Morgunblaðið - 18.12.1985, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLADID, MIPVIKUDAGUR18. DESEMBER1985
Krabbameinsfélagið
Skipuleg leit að
krabbameini í ristli
og endaþarmi
Dr. Reinhard Grauck og Ásgeir Theodórs
Tilgangurinn að fækka
dauðsfollum um helming
á næstu fímm árum
— segir dr. Reinhard Gnauck frá Wiesbaden
Eins og fram hefur komió (frétt-
um er Krabbameinsfélagið í þann
veg að hefja skipulega leit að
krabbameini ( rístli og endaþarmi
en þetta er þriðji algengasti
krabbameinssjúkdómur hér ó
landi. Algengarí eru brjósta- og
leghálskrabbamein, en rækileg og
umfangsmikil leit að þeim ( yfir
20 ir hefur borið mikinn irangur
og hefur fél&gið sem kunnugt er
hlotið viðurkenningu Alþjóðaheil-
brigðismilastofnunarinnar fyrir
irangur ( starfi. Með tilkomu
„Hússins sem þjóðin gaf“ fyrir
fieinum irum stórbatnaði ðll
starfsaðstaða Krabbameinsfélags-
ins og hafði það m.a. ( fór með sér
að félaginu varð kleift að leita fyrr
nýrra leiða til greiningar krabba-
meins i frumstigi. Sérfræðinga-
nefnd i vegum félagsins komst að
þeirri niðurstöðu að ikjósanlegasta
forgangsverkefnið værí að hefja
skipulega leit að krabbameini (
ristli og endaþarmL
Sjúkdómur þessi leggst jafnt á
karla sem konur. Árlega leggur
hann að velli milli 35 og 40 manns
hér á landi en á ári hverju grein-
ist hann hjá um 70 einstakling-
um. Sjúklingar verða ekki varir
við einkenni sjúkdómsins fyrstu
5—10 árin eftir að hann tekur
sig upp en með rannsóknum er
unnt að greina hann á frumstigi
og gera þá ráðstafanir til að
stöðva hina uggvænlegu þróun.
Að þessu verður stefnt með hinni
skipulegu leitarstarfsemi sem
hefjast mun á næstunni og er
talið að þegar hún er komin (
fullan gang megi auka batalíkur
um allt að 75% þegar á heildina
er litið.
Við leit að krabbameini í ristli
og endaþarmi mun Krabba-
meinsfélagið nota leitarkerfi sem
tíðkast víða um lönd og skilað
hefur miklum árangri varðandi
greiningu sjúkdómsins. Undan-
farið hefur v-þýzkur sérfræðing-
ur, dr. Reinhard Gnauck frá
Deutsche Klinik fur Diagnostik
í Wiesbaden, verið hér á vegum
Krabbameinsfélagsins þar sem
hann hefur unnið að undirbún-
ingi frumkönnunar ásamt lækn-
unum Ásgeiri Theódórs, Bjarna
Þjóðleifssyni og Tómasi Á. Jón-
assyni, auk önnu Pálsdóttur
meinatæknis en þessi hópur mun
hafa veg og vanda af því starfi
sem unnið verður á næstunni.
Dr. Gnauck er frumkvöðull í
notkun þessa leitarkerfis ( Evr-
ópu og sagði hann m.a. i viðtali
við Morgunblaðið að samkvæmt
lista sem ameríska krabbameins-
félagið birti árlega yfir tíðni
krabbameins í ristli og enda-
þarmi i 48 löndum væri ísland
nú hið 18. i röðinni en Danmörk
væri efst á blaði.
„Þessi krabbameinssjúkdómur
leggst aðeins á fólk i iðnrfkjunum
að heita má. Þessi staðreynd
gefur til kynna að hann orsakist
af einhverju sem fyrirfinnst i
umhverfinu, enda hefur verið
visindalega sannað að einstakl-
ingar frá svæðum þar sem sjúk-
dómurinn er óþekktur taka hann
eftir að þeir flytjast búferlum til
hinna þróuðu iðnríkja og hafa
verið þar um árabil. Helzta til-
gátan er sú að i fæðunni sé eitt-
hvað sem orsakar sjúkdóminn
og i þvi sambandi hefur athyglin
einkum beinzt að fitu- og kjöt-
neyslu. Líkur hafa einnig verið
að því leiddar að skortur á trefj-
um í fæðunni kunni að hafa sitt
að segja i þessu sambandi."
„Hver eru fyrstu merkjanlegu
einkenni sjúkdómsins þegar
hann er svo langt meðgenginn
að sjúklingurinn verður hans
var?“
„Verkir i kviðarholi, hægðar-
truflanir og sjáanlegt blóð i
hægðum, auk þess sem sjúkling-
urinn leggur verulega af. Þegar
svo er komið að einkennin koma
í ljós með þessum hætti er sjúk-
dómurinn f mörgum tilfellum
kominn á það stig að litlar líkur
eru til þess að bjarga megi sjúkl-
ingnum. Hins vegar er hann
auðveldur viðfangs þegar hann
greinist á fyrra stigi og að slfkum
árangri er stefnt með leitarstarfi
sem nú er að hefjast hér hjá
ykkur. Þið hafið að sjálfsögðu
sérstakt tækifæri til að ná mjög
góðum árangri, m.a. af því hve
heilbrigðisþjónusta er hér á háu
stigi og einnig vegna fámennis-
ins.“
„Hvernig er krabbamein i
ristli og endaþarmi meðhöndl-
að?“
„Lyf og geislar koma ekki að
gagni f viðureigninni við þennan
krabbameinssjúkdóm. Það eru
skurðaðgerðir sem meðferðin er
fólgin í og meö þeim hefur náðst
mjög góður árangur. Galdurinn
er bara sá að komast fyrir meinið
áður en það nær að komast f
gegnum þarmavegginn og sá sér
í nærliggjandi vefi eða eitla. Slík
þróun tekur sem fyrr segir lang-
an tima og með rannsóknum og
eftirliti er vandalftið að uppgötva
sjúkdóminn á meðan hann er
viðráðanlegur. Batahorfurnar
fara mjög eftir því hvort sjúk-
dómurinn er staðbundinn eða
útbreiddur þegar hann greinist.
Oftast byrjar hann með góðkynja
slímhúðaræxlum eða sepum sem
auðvelt er að fjarlægja og hindra
þannig að sjúkdómurinn haldi
áfram að búa um sig. Þessi góð-
kynja slímhúðaræxli gera vart
við sig þegar notað er Hemoc-
cult-prófið sem notað verður við
leitina hér og auðvelt er að fjar-
lægja þau með lftilsháttar að-
gerð, þ.e. ristilspeglun. Næsta
stig er þegar æxli hefur náð að
stækka og ná fótfestu f þarma-
veggnum. Þá er það hugsanlega
orðið illkynja og verður þá að
nema það brott með skurðaðgerð.
Hafi æxlið hins vegar náð að
vaxa inn i ristilvegginn fer að
gæta blóðs f hægðum sjúklings-
ins en um 95% þeirra sem gang-
ast undir skurðaðgerð á þessu
stigi lifa f fimm ár eða lengur.
Um helmingur sjúklinga lifir
fimm árum eða lengur eftir
aðgerð þegar æxlið er komið í
gegnum þarmavegginn og farið
að sá sér i nærliggjandi vefi og
eitla, en þegar meinvörp eru
komin í önnur liffæri eru ekki
nema 10% likur á lækningu."
„Hverjum er hættast við að fá
þessa tegund krabbameins?"
„Fólk sem komið er á miðjan
aldur og þar yfir er talið vera í
áhættuhópi enda eru þeir sem
leitin nær til á aldrinum 45—69
ára. Prófið sem notað er veitir
verulega nákvæmni en þess ber
þó að gæta að raunverulegur
árangur af skipulegri leit kemur
ekki i ljós fyrr en að fimm árum
liðnum. Þó er ekki óraunhæft að
stefna að þvi að lækka dánartöl-
ur sjúklinga af völdum krabba-
meins í ristli og endaþarmi um
helming á þeim fimm árum sem
i hönd fara.“
„Og í hverju er svo
Hemoccult-prófið fólgið?"
„Þetta er efnafræðilegt próf
sem grundvallast á þvi að sýni úr
hægðum er sett á pappfr sem
vættur hefur verið með svokall-
aðri „Guaiac resin-upplausn".
Svörun kemur síðan fram þegar
dreypt er á sýnið sérstakri efna-
upplausn, en litabreytingar á
sýningu gefa til kynna hvort
sjúklingurinn er haldinn sjúk-
dómnum eða ekki. Þetta próf er
afar hentugt. Það er ódýrt og
hefur engar aukaverkanir í för
með sér. Rannsóknaraðferðin er
að sama skapi kostnaðarlitil og
einföld í framkvæmd. Hemoc-
cult-prófið gerir þó kröfu til þess
að sjúklingurinn sé samvinnu-
þýður þvf að honum er ætlað að
taka sýnin sjálfur og koma þeim
í hendur þeirra sem annast rann-
sóknina sjálfa."
„Hvernig gengur að fá fólk til
að koma þannig til móts við þá
sem sjá um rannsóknir?“
„í Þýzkalandi þar sem ég
starfa og þekki bezt til hefur það
gengið prýðilega. Við Höfum
þann hátt á að þetta er liður i
almennu heilbrigðiseftirliti og
sjúklingur tekur við gögnunum
úr hendi læknis þegar hann
kemur f læknisskoðun. Gögnin
skila sér eins og bezt verður á
kosið. Hér á íslandi er hins vegar
ætlunin að fólk fái gögnin send
en ég hef ekki trú á þvi að það
verði til þess að draga úr undir-
tektum. Hvað sjúklingana varðar
er þetta svo augljóst hagsmuna-
mál þeirra sjálfra að undirtekt-
irnar hljóta að verða góöar,“
sagði dr. Reinhard Gnauck að
lokum.
Tilviljunarkennt úrtak 6 þús-
und karla og kvenna af stór-
Reykjavfkursvæðinu og úr strjál-
býli, án tillits til sjúkrasögu
einstaklinganna, ræður þvi
hverjir taka þátt i þessari frum-
könnun sem ætluð er sem undan-
fari skipulegrar leitar að krabba-
meini f ristli og endaþarmi. Þvi
má svo bæta við að verkefninu
tengjast visindarannsóknir sem
vonir standa til að varpi ljósi á
aðdraganda og myndun krabba-
meinsæxla en sem kunnugt er
gera aðstæður hérlendis það er
að verkum að slfkar rannsóknir
eru aðgengilegri og auðveldari
viðfangs en vða annars staðar.
Ástæður þessa eru fyrst og
fremst fámenni, greiður aðgang-
ur að upplýsingum um sjúkra-
sögu ættliða f sömu fjölskyldu,
nákvæmni i skýrslugerð og
skipuleg upplýsingasöfnun.
Fagna yfirlýsingum
menntamálaráðherra
um kjör kennara
Skólastjórar og yfirkennarar:
Kennslustörf verði
gerð eftirsóknarverð
MORGUNBLAÐINU hefur boríst
eftirfarandi samþykkt sem gerð var
á fundi trúnaðarráða Kennarafélags
Reykjavíkur, Kennarafélags KSK og
Kennarafélags Reykjaness, sem
haldinn var 4. desember sl.:
„Fundur trúnaðarmanna Kenn-
arafélags Reykjavfkur, Kennara-
félags KSK og Kennarafélags
Reykjaness, haldinn 4. desember
1985, fagnar samþykktum sem
gerðar voru á ráðstefnu, sem hald-
in var að frumkvæmði Sverris
Hermannssonar menntamálaráð-
herra í Þjóðleikhúsinu 1. desember
sl. þar sem m.a. kemur fram að
mikilvægt sé að gera kennarastörf
eftirsóknarverð og lffvænleg á nýj-
an leik. Jafnframt fagnar fundur-
inn yfirlýsingum Sverris i sjón-
varpsþætti 3. desember sl. þess
efnis að bæta þurfi kjör kennara.
Fundurinn væntir þess að ráð-
herrann beiti sér fyrir því að leið-
rétting á launum kennara verði
gerð nú um áramót, þegar samn-
ingar eru lausir.
Brýn nauðsyn er að stórbæta
kjör kennara, þannig að vel mennt-
aðir kennarar fáist til kennslu við
skóla landsins." (Fréttatilkynning)
Stjórn Félags skélastjéra og yfirkenn-
ara í grunnskólastigi fagnar eftirfar-
andi yfirlýsingu, sem fram korr. þann
1. desember sl. i ráðstefnu mennta-
málaráðherra um varðveislu og efi-
ingu íslenskrar tungu.
„... Mjög mikilvægt er að gera
kennarastörf eftirsóknarverð og
lifvænleg á nýjan leik.“
Stjórnin hvetur yfirvöld mennta-
mála til að láta ekki sitja við orðin
tóm, heldur hefjast þegar handa
við að bæta úr því ófremdarástandi
sem rikir í þessum efnum.
Jafnframt lýsir stjórnin sig
reiðubúna til samstarfs um leiðir
til úrbóta.
(Frétutilkynning.)