Morgunblaðið - 18.12.1985, Side 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR18. DESEMBER1985
Safn laga og reglna
um umnverfisrétt
Rætt við Gunnar G. Schram í tilefni útgáfu bókar hans um umhverfisrétt
Á VEGUM Úlfljóts, félags laganema við Háskóla íslands, er komin út
bókin Umhverfisréttur — um verndun náttúru íslands, eftir Gunnar G.
Schram, prófessor og alþingismann. Höfundur fjallar um helstu þætti
umhverfísréttar og getur þeirrar löggjafar, sem hann telur mestu máli
skipta um náttúruvernd, varnir gegn mengun og skipulagsmá) og mann-
virkjagerð. í ritinu er tekið saman heildaryfírlit um helstu lög og reglur,
sem í dag eru í gildi á sviði umhverfisréttar.
Að sögn höfundar er því ætlaö
að veita nokkra yfirsýn á þessum
vettvangi og þá jafnframt að
leiða í ljós hvar nýrrar löggjafar
kann að vera þörf. Bókinni er
skipt í tvo hluta. f fyrri hluta
fjallar höfundur almennt um
markmið umhverfisréttar og þá
kosti, sem löggjafinn og fram-
kvæmdavaldið eiga völ á til þess
að þeim markmiðum. í seinni
hlutanum er fjallað um þá lög-
gjöf, sem í dag er í gildi á sviði
umhverfismála, fyrst og fremst
um náttúruvernd og mengunar-
varnir.
í upphafi bókar sinnar fjallar
Gunnar um hugtakið umhverfis-
rétt: „Á síðari árum hefur at-
hygli manna um heim allan
beinst í vaxandi mæli að nauðsyn
þess að vernda umhverfið fyrir
röskun og spjöllum, hvort sem
er af manna völdum eða af öðrum
ástæðum. Orsakir þess eru af
ýmsum toga spunnar. í kjölfar
vaxandi iðnvæðingar um heim
allan hefir fylgt aukin mengun
frá iðnverum og öðrum atvinnu-
tækjum. í ásókn eftir efnislegum
gæðum hefur verið gengið mjög
nærri ýmsum auðlindum verald-
ar, svo sem skógum og gróður-
lendi svo þar stendur eyðingar-
hætta fyrir dyrum. Hafið hefur
orðið vettvangur losunar ýmissa
eiturefna og skaðlegra úrgangs-
efna, sem áhrif hafa á fiskislóð-
um. Ýmsar dýrategundir eru í
útrýmingarhættu og hlutur
hinnar villtu ósnortnu náttúru
er víða um heim fyrir borð bor-
inn. í þéttbýli hefur straumur
fólks til borganna valdið vaxandi
skipulags- og samgönguvand-
ræðum, og mengun er víða orðin
alvarlegt vandamál.
Þessi þróun síðustu áratuga
hefur gert mönnum ljósar en
áður mikilvægi þeirra lífsgæða,
sem felast í óspilltu umhverfi,
hreinu lofti, tæru vatni og óheftri
umgegni við náttúruna í hennar
margbreytilegu mynd.
Umhverfisréttur — ný
grein við háskóla
Á sviði lögfræðinnar hefur
þessara nýju viðhorfa gætt á þá
lund, að löggjafinn og lögfræð-
ingar hafa í vaxandi mæli beint
sjónum sínum að því viðfangs-
efni á hvern hátt réttarreglum
verði best beitt til þess að tryggja
umhverfinu viðhlítandi vernd
gegn skaðlegum utanaðkomandi
áhrifum. Þrjá þætti hefur borið
þar einna hæst. Þeir eru ráð-
stafnir til þess að koma í veg
fyrir vaxandi mengun, vernd
náttúrunnar og auðlinda hennar
og skipulag byggða, borga og
mannvirkja, sem þeim tengjast.
Þær réttarreglur, sem að þess-
um efnum lúta og jafnframt að
öðrum þáttum umhverfismála,
hafa verið flokkaðar saman og
mynda þær hinn nýja umhverfis-
rétt, sem svo hefur verið nefndur.
Er hér um sjálfstæða grein innan
lögfræðinnar að ræða, sem orðin
er ný kennslugrein við ýmsa há-
skóla í nágrannalöndunum.
Umhverfisréttur er því safn
þeirra laga og annarra réttar-
heimilda, sem fjalla um um-
hverfið og auðlindir þess,“ skrif-
ar Gunnar G. Schram.
Frumvarp um skipan
umhverfísmála
„Kveikjan að verkinu er sú, að
fyrir 10 árum var ég skipaður
af þáverandi ríkisstjórn formað-
ur nefndar, sem átti að vinna að
gerð heildarlöggjafar um um-
hverfismál," sagði Gunnar G.
Schram í samtali við Morgun-
blaðið. „Nefndin skilaði frum-
varpi til laga um skipan um-
hverfismála árið 1978, en það
hefur enn ekki orðið að lögum.
Frumvarpið var flutt af ríkis-
stjórn Geirs Hallgrímssonar, en
náði ekki fram að ganga. Næsta
ríkisstjórn vildi endurskoðun á
ýmsum ákvæðum frumvarpsins
og núverandi stjórn hefur málið
einnig til athugunar. Alexander
Stefánsson, félagsmálaráðherra,
hefur lýst því yfir, að hann muni
flytja frumvarpið sem stjórnar-
frumvarp. Yfirlit yfir lög um
umhverfismál hefur sárlega
vantað og ég er þarna að reyna
Gunnar G. Schram
að bæta úr brýnni þörf.
Tilgangur útgáfunnar er eink-
um þríþættur. í fyrsta lagi er
bókin nytsamleg þeim, sem um
umhverfismál fjalla, sveitar-
stjórnarmönnum, áhugamönn-
um um náttúruvernd og um-
hverfismál og að sjálfsögðu lög-
fræðingum. I öðru lagi er á ein-
um stað samantekt á lögum og
reglugerðum um þessi mál og
auðveldar mönnum að átta sig á
hvar skórinn kreppir að. í þriðja
lagi er bókin fræðirit notað við
kennslu í Háskóla íslands og
væntanlega við aðra skóla. Innan
lagadeildar HÍ hafa verið uppi
bollaleggingar um kennslu í
umhverfisrétti sem kjörgrein.
Bókin kæmi þar í góðar þarfir,
svo og er fjallað um umhverfis-
rétt meðal annars í verkfræði-
deild og líffræðiskor.
Umhverfismál í
10 ráduneytum
Heildarlöggjöf um skipan
umhverfismála skortir. Þetta er
ekki síst bagalegt hvað yfirstjórn
þessara mála varðar. Nú er fjall-
að um umhverfismál, náttúru-
vernd, varnir gegn mengun og
skipulagsmál í 10 ráðuneytum.
Æskilegt væri að yfirstjórn þess-
ara mála væri að mestu í einu
ráðuneyti. Fyrsta skrefið í þá átt
gæti verið að stofna stjórnar-
deild um umhverfismál, sem
gæti verið vísir að ráðuneyti.
Umhverfismál eru snar þáttur
í lífi okkar og þeim hefur ekki
verið nægilega mikill gaumur
gefinn. Löggjöf um þessi mál er
gloppótt. Af einstökum málum
má nefna, að löggjöf um varnir
gegn mengun hafsins vantar.
Mikilvægt er að þar séu í gildi
skýrar reglur. Menn skulu
minnast þess, að vinsælasta
baðströnd Reykvíkinga um ára-
tugaskeið, Nauthólsvíkin, hefur
verið lokuð almenningi vegna
mengunar sjávar. Þess er
skemmst að minnast að fyrir um
áratug var eiturefnum frá meg-
inlandi Evrópu sökkt í hafið milli
fslands og Noregs gegn mót-
mælum okkar og Norðmanna. í
kjölfarið var þessu hætt. Iðnríki
Evrópu hafa kastað geislavirkum
úrgangi í hafið og ef það er gert
í námunda við ísland, þá stafar
fiskistofnum augljós hætta af
því.
Stærsta umhverfismál-
ið uppblástur landsins
Stærsta umhverfismál líöandi
stundar er þó uppblástur lands-
ins, fyrst og fremst vegna of-
beitar. Ofbeit sauðfjár hefur
lengi verið vandamál hér á landi.
í lögum hafa lengi verið ákvæði
um takmörkun fjölda sauðfjár í
haga, svokallaða ítölu. En menn
hafa virt að vettugi ákvæði laga
um ítölu, svo sem lesa hefur mátt
í dagblöðum. Menn virðast enn
þann dag í dag ekki skilja nauð-
syn þess að beita landið rétt.
Oþrjótandi verkefni bíða á kom-
andi árum og brýna nauðsyn ber
til að setja heildarlöggjöf um
þessi mál og taka þau fastari
tökum en hingað til,“ sagði
Gunnar G. Schram.
Þjóðtrú og þjóð-
fræði eftir Jón
Hnefíl Aðalsteinsson
ÞJÓÐTRÚ og þjóðfræði heitir bók
eftir dr. Jón Hnefíl Aðalsteinsson,
sem Bókaútgáfan Iðunn gefur út.
I fréttatilkynningu frá útgef-
anda segir: „Þjóðtrú og þjóðfræði
er náma fróðleiks um þjóðmenn-
ingu okkar en einnig krydduð
bráðfyndnum sögum og smellnum
vísum. Þjóðsögum og sögnum er
fylgt úr upprunalegu umhverfi til
samfélags samtímans, hættir og
siðir eru metnir og skýrðir í því
umhverfi sem fóstraði þá og lausa-
vísum er fylgt milli fjórðunga og
hugað að höfundum. Hér segir frá
manninum sem fékk gistingu með
hjálp kisu og í annarri sögu segir
frá konunni sem afsakaði sig í
sænginni uns bónda hennar var
nóg boðið og hann leitaði nýrra
bragða. Þá eru raktar frásagnir
um hörð kjör fólks fyrri tíðar og
sagt frá viðurlögum við siðferðis-
brotum. Þjóðtrúin kemur víða við
í sögum bókarinnar: „Gaman er
þér, strípalingur", sagði kerlingin
við dauða manninn, sem hún hafði
rænt tóbakinu frá. Biskup hrekur
álf úr steini sínum, en reykvískur
hænsnabóndi leyfir öðrum að
dvelja. Dauðs manns hendur losa
um harðan hnút og sjomaður glím-
ir við framliðna konu í líkhúsi.
Haglega gerðar stökur vildu allir
kveðið hafa. Tveimur hagyrðing-
Dr. Jón Hnefill Aðalsteinsson.
um er eignuð vísan um Guðnýju
og Blesa, þremur vísan um Hildi,
en um vísuna, Nú er hlátur nývak-
inn er togast á milli héraða og
landsfjórðunga. Þetta er ómiss-
andi bók öllum þeim sem áhuga
hafa á þjóðlegum fróðleik."
Auglýsingastofan Octavo hann-
aði kápu og Oddi hf. prentaði.
Nafnið Vilmundur Gylfason vekur upp fjölmargar spurningar. Hver var
hann? Hvað vildi hann? Hverju fékk hann áorkað? Hvaða mynd drógu and-
stæðingar hans upp af honum?
Bókin „Löglegt en siðlaust“ þarf ekki skýringa við. Hún fjallar um mann sem
þjóðin þekkti og þúsundir syrgðu. Þessi bók á erindi til allra íslendinga.
400 bls. verð kr. 1625
1 - 2 - 3 - 4 - 5