Morgunblaðið - 14.12.1986, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. DESEMBER 1986
Stefanía Guðmundsdóttir frá Vestmannaeyjum (t.v.) og fröken Marie Dalsgaard, ráðskona dr. Valtýs, á götu rétt
hjá Lundby-kirkju í Kaupmannahöfn.
Heimilið á
Amagerbrogade 151
*
- Æska, annað bindi minninga Huldu A. Stefánsdóttur komið út
Út er komið annað bindi minninga Huldu
Á. Stefánsdóttur, Æska. í þessu bindi minn-
inga sinna tekur Hulda upp þráðinn þar sem
frá var horfið í fyrsta bindi sem kom út á
síðasta ári. Hér segir hún frá æskuárum
sínum á fyrsta fjórðungi aldarinnar - frá því
að hún fluttist frá Möðruvöllum til Akureyrar
og þangað til hún kvaddi Eyjafjörð 26 ára
gömul. Fjöldi fólks á ýmsum aldri og af ólík-
um stéttum og stigum kemur við sögu innan
lands og utan. A því flestu segir höfundur
nokkur deili. í augum Huldu Á. Stefánsdóttur
er ævi hvers manns í gleði og sorg með ein-
hverjum hætti frásagnarefni. Lýsingar
hennar á fóiki og atvikum bera þess merki.
Þær einkennast af hlýju og samúð, en sýna
einnig hve skyn hennar er næmt á skoplegar
hliðar tilverunnar. I bókinni eru rúmlega 80
gamlar ljósmyndir sem varpa lífi og lit á
horfinn tíma og umhverf i þeirrar ævi- og
menningarsögu sem þar er sögð. Hér birtist
einn kafli úr bókinni.
bands búið í Kingosgötu, en fluttust
fljótlega í þá íbúð, sem nú var lýst.
Vegna veikinda Onnu, eða ef til
vil hvort sem var, höfðu þau aug-
lýst eftir stúlku til heimilisstarfa.
Þá kom fröken Dalsgaard til sög-
unnar. Hún var ráðskona hjá dr.
Valtý, meðan hann lifði, og bjó
hann svo um hnútana, að hún fékk
að vera áfram í íbúðinni eftir lát
hans. Þar rak hún síðan matsölu
allt til dauðadags árið 1946. Það
var einmitt hún, sem kom til
dyranna, þegar við Ragnar Ólafsson
birtumst á þriðju hæð í Ama-
gerbrogade 151 í janúar 1917.
Marie Dalsgaard var bóndadóttir
frá Jótlandi, en föður hennar hafði
búnast heldur illa. Hafði hann víst
verið nokkur brokkgengur, hneigst
um of til víns og kvenna. Svo fór,
að hann tók sig upp með fjölskyldu
sinni til þess að leita gæfunnar í
Kaupmannahöfn. Ekki reyndist hún
honum hliðhollari en svo, að hann
fékk aðeins almenna verkamanna-
vinnu, sem bauð víst ekki upp á
mikið. Sama var um syni hans utan
einn, sem komst betur af, varð
framkvæmdastjóri í verksmiðju,
sem framleiddi ýmiss konar vörur
úr korki. Dóttirin, sem var 18 ára,
þegar til Kaupmannahafnar kom,
rakst brátt á auglýsinguna frá dr.
Valtý, og ekki er að orðlengja það,
að hún réðst i vistina, svo sem áður
segir.
Fröken Dalsgaard eins og hún
var jafnan kölluð var glæsileg kona,
fremur hávaxin, en samsvaraði sér
vel. Minnisstæðust eru mér augun,
blágrá og leiftrandi. Titill hennar
var „Husbestyrerinde" þegar hér
var komið sögu, og vjrtist mér hún
ganga nokkuð ríkt eftir því, að sá
titill væri notaður, þegar því var
að skipta. Matargerð hvers konar
var hennar líf og yndi, enda var
hún mesti snillingur á því sviði. Hún
var hins vegar mjög lítið fyrir hvers
konar handavinnu, hafði nánast
ógeð á henni. Hún var nokkuð til-
haldssöm og sætti sig illa við það,
að ekki þótti viðeigandi á þeirri tíð,
að konur í hennar stöðu gengju í
kápu, heldur áttu þær að nota sjal.
Hafði víst verið eftir því gengið,
meðan hún var „Tjenestepige", að
hún fylgdi þeirri reglu; það væru
aðeins hefðarkonur, sem mættu
ganga í kápum. Fröken Dalsgaard
var mjög vinveitt þeim mörgu ís-
lendingum, sem lögðu leið sína til
dr. Valtýs, og kunnu þeir vel að
meta vinsemd hennar og þá ekki
síður snilld hennar við elda-
mennsku. Það átti ekki síst við um
ýmsa stúdenta, sem lítt voru fjáðir
og komust því sjaldan í færi við
krásir á borð við þær, sem hún bar
fram.
Dr. Valtýr var hættur stjóm-
málaafskiptum, þegar ég kom á
heimili hans, og nokkru síðar seldi
Eins og áður er greint frá stóð
heimili dr. Valtýs á Amagerbrogade
151. íbúð hans var í röð stórra fjöl-
býlishúsa, svo sem_ víða má sjá í
Kaupmannahöfn. Á þessum stað
voru raðbyggingar á ferhymdum
reit, en milli þeirra var steinlagður
húsagarður og frá honum bak-
dyrainngangur í húsin, sem að lágu.
Á nokkrum stöðum mátti komast
inn í húsagarðinn.
í þessu húsi mun hafa búið sæmi-
lega stætt millistéttarfólk. Á
götuhæð var tannlækningastofa. Í
næsta húsi, en á sömu hæð og
Valtýr, bjuggu hjónin dr. Björg og
dr. Sigfús Blöndal; skildi aðeins
veggur milli íbúðanna.
Þegar komið var úr forstofunni
inn í íbúð dr. Valtýs tók við langur
gangur, en framarlega í honum
voru dyr. Þar var gengið inn í eld-
hús, og sneri það út að húsagarðin-
um, en úr því var innangengt í
ráðskonuherbergið. Nokkru innar
þeim megin var salemi. Fyrir end-
anum á ganginum tók við svefn-
herbergi dr. Valtýs og inn af því
baðherbergi. Götumegin var fyrst
gestastofa, sem hann nefndi svo,
eða stássstofa eins og slíkar vistar-
verur vom oftast kallaðar á þeirri
tíð. Þá tók við borðstofa; en úr
henni var gengið inn í skrifstofu
dr. Valtýs.
Þetta var notaleg íbúð, íburðar-
laus, og búin húsgögnum eins og
tíðkuðust í byijun aldar hjá betri
borgurum á Ákureyri.
I gestastofunni vom rauðar
„piussmublur" með tilheyrandi
snúmm og kögri, svo sem þá var
mjög í tísku. Við einn vegginn var
dívan, og mun hann ekki síst hafa
verið ætlaður næturgestum, sem
vom nokkuð tíðir. Yfir plusssófan-
um var stórt málverk eftir Þórarin
B. Þorláksson. Var þessi mynd gjöf
frá Vestmannaeyingum, en dr. Val-
týr hafði um skeið verið þingmaður
þeirra. Myndin var máluð í Vest-
mannaeyjum og sýndi útsýnið til
„meginiandsins", enda hét myndin
„Landsýn". í forstofunni var nokk-
uð stór mynd af H.C. Andersen, svo
og veggklukka.
Borðstofan var stærri. Þar var á
miðju gólfi stórt borð, sem draga
mátti sundur, þannig að við það
gætu setið 12—14 manns. Þar var
og mikill „buffet“-skápur, komm-
óða o.fl.
Þá var komið að skrifstofunni.
Hún féll engan veginn inn í það
góðborgaramynstur, sem ég minnt-
ist áðan á. Tveir veggir vom huldir
bókaskápum. Útskot var úr her-
berginu „kamap" eins og slíkt var
jafnan kallað. Á útskotinu vom
gluggar á þijá vegu. Þar var lítið
borð og þægilegir stólar við það,
en að öðm leyti vom þama auk
skrifborðs stórir hægindastólar.
Teppi var á gólfí.
I skrifstofunni var stór gifsmynd,
bijóstmynd af Jóni Sigurðssyni. Þá
vom þama uppi við nokkrar mynd-
ir. Fyrst skal nefna mynd af Önnu,
konu dr. Valtýs. Þá vom myndir
af þeim vinum hans og samheijum,
Jóhannesi Jóhannessyni bæjarfóg-
eta og Stefáni föður mínum; enn
fremur af dætmm Thors E. Tuli-
nius, hins mikla athafnamanns, sem
var góður vinur dr. Valtýs.
Síðast en ekki síst skal getið
þess gripsins, sem kunnastur er,
en það var mikill postulínshundur,
sem þau hjón höfðu fengið í brúðar-
gjöf. Ekki veit ég, hver gaf. Þetta
er tvímælalaust frægasti postulíns-
hundur íslandssögunnar. Um
aldamótin komu út hinar frægu
„Alþingisrímur". Einmitt um það
leyti var nafn dr. Valtýs á hvers
manns vöram á Islandi, og er ein
ríman um hann. Þar segir svo frá
þessum fræga postulínshundi:
„Stóð á ofni hundsmynd hátt í herberginu,
hafði gull á hvítu trýni;
hundurinn var úr postulíni."
Þessi gripur komst síðar í eigu
Þjóðminjasafns og var lengi hafður
uppi við í skrifstofu þjóðminjavarð-
ar og er þar ef til vill enn.
íbúðin var „með öllum þægind-
um“ eins og oft var kallað hér áður
fyrr, miðstöðvarhitun, rafmagni til
lýsingar og gasi til eldamennsku.
Þegar hér var komið sögu, hafði
dr. Valtýr lengi verið eklg'umaður.
Þau hjón höfðu f upphafí hjóna-
Frú Anna Jóhannesdóttir, kona dr. Valtýs.