus ákvæði
séu æskileg fyrir ríkið og við-
komandi banka.
4. Loks má benda á að aðild ríkis-
viðskiptabankanna að lang-
lánanefnd og samstarfsnefnd
um gjaldeyrismál, þar sem
einkabankar eiga ekki fulltrúa
er umtalsverður aðstöðumunur.
LokaorÖ
Ástæða er til að fagna því, að nú
skuli vera að taka gildi ný banka-
löggjöf. Rétt er að leggja áherslu
á það, að hún hefur mörg nýmæli
að geyma, sem valda munu breyt-
ingum á ýmsum þáttum í starf-
semi bankanna á næstu árum.
Á hitt ber ennfremur að benda,
að ekki hefur verið lagt fram frum-
varp að lögum um Seðlabanka
íslands, þannig að upplýsingar
liggja ekki fyrir um það hvernig
heildarlöggjöf um bankakerfið
verður. Þarna vantar m.a. upplýs-
ingar um skipan bankaeftirlitsins.
Ennfremur er ekki lokið reglu-
gerðarsmíð um viðskiptabankana,
en að því er unnið. Mikilvægt er
að til þessa verks sé vandað. Þar
mætti setja ákvæði um einn mikil-
vægasta þátt bankastarfseminnar,
útlánin, sem hefði mátt vera fyrir-
ferðarmeiri í nýju lögunum.
Reynslan hér og erlendis sýnir að
megináhætta innistæðueigenda og
eigenda banka felst í meðferð út-
lána, dreifingu þeirra, lántakend-
um og tryggingum. Eftirtalin at-
riði eru mikilvæg í þessu sam-
bandi:
1. Tryggingar og áhættulán.
2. Heildarskuldbindingar ein-
stakra viðskiptamanna.
3. Afskriftir útlána og vaxtareikn-
ingar vanskila.
Hin nýju bankalög eru því merk-
ur áfangi og fyrsta skref að víð-
tækara starfi.
Höfundur er cinn afbankastjórum
Jónaðarbanka ísJands hf.