Morgunblaðið - 14.12.1986, Page 45

44
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. DESEMBER 1986
pltrgmi Útgefandi nMiKfeife Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, síml 83033. Áskriftargjald 500 kr. á mánuöi innaniands. í lausasölu 50 kr. eintakiö.
Að nota tækifærið
Horfur eru á því, að verðbólga
hér á landi verði 11% í lok
þessa árs. Þegar núverandi ríkis-
stjóm tók við völdum 1983 var
hraði verðbólgunnar hins vegar
130%. Hagstæð ytri skilyrði
ásamt skynsamlegri stefnu
stjómvalda og aðila vinnumark-
aðarins hafa leitt til þessara
umskipta, sem em vafalítið
mestu tíðindi í stjómmálum í
meira en áratug. Ef haldið verður
áfram á sömu braut er líklegt,
að verðbólga hér á landi verði á
næstu áram svipuð og í helstu
viðskiptalöndum okkar.
Önnur þjóð, sem lengi hefur
glímt við verðbólgudrauginn, er
Israelar. Um það leyti sem við
voram að hefja sóknina gegn
verðbólgunni 1983 var hún orðin
hvorki meira né minna en 450%
þar í landi. Þá gerðu ísraelar sér
loks grein fyrir því að söðla yrði
um og gripið var til harðra að-
gerða eins og hér á landi.
Verðbólgan lækkaði og verður
væntanlega um 18% í lok þessa
árs. Afleiðingu þessara umskipta
er ágætlega lýst í þýddri grein
eftir Pinhas Landau, ísraelskan
blaðamann, sem birtist hér í blað-
inu á fimmtudaginn. íslendingum
kemur sumt í lýsingu hans ekki
ókunnuglega fyrir sjónir: „Allt
hefur þetta tekist án þeirrar
miklu aukningar atvinnuleysis
sem kennslubækumar segja að
fylgi óhjákvæmilega hörðum að-
gerðum til að vinna bug á
verðbólgu. Ekki kom til neinna
félagslegra átaka sem bölsýnis-
menn höfðu spáð. Mörg illa rekin
fyrirtæki lentu í ógöngum og
ýmis áform er byggðust á áfram-
haldandi verðbólgu fóra forgörð-
um. Hinsvegar leiddi minnkun
verðbólgunnar til framleiðslu-
aukningar og einstaklingar og
fyrirtæki gátu í fyrsta sinn í
mörg ár þrifist í umhverfi sem
ekki einkenndist af algjörri
óvissu.“
Hinn ísraelski blaðamaður seg-
ir síðan, að engar gengislækkanir
hafi verið nauðsynlegar á þessu
ári, greiðslujöfnuður við útlönd
sé hagstæður, halli á fjárlögum
viðráðanlegur, atvinnuleysi kom-
ið niður í 7% og rauntekjur og
lífskjör hafi batnað frá því sem
var á miðju síðasta ári, svo þeir
sem ráði ferðinni megi vera
ánægðir. En - og þar er komið
að kaflaskilum í grein hans -
vandinn er sá að stjómmála-
mennimir era svo uppteknir við
að hlakka yfír árangrinum og
taka við hamingjuóskum, að þeir
hafa gleymt því að allt sem áunn-
ist hefur til þessa er aðeins
upphafíð. Það er ekki nægilegt
að koma á jafnvægi í efnahags-
málum - þótt það sé mikilvægt -
því jafnvægið leysir ekki þann
vanda sem að steðjar. Orðrétt
segir greinarhöfundur: „Um 35%
alira vinnufærra manna starfa
enn á vegum ríkisins, og um 30%
til viðbótar hjá bæjar- og sveitar-
félögum. Með öðram orðum, einn
maður vinnur arðbær störf til að
greiða tveimur öðram sem hann
hefur í raun á framfæri sínu.“
Og Pandau heldur áfram:
„Fjárlög ríkisins nema svo til
jafnhárri upphæð og heildarfram-
leiðsla þjóðarbúsins. Útgjöld
ríkisins fara ekki minnkandi þótt
hið opinbera hafí stöðugt verið
að „skera niður“ og „draga úr“
eins lengi og menn muna. Heild-
arframleiðslan eykst lítið þótt
„vöxtur“ sé á allra vöram daginn
út og daginn inn. Skattabyrðin
hefur aldrei verið þyngri. Sam-
kvæmt heimildum hjá Seðla-
banka ísraels er áætlað að á fyrra
helmingi yfírstandandi árs hafi
hvorki meira né minna en 58%
þjóðarframleiðslunnar farið í
skattgreiðslur, og er þetta
skattahlutfall hvergi hærra í
heiminum. Það er því ekki að
undra að mikill samdráttur sé í
fjárfestingum og sparnaði, en
neysla og undandráttur fari vax-
andi.“
Greinarhöfundur segir síðan:
„Ekki er þó lengur neinn alvar-
legur ágreiningur um hvað gera
þurfí. Verkefnin liggja ljós fyrir.
Þar ber hæst að skera niður fjár-
lögin og draga raunhæft úr
útgjöldum ríkisins. Það þarf að
endurskoða skattalögin og af-
nema allar þær skattaflækjur
sem jafnvel endurskoðendur og
skattalögmenn eiga erfítt með
að skilja, en leiða til þess að draga
úr áhuga almennings á að vinna,
í það minnsta heiðarlega. Svo
mætti selja eitthvað af þeim um
200 fyrirtækjum sem ríkið á til
að grynna á opinberam skuldum
og afnema lög og reglugerðir sem
torvelda allar framkvæmdir."
Niðurstaða Pandau er hins
vegar ekki uppörvandi: „En vilj-
inn til að ijúfa kverkatak skrif-
fínnskunnar er ekki lengur fyrir
hendi. Stjómmálamennimir era
sáttir við að líta á Jafnvægi" sem
allra meina bót. Almenningur lif-
ir á gömlu sparifé og gjöfunum
sem OPEC, Bandaríkin og efna-
hagsþróun umheimsins hefur
fært honum. ... Það er leitt til
þessa að vita, því venjan er sú
að tækifærin hverfa á brott, sér-
staklega ef þau eru ekki nýtt.“
Þessi grein frá ísrael er for-
vitnileg til upplýsingar um
ástandið þar í landi, en fréttir
um hemaðarrekstur era því mið-
ur yfírleitt fyrirferðarmestar
þaðan. En ýmislegt sem Pandau
nefnir kemur kunnuglega fyrir
sjónir. Mörg vandamál ísraela
era augljóslega líka íslensk
vandamál. Getur verið, að við
íslendingar eigum það einnig á
hættu að nota ekki góðærið og
jafnvægið til að styrkja undir-
stöður þjóðfélagsins? Má vera,
að það sé fremur skortur á vilja
en getu að við höfum ekkert
raunhæft aðhafst til að draga úr
útgjöldum ríkisins?
Nýleg rannsókn, sem
Kennaraháskóli ís-
lands kostaði, leiddi í
Ijós, að foreldrar 7 ára
bama í ísaksskóla í
Reykjavík era ánægð-
ari með þá þjónustu
sem skólinn veitir en
foreldrar 7 ára bama í öðram skólum borg-
arinnar, sem rannsóknin náði til. Niður-
staða rannsóknarinnar er afdráttarlaus.
Hitt hefur orðið deiluefni, hvers vegna
þessi munur er fyrir hendi og hvort rétt
sé að meta hann einkum í ljósi mismun-
andi rekstrarforms skólanna. í því
sambandi staldra menn einkum við hug-
takið einkaskóli, sem margir telja að feli
ekki í sér rétta lýsingu á ísaksskóla. Þetta
rifjar upp deilurnar, sem urðu hér á landi
í fyrrasumar og fram á haustið, þegar
Tjarnarskóli var settur á laggimar, en
hann er fyrsti — og enn sem komið er
eini — einkaskólinn hér á landi fyrir ungl-
inga á aldrinum 13-15 ára. Þá mátti halda,
að himinn og jörð væra að farast, svo
mikill varð hávaðinn út af þessu litla fyrir-
tæki, sem tvær ungar kennslukonur áttu
frumkvæði að.
Málefni skólanna, nám og kennsla ann-
ars vegar og rekstur og fjármögnun hins
vegar, verðskulda sannarlega rökræður á
opinberam vettvangi. Síðustu ár hafa
líflegar umræður um þessi efni farið fram
á síðum Morgunblaðsins. Ekki má heldur
gleyma hinum mikilvægu skoðanaskiptum,
sem kennarar hafa stofnað til á eigin vett-
vangi. Það viðhorf hefur þó komið fram í
tímariti kennarasamtakanna, Nýjum
menntamálum, að deilumar um einkaskóla
séu merki þess „að í uppeldi okkar og
menntun [sé] þyngdarpunktur umræðunn-
ar að færast frá því að fjalla um menntun
sem þroska og til þess að ijalla um mennt-
un sem markaðskerfí", eins og komist
hefur verið að orði (3. hefti 1985). Þessi
ummæli eru byggð á þeim misskilningi,
að hinar nauðsynlegu umræður um rekstur
og fjármál skólanna útiloki á einhvem
hátt umræður um menntunina sjálfa. Það
er forsenda fyrir því, að unnt sé að sinna
námi og kennslu á viðunandi hátt, að
skipulag skólanna og fjármál séu á traust-
um grunni reist. Þetta hafa kennarar
raunar sjálfir verið að segja með því að
setja kjaramál sín í brennidepil skólamála-
umræðna. Rétt er líka að hafa það ríkulega
í huga, að umræðumar um nýjar leiðir í
rekstri skóla komu í beinu framhaldi af
kjaramálaumræðunum og verkfalii opin-
berra starfsmanna haustið 1984. Þá kom
sú staða upp, að hið ríkisrekna skólakerfí
gat ekki tryggt traflunarlaust skólahald.
Það var við þessar aðstæður, sem Tjamar-
skóli varð til.
Hvað er einkaskóli?
Dregið hefur verið í efa, að rétt sé að
taia um einkaskóla, þegar viðkomandi skóli
er að drýgstum hluta fjármagnaður af ríki
eða sveitarfélagi. Þetta sjónarmið er út
af fyrir sig ekki órökrétt, en á hitt er að
líta, að það virðist vera ríkjandi málhefð
hér á landi, að tala um einkaskóia ef ein-
staklingar sjá um reksturinn. í íslenskri
orðabók kemur þessi skilningur t.d. mjög
greinilega fram. Orðið „einkaskóli" er þar
skýrt með þessum hætti: „skóli rekinn af
einkaaðila."
Orð eru að sjálfsögðu mikilvæg og þau
er bæði hægt að nota til að skýra hluti
og afvegaleiða menn. Menn skyldu hins
vegar varast, að láta deilur um orð koma
í stað deilna um hugmyndir, því orðin era
fyrst og fremst búningur eða tæki.
Kannski er skynsamlegast að venja sig á
að tala um einkarekna skóla annars vegar
og ríkisrekna hins vegar, ef mönnum fell-
ur ekki hin gamla málvenja í geð eða þykir
hún órökvís. Þá ætti a.m.k. að vera tryggt,
að menn séu sammála um hvað þeir era
að tala!
Eiga hreinir einkaskólar og einkareknir
skólar erindi við okkur Islendinga, sem
höfum að mestu búið við ríkisrekstur og
ríkiseign skóla frá því núverandi mennta-
kerfi var komið á fót? Til að svara þessari
spumingu af einhveiju viti, þurfa menn
að átta sig á því, að hún er í rauninni
margar spurningar og svörin væntanlega
mismunandi eftir því. Líklega era þeir fá-
ir, sem eru andvígir því að einkaaðilar eigi
og reki sérskóla af ýmsu tagi, þar sem
boðið er upp á nám sem ekki er almennt
á stundaskrá opinberra skóla (tölvunám,
tónlistamám, framsögn o.s.frv.) eða er
viðbót eða stuðningur við þá kennslu sem
fyrir hendi er. Mönnum finnst væntanlega
ekkert athugavert við það, að eigendur
þessara sérskóla eða aðrir sem sinna einka-
kennslu taki gjald fyrir þjónustu sína frá
nemendunum eða forráðamönnum þeirra
án þess að ríkið hafí nokkuð með það að
gera.
Um það ríkir mjög víðtæk samstaða hér
á landi, að nám á skyldunámsstigi skuli
greitt úr sameiginlegum sjóðum lands-
manna. Það sé m.ö.o. kostað af ríki eða
sveitarfélagi. Vegna þessa hafa hreinir
einkaskólar ekki komið til sögunnar. Menn
segja með réttu, að foreldrar og aðrir for-
ráðamenn skólabama séu þegar búnir að
greiða fyrir skólagöngu þeirra með skött-
um sínum og fráleitt sé, að þeir tvígreiði
fyrir menntun bamanna. Skattaívilnanir
koma þá til greina, en forvitnilegt er að
sjá það í niðurstöðum nýlegrar könnunar,
sem Félagsvísindastofnun Háskólans hefur
gert, að 56% kjósenda era andvígir þess-
ari leið. Um 37% kjósenda era hins vegar
hiynntir skattalækkunum á móti greiðslu
skólagjalda.
Einkarekstur skóla
Það, að ríkið standi straum af rekstrar-
kostnaði skólanna, þarf ekki að þýða, að
ríkið reki skólana einnig. Einkarekstur og
ríkiseign geta farið saman og ásviði skóla-
mála eru þess nokkur dæmi. í lögum um
grunnskóla er líka gert ráð fyrir þessum
möguleika, en þar er sérstakt ákvæði um
einkaskóla.
Hér í Reykjavík era starfandi fjórir
einkareknir grannskólar: Landakotsskóli,
ísaksskóli, Tjamarskóli og Bamaskóli SD
aðventista. Landakotsskóli er elstur þess-
ara skóla, stofnaður 1897, og er hann
rekinn af kaþólsku kirkjunni með rekstrar-
styrk úr ríkissjóði. Nemendur eru 155.
ísaksskóli eða réttara sagt Skóli ísaks
Jónssonar, er sjálfseignarstofnun og hefur
starfað sem slíkur frá 1947, en var upphaf-
lega stofnaður 1924. Rekstur hans er að
mestu greiddur úr ríkissjóði. Nemendur
era 450. Bamaskóli aðventista í Reykjavík
er mjög fámennur skóli og era nemendur
tíu að tölu. Skólinn fær rekstrarstyrk á
íjárlögnm. Tjamarskóli var, sem fyrr seg-
ir, settur á laggimar sumarið 1985. Hann
er sá eini þessara skóla fyrir nemendur á
aldrinum 13-15 ára. Ríkissjóður greiðir
að mestu laun kennara og Reykjavíkur-
borg leggur til húsnæði. Nemendur í vetur
eru samtals 70. Allir skólamir innheimta
gjöld af nemendum. Skólagjöld í Tjamar-
skóla era 4.500 krónur á mánuði og gjöld
í ísaksskóla eru 3.300 til 4.000 krónur
fyrri hluta þessa vetrar. Nemendur þess-
ara skóla koma úr öllum þjóðfélagshópum.
í sjálfu sér er ekkert sem mælir gegn
því, að skólar af þessu tagi séu reknir,
enda hafa þeir skapað hinum ríkisreknu
skólum heilbrigt aðhald og Qölgað kostum
nemenda.
Það er hins vegar skiljanlegt, að ýmsir
foreldrar séu ekki hrifnir af því að þetta
skólaform verði ríkjandi. Þeim fínnst þeir
þegar hafa greitt æma upphæð í ríkissjóð
til að kosta skólagöngu bama sinna og
vilja fá fyrir það góða menntun. Staðreynd-
in er hins vegar sú, að ríkisskólakerfíð
okkar býr nú við alvarlegan fjárhagsvanda
og sjálft skipulag þess virðist ekki nægi-
lega vel til þess fallið að tryggja nemendum
fjölbreytt val og foreldram áhrif. Starfsliði
skólanna hefur fjölgað miklu örar en nem-
endum og kostnaður við rekstur aukist,
án þess að kennarar telji sig njóta þess í
launum eða nemendur í betri menntun og
auknu vali. Það er með skólana eins og
aðrar ríkisstofnanir, einkum þær sem sinna
hinum svonefndu félagslegu verkefnum,
að útþenslu þeirra virðast lítil takmörk
sett og engin trygg aðferð er fyrir hendi
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. DESEMBER 1986
45
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 13. desember
til að draga mörk milli eðlilegra útgjalda
og óþarfa. Við þær aðstæður, sem skapast
hafa, er ekki óeðlilegt að hæfír kennarar
hverfí frá kennslustörfum eða óski eftir
að reka einkaskóla eins og ísaksskóla og
Tjarnarskóla. Margir óttast að þetta leiði
til mismununar og auki á stéttaskiptingu
í þjóðfélaginu; annars vegar verði böm,
sem sæki einkarekna skóla, þar sem
kennslan verði betri og dýrari, og hins
vegar böm, sem sæki ríkisrekna skóla, þar
sem kennslan verði lakari en ókeypis. Þetta
er ekki geðfelld framtíðarsýn, en alþekkt
frá fyrri áram. í því sambandi er forvitni-
legt að kynnast frásögn Þuríðar Pálsdótt-
ur, söngkonu, um Ágústarskóla og
Ingimarsskóla á bernskuáram hennar í
Reykjavík. Frásögnina er að finna í bók-
inni Lífmitt oggleði, sem Jónína Michaels-
dóttir hefur skráð og nýlega kom út hjá
Forlaginu.
Agústarskóli —
Ingimarsskóli
Þuríði Pálsdóttur segist svo frá í bók-
inni: „Þegar ég var 12 ára vildi ég fara í
undirbúningsdeild Einars Magnússonar og
þreyta próf upp í Menntaskólann ári á
undan, eins og Tóta og aðrar vinkonur
mínar. Mamma dró úr því, en ég vildi fá
að gera þessa tilraun. Hún sagði þá, að
ef ég næði ekki prófinu, yrði ég að fara
í Ingimarsskólann, því það þyrfti að greiða
skólagjald í Ágústarskóla og við hefðum
ekki efni á því. Ingimarsskóli var ókeypis
og hann var skólinn sem fátæka fólkið
sendi böm sín í.
Það munaði mjóu að ég kæmist í
Menntaskólann - en nógu.
Eg varð því að fara í Ingimarsskólann.
Allar vinkonur mínar fóra í Ágústarskóla
og ég grátbað mömmu um að leyfa mér
að fara þangað með þeim en hún var
óhagganleg. Eg grátbað líka pabba.
— Mamma þín ræður þessu, sagði hann.
Þessi viðbrögð pabba vora dæmigerð
gagnvart mér og bræðram mínum. Hann
vék sér alltaf undan ábyrgð af þessu tagi.
Ég hef oft hugsað um hvað ég var send
mikið að heiman þegar ég var bam. Ég
hef þó skilið það vel, þar sem mamma var
oft sjúk og einnig ferðuðust þau talsvert.
Hins vegar hef ég aldrei getað skilið hörk-
una við mig í sambandi við Ingimarsskól-
ann og innst inni átt erfítt með að fyrirgefa
hana. Það var ekki af því að mér þætti
lakara að vera í skóla með fátæku fólki.
Síður en svo. Við vorum fátækari en marg-
ir sem þar vora, en það héldu allir að
pabbi væri efnaður af því að hann var svo
þekktur. Það var miklu fremur hitt, að ég
var slitin úr tengslum við allar vinkonur
mínar og sett í skóla þar sem ég þekkti
fáa. Til dæmis urðum við Tóta, sem höfð-
um verið óaðskiljanlegar, aldrei raunvera-
legar vinkonur aftur. Mér féll líka þungt
að Einar bróðir minn var í Menntaskólan-
um í Reykjavík og Jón í Verslunarskólan-
um, sem þótti dýr skóli, og ég vissi sem
var, að allir teldu víst, að úr því dóttir
Páls ísólfssonar var send í Ingimarsskóla,
þá væri það af því að hún gæti ekki lært.
Mér þótti þetta ósanngjamt, því mér hafði
alltaf þótt gaman í skóla og skilað betri
árangri en flestar vinkonur mínar.“
Þessi einlæga frásögn Þuríðar lætur
engan ósnortinn. Hún minnir okkur á mik-
ilvægi þess, að tiyggja jafnan rétt allra
til náms, rétt sem ekki /ná takmarkast af
efnahag foreldra eða hugsanlega sinnu-
leysi þeirra um velferð bamanna. Ef
einkarekstur skóla leiðir til ójafnræðis
bama hvað almenna menntun varðar er
hann ekki fagnaðarefni. Við viljum ekki
þjóðfélag, þar sem annars vegar era skól-
ar fyrir fátækt fólk og hins vegar skólar
fyrir efnafólk. Spumingin er sú, hvort
unnt sé að fínna leið sem tryggir betur
en núverandi skipulag hvort tveggja, jafn-
an rétt allra bama og aukið val og aukin
áhrif nemenda og foreldra þeirra. Nokkur
rök hníga að því, að svonefnd ávísanahug-
mynd kunni að vera fýsileg í þessu skyni
og það er a.m.k. ómaksins vert að kynna
sér hana.
Morgunblaðið/Ragnar Axelsson
Ávísanahugmyndin
Ávísanahugmyndin er ýtarlega kynnt í
ritinu Ríkisskólar eða einkaskólar?, sem
Stofnun Jóns Þorlákssonar sendi frá sér
dögunum. í ritgerð sem nefnist „Skólar
samkvæmt vali“ segir Guðmundur Heiðar
Frímannsson, menntaskólakennari á Akur-
eyri, svo frá ávísanahugmyndinni:
„Hugmyndin er sáraeinföld. Samkvæmt
henni fá foreldrar í hendur á hveiju ári
frá ríki eða sveitarfélagi ávísanir, sem
þeir geta notað til að kaupa bömum sínum
skólagöngu það árið við einhveijar viður-
kenndar stofnanir. Stofnunin framvísar
síðan ávísuninni við ríkið eða sveitarfélag-
ið, eftir því sem menn koma sér saman
um, og það greiðir féð, sem ávísunin hljóð-
ar upp á. Þetta eru aðalatriði kerfisins.
En það er fjölmargt annað, sem þarf að
taka fram um þetta kerfí og ákveða til
þess að gera myndina fyllri. Upphæðina á
ávísununum þarf til dæmis að ákveða, og
eðlilegast virðist að miða við þá upphæð,
sem það kostar að hafa eitt bam í skóla
eitt ár við núverandi kerfi, og sé þá tekið
tillit til alls kostnaðar. “
Guðmundur Heiðar víkur síðan að því
í hveiju þetta kerfí sé frábragðið því, sem
við nú búum við. Hann bendir á, að kerfíð
gefí öllum tækifæri til að láta til sín taka,
„hvort sem þeim liggur hátt rómur eða
ekki“, eins og hann kemst að orði. „Ástæð-
an er sú,“ segir hann, „að foreldrar geta
með ávísunum sínum valið um skóla. Líki
þeim ekki valið geta þau dregið bam sitt
úr skólanum og sett það í annan og feng-
ið endurgreitt. Þessi skipan færir foreldr-
um miklu meiri völd en þeir hafa nú og
hún myndi sjálfkrafa hafa það í för með
sér að kennarar og skólayfírvöld yrðu í
miklu ríkari mæli en nú er að laga sig að
óskum foreldra. Það ætti að tryggja, að
skattborgaramir væra ánægðir með,
hvemig fé þeirra er varið. . . . Skólamir
gætu orðið einkafyrirtæki eða sjálfseignar-
stofnanir (eða haldið áfram að vera ríkis-
skólar) og hafíð samkeppni sín á milli um,
hver gæti best og ódýrast komið til móts
við óskir foreldra, og fjölbreyttar þarfir
ólíkra manna endurspegluðust þess vegna
í miklu meiri fjölbreytni í skólahaldi en
nú tíðkast, þar sem stefnumörkun kemur
að ofan, frá ráðuneyti og fjárveitingar-
valdi. Afleiðingin yrði sú, ef eitthvað er
að marka nokkurra alda reynslu okkar af
ríkisrekstri og einkarekstri, að skólakerfið
yrði allt sveigjanlegra og nýting fjármagns
betri, og svigrúm myndaðist því meðal
annars til að hækka laun kennara."
„Það er óneitanlega nokkuð til í þeirri
ásökun, að ávisanahugmyndin, þótt snjöll
sé, sé skrifborðslausn," segir Guðmundur
Heiðar. En hann bendir á, að ávísanimar
sjálfar séu ekkert sáluhjálparatriði. Aðal-
atriðið sé sú hugmynd, að ríkið kosti
skólagöngu bama og unglinga, en einka-
fyrirtæki og almannasamtök sjái um
kennsluna og rekstur skólanna. Og hann
upplýsir að þessi háttur hafi verið hafður
á í marga mannsaldra í Vermont-fylki í
Bandaríkjunum og í Hollandi, og slíkt
kerfí hafi nýlega verið tekið upp í Bresku
Kólumbíu í Kanada. Reynslan af þessu
segir hann að virðist góð.
Ekki flokkspóli-
tískt mál
Höfundur Reykjavíkurbréfs tekur ekki
afstöðu til þess, hvort ávísanakerfíð í ein-
hverri mynd sé æskilegt hér á landi. Áður
en hægt er að taka slíka afstöðu verður
að útfæra hugmyndina betur og kynna
hana rækilega fyrir foreldram skólabama
og kennurum. En hugmyndin er a.m.k.
vel rökstutt og málefnalegt framlag til
umræðna um skólamál. Enginn getur með
nokkurri sanngimi haldið því fram, að
þeir sem þessa leið boða vilji auka misrétti
í þjóðfélaginu.
Aðalatriðið er að sjálfsögðu, að upp-
vaxandi þjóðfélagsþegnar fái eins góða
menntun og nútíma velferðarþjóðfélag
okkar getur frekast boðið upp á. Kennarar
hafa vakið athygli á fíárhagslegum
ógöngum skólakerfisins og ljóst virðist að
i því efni þurfa að verða breytingar. Ef
það er niðurstaðan, að áframhaldandi
ríkisrekstur skólakerfísins tryggi best að
þetta markmið náist, þá er óbreytt skipan
að því leyti sjálfsagt mál. Ef aukinn eða
jafnvel almennur einkarekstur skólakerfis-
ins þykir aftur á móti skila betri árangri
er rétt að ræða um það af fullkomnu
hleypidómaleysi og ráðast í breytingar,
Ef einkarekstur
skóla leiðir til
ójafnræðis barna
hvað almenna
menntun varðar
er hann ekki
fagnaðarefni. Við
viljum ekki þjóð-
félag, þar sem
annars vegar eru
skólar fyrir fá-
tækt fólk og hins
vegar skólar fyrir
efnafólk. Spurn-
ingin er sú, hvort
unnt sé að finna
leið sem tryggir
betur en núver-
andi skipulag
hvort tveggja,
jafnan rétt allra
barna og aukið
val og aukin áhrif
nemenda og for-
eldra þeirra.
sem almenn samstaða er um. Þetta mál
er of mikilvægt til þess að verða flokks-
pólitískt þrætuepli.