Morgunblaðið - 07.12.1991, Blaðsíða 21

MORGU.NBLADU) LAUGARQAGUR 7, DESEMBER 1991
Hef leikið öll hlutverkin
Súsanna Svavarsdóttir Morgunbiaðið/RAX
- segir Súsanna
Svavarsdóttir,
sem sendir frá sér
sína fyrstu skáld-
sögu, „I miðjum
draumi”
„Ég er dálítil Hanna í mér.
Þess vegna er hún aðalpersón-
an í sögunni, - þessi stjórn-
sama, duglega Hanna,” segir
Súsanna Svavarsdóttir, blaða-
maður og leiklistar- og bók-
menntagagnrýnandi Morgun-
blaðsins, en hún hefur sent frá
sér sína fyrstu skáldsögu, „í
miðjum draumi”, sem bókafor-
lagið Iðunn gefur út.
„Upphaf þessarar sögu má rekja
til þess að ég.fór í ferð til Banda-
ríkjanna í febrúar 1990, til að
heimsækja móður mína og mann-
inn hennar,” sagði Súsanna þegar
hún var spurð um tilurð skáldsög-
unnar.„Við fórum niður alla vest-
urströndina, frá Seattle til San
Diego, og á leiðinni var auðvitað
margt að skoða og farið í ýmsa
króka út úr alfaraleið, en mömmu
og manninum hennar kom aldrei
saman um hvaða leið skyldi farin.
Af þessum sökum var andrúms-
loftið í bílnum stundum við frost-
mark og til að þíða það fór ég
að segja þeim sögur frá Keflavík.
Frásögnin vatt upp á sig og varð
að skáldsögunni sem nú er komin
út á bók.
Þegar ég kom heim ætlaði ég
reyndar að skrifa aðra sögu, en
þetta efni leitaði sífellt sterkar á
mig og náði að lokum yfirhönd-
inni og um sumarið lauk ég við
frumgerðina. Ég var hins vegar
óánægð með tóninn í henni. Mér
þótti að vísu margt í henni snið-
ugt og fyndið, en það var eitthvað
sem pirraði mig. Ég uppgötvaði
ekki fyrr en ég fór að skrifa við-
talsbókina hvað það var: Sagan
er byggð á hlutverkum sem leikin
eru í hverri ijölskyldu og ég var
alltaf að leggja dóm á hvert hlut-
verk fyrir sig, hver væru jákvæð
og hver neikvæð. Ég endurskrif-
aði því söguna með það að leiðar-
ljósi að taka ekki afstöðu til hlut-
verkanna og leyfa fólkinu bara
að fríka út og gera sín glappa-
skot án þess að vera sjálf að leggja
siðferðilegt mat á hvort það væri
rétt eða rangt. Þá loksins fannst
mér hinn rétti tónn koma fram,
þegar aumingja fólkið, í þessari
stóru fjölskyldu, fékk að vera í
friði fyrir mér.”
- Þetta er stór ijölskylda og
þama koma vissulega við sögu
margar litríkar manngerðir. Eru
ákveðnar fyrirmyndir að öllu
þessu fólki?
„Já, þær eru allar í mér sjálfri.
Þessar manngerðir eru mótaðar
úr þáttum í mínum eigin persónu-
leika. Ég hef leikið öll hlutverkin:
Hönnu, sem stjórnar heimilinu.
Adda, sem reynir að þóknast konu
sinni í hvívetna. Láru, sem heldur
að hún viti allt betur en allir aðr-
ir. Völu, sem er með sjálfa sig á
heilanum. Berglindi, sem gengur
illa í samskiptum sínum við karl-
menn. Birnu, sem er hin undir-
gefna húsmóðir. Leif, sem finnst
svo sjálfsagt að öllum þyki vænt
um hann. Trausta, sem reynir að
rjúfa samband sitt við fjölskyld-
una af því hann nær ekki til henn-
ar og svo tvíburanna Gunnars og
Gunnsteins sem telja sig yfir
umhverfið hafna.
Þessi hlutverk eru leikin í öllum
fjölskyldum og þessir þættir
blunda í öllum einstaklingum. En
í raun og veru er samfélagið svo
fullt af einhveijum normum og
viðmiðunum að við getum aldrei
leyft þessum þáttum að njóta sín.
Við erum alltaf að streða við að
vera einhver ákveðin manngerð
og það er svo erfitt að sumir slig-
ast undan því. Á undanförnum
árum hef ég verið að reyna að
bijótast út úr þessu normi og hef
fengið mikið út úr því að veita
hinum ýmsu þáttum persónuleika
míns útrás. Kannski var einn lið-
urinn í því að skrifa þessa bók.
Nú orðið veit ég aldrei hver ég
er þegar ég vakna á morgnana.
Það er ekki fyrr en ég lit í fata-
skápinn og sé í hveiju ég ætla
að vera þann daginn, að ég veit.
það, og það getur þess vegna
verið hippi eða hefðarmær og allt
þar á milli.
Hið sama gildir um persónu-
leikann. Ég get verið gribba og
ég get verið afskaplega blíð og
góð. Ég get verið virðuleg og líka
algert villidýr. Aðalatriðið er að
viðurkenna alla þessa þætti i sjálf-
um sér og leyfa þeim að njóta sín
þegar það á við, þó að það komi
manni í klípu einstöku sinnum.”
Enginn boðskapur
Súsanna neitar því að sögu-
þráðurinn styðjist við raunveru-
lega atburði, en hann eigi sér þó
samsvörun í lífi flestra einstakl-
inga og að svona hlutir gerist i
flestum venjulegum fjölskyldum:
„ Aðalpersónan, Hanna, fer
alltaf eftir reglum og normum
samfélagsins. Hún gerir það sem
henni ber að gera, sem samfélag-
ið hefur innprentað henni að sé
rétt. Hún hefur aldrei staldrað við
til að spyija sig spurninga og hún
hefur aldrei hlustað í raun og
veru. Hún hefur alltaf haft svo
mikið að gera að hún hefur aldrei
haft tíma til að hlusta á börnin
sín, - hvað þá manninn sinn. Hún
hefur ekki einu sinni hugmynd
um hvað hann elskar hana mikið.
Svo allt í einu áttar hún sig á
því, að þó hlutirnir í hennar fjöl-
skyldu séu eins og víðast hvar
annars staðar, að þá er það ekki
endilega þannig sem hún sjálf vill
hafa það. Svo þegar hún vill fara
að breyta hlutunum þá gerir hún
þau reginmistök að reyna að
breyta öllum hinum, en ekki sjálfri
sér.”
- Nú er frásögnin víða bráð-
skemmtileg og fyndin. Er það
aðferð til að koma alvarlegri boð-
skap til skila?
„Nei, ég er í rauninni ekki að
segja neitt sérstakt með þessari
sögu. Einn þátturinn í mér er trúð-
urinn, sem vill alltaf vera að
skemmta öðrum og það er kannski
aðaltilgangurinn með þessari
sögu. Fyrir mér er þetta bara
skemmtisaga. Þegar ég var að
skrifa hana vissi ég ekki hvort
hún yrði nokkurn tíma gefin út.
En hún er skrifuð á dálítið erfiðum
tíma í mínu lífi og ég skrifaði
hana í og með til að skemmta
sjálfri mér. í raun og veru var ég
að búa til skemmtilega fjölskyldu
handa sjálfri mér, og mér fannst
ofsalega gaman að búa með þessu
fólki. Og innst inni langaði mig
aldrei til að klára bókina því ég
vildi ekki skilja við fjölskylduna,
- vildi bara hafa hana áfram í
tölvunni hjá mér.”
Lífið er það sem við segjum
ekki frá
í sögunni er brugðið upp mein-
fyndnum mannlýsingurri, og
spaugilegum atvikum, þótt greina
megi einnig alvarlegri undirtón.
Sjálf segir Súsanna að ekkert í
söguþræðinum sé svo ótrúlegt að
það geti ekki komið fyrir í venju-
legri fjölskyldu:
„En þessi „íroníska” frásögn und-
irstrikar að þetta er kannski öðru-
vísi en normin gera ráð fyrir. Það
eru allir voðalega staðlaðir á yfir-
borðinu, eins og gerist og gengur
almennt í samfélaginu. En þessi
fjölskylda gerir hluti sem enginn
myndi segja frá í glansmyndavið-
tali. Við höldum alltaf að glans-
myndaviðtölin séu lífið og allir séu
að segja satt í þessum „opinskáu
og hreinskilnu viðtölum”. En það
eru bara allir að ljúga, því lífið
er öðruvísi. Lífið er allt það sem
við segjum ekki frá. En fjölskyld-
an í Keflavík kemst ekkert upp
með það í þessari bók.”
- _Af hveiju Keflavík?
„Ég er alin upp í Keflavík og
ef maður vill skrifa um lifandi
fólk í samfélaginu þá verðut' að
velja stað þar sem maður þekkir
vel til. Andrúmsloftið .í bæjarfé-
laginu er sterkur þáttur í umgjörð
sögunnar og ef einhver staður á
landinu er skáldsagnaheimur þá
er það Keflavík.”
Sv.G.
Fuglabækur fyrir börn
Bókmenntir
Sigrún Klara Hannesdóttir
Höfundur: Guðmundur P. Olafs-
son. Mál og menning 1991.
Skortur hefur verið á aðgengileg-
um fræðibókum fyrir íslensk börn
einkum bókum sem ijalla um ísland
og íslensk málefni. Má færa að því
rök að þessi skortur hafi staðið
þróun skólasafna fyrir þrifum og
þá um leið þeirri upplýsingakennslu
sem þeim á að fylgja. Erlendis þar
sem bókaútgáfa er meiri er hægt
að þjálfa nemendur í að afla sér
upplýsinga við sitt hæfi og kenna
þeim strax á unga aldri að fletta
upp í handbókum og jafnvel tölvu-
færum gagnasöfnum. Þetta hafa
íslenskir skólar ekki getað gert
vegna skorts á hentugum gögnum.
Eigi bækur að nýtast vel sem
fræðibækur verður framsetningin
að vera þannig að auðvelt sé að
finna einstök þekkingarkorn, auk
þess að myndir og texti þurfa að
haldast í hendur. Þaö sem texti
getur ekki skýrt fyllilega er bætt
úr með myndum. í öllum alvöru
handbókum eru atriðisorðaskrár
svo sjá megi í sjónhendingu hvort
ritið geymir það sem leitað er að.
Því nefni ég þetta að nýlega kom
út hjá Máli og menningu tvær mjög
fallegar bækur um íslenska fugla í
ritröð sem hefur hlotið nafnið „Milli
himins og jarðar”. Bækurnar eru
eftir Guðmund P. Ólafsson og hefur
hann tekið flestar myndirnar. Þrátt
fyrir það að bækurnar séu einstak-
lega fallegar og mýndirnar skýrar
eru bækurnar að mínu mati ónot-
hæfar sem fræðibækur eða
handbækur í skólastarfi. Fyrir utan
gullfallega ljósmynd eru nánast
engar upplýsingar um hvern fugl
annað en stærðin sem miðuð er við
stæi'ð kattar. Þessi viðmiðun er þó
ekki nákvæm því stundum eru fugl-
arnir sýndir með þanda vængi og
sýnast þá stærri í samanburði við
köttinn en aðrar jafnstórir fuglar
sem sýndir eru standandi.
Fuglunum er raðað í stafrófsröð
en engar tilvísanir eru notaðar, svo
sem frá heitinu SVANUR að upp-
flettiorðinu ÁLFT og ekki er nein
atriðisorðaskrá sem segir til dæmis
í hvoru bindinu fuglinn er. Hverjum
fugli er lýst með um það bil þrem
orðum svo sem „fremur sjaldgæfur
fugl”, eða „svæðisbundinn stað-
fugl”. Síðan er reynt að líkja eftir
hljóðum fuglsins til dæmis á þennan
hátt: Eettsj! Eettsj! ... Sskapí!
Sskapí! .. Tsjikk-tsjakk-tsjikk-
tsjakk ... Karíjúkk-karíjúkk
karíjúkk ... Ef einhver skyldi furða
sig á þessu er hér verið að líkja
eftir hljóðum hrossagauks.
Báðar bækurnar eru í sama stfl
án titilsíðu og blaðsíðutals, og jafn-
vel innan á kápu eru myndir. Áftan
á kápu er sagt að bækurnar eigi
auðvelda börnum að kynnast ís-
lenskum fuglum og umhverfi þeirra.
Ég leyfi mér þó að draga í efa að
þessar bækur komi að miklu gagni
við að fræða börn um fugla. Alger-
lega vantar að segja frá hverjum
fugli, hvar líklegast sé að finna
hann og annað sem gæti verulega
Guðmundur P. Ólafsson
frætt lesendur. Og jafnvel þótt
þekkja megi einhvern fugl af mynd-
unum eru menn engu nær - aðeins
að fuglinn segir Pfítt-pfltt-pfítt, eða
eitthvað því um líkt.
Hér hefur verið lagt í útgáfu
vandaðra mydnabóka af dýrustu
gerð. Hráefnið - myndirnar - er
til staðar til að vinna frábærar
handbækur sem mikil þörf er fyrir.
En af hveiju var ekki bætt við texta
sem gæti frætt börnin um fuglana?
Mér finnst það gagnslítil fuglabók
sem ekki segir svo mikið sem hvar
• þeir verpa, á hverju þeir lifa eða
hvernig eggin eru á litinn.
21
■ SKJALDBORG hefur gefið út
bókina Hrói höttur - prins þjóf-
anna í þýðingu Gísla Ásmundsson-
ar. í kynningu útgefanda segir: „í
þessari bók er að fínna söguna af
skógarmanninum
Hróa hetti og fé-
lögum hans.
Þessi saga, sem
gerðist að mestu
leyti í Skírisskógi
er fyrir löngu
þekkt um allan
heim. Ungir les-
endur hafa lesið
söguna með kke Nielsen
anægju og hun
oftar en ekki orðið þeim minnisstæð
alla ævi. Hrói höttur barðist alla
tíð við óréttlát yfirvöld. Tók af þeim
ríku og færði þeim fátæku. Hann
var hetja fátæklinganna og gleym-
ist aldrei meðan bækur eru lesnar
og ungur lesendur kynnast ævintýr-
um hans.” Skjaldborg hefur einnig
sent frá sér bækurnar Fríða fram-
hleypna á fullri ferð og Fríða
framhleypnari eftir Lykke Niel-
sen. Bækurnar eru myndskreyttar
af Kirsten Hoffmann. Þetta er 4.
og 5. bókin um Fríðu en fyrsta
bókin kom út á íslensku árið 1984.
Á bókakápu segir: „Fríða fram-
hleypna og freknótta hefur lent í
nýjum ævintýrum. Enn hefur hún
þann hæfileika að koma sér í ótrú-
leg vandræði og bjarga sér út úr
þeim. Að þessu sinni er bókin sam-
sett úr fjórtán spennandi og sjálf-
stæðum köflum.”
Tilvalin
jólagjöf
frá Kaliforníu. Margar gerðir.
Verð: 6.500,-, 12.000,-
og 14.000,-.
úr eikar- eða rauðviðarrót.
Gler- eða viðarplata.
Armúla 8,
símar 812275 og 685375.