Morgunblaðið - 07.12.1991, Blaðsíða 16

I MQRGUNBLAÐIÐ'LAUGARDAGUR 17. 'DESEMRER lÖðl
Lífsbarátta dýranna
Bókmenntir
Skafti Þ. Halldórsson
David Attenborough: Lífsbarátta
dýranna. Þýðandi: Gissur O. Erl-
ingsson. Skjaldborg 1991.
Ný dýrabók er komin út eftir
David Attenborough. Attenborough
er kunnur maður hér á landi fyrir
sjónvarpsþætti sína og bókina Lífið
á jörðinni sem verið hefur góður
heimilisvinur á mörgum heimilum.
Um þessar mundir eru að hefjast
sýningar í íslenska sjónvarpinu á
einni slíkri þáttaröð. Lífsbarátta dýr-
anna nefnast þættirnir sem upphaf-
lega eru gerðir fyrir BBC. Hin nýja
dýrabók ber sama nafn og sækir
efnivið í sama sjóð.
Bókin skiptist í 12 meginkafla.
Hver þeirra fjallar um sinn þáttinn
í lífsbaráttu dýranna. Þannig fjallar
fyrsti kaflinn um fæðingu eða að-
komu, hinn næsti um vanda uppvaxt-
arske'iðsins, þá er kafli um fæðuöfl-
un, annar um veiðar og flótta, kafli
er um ratvísi dýra, hvernig þau rata
rétta leið heim, og fjallað er um heim-
ilislíf dýranna og sambúð mismun-
andi dýrategunda. Einnig er sjónum
beint að innbyrðis átökum dýra-
tegunda, vinum og andstæðingum.
Þá eru kaflar um tjáskipti, makaval
og viðhald kynstofnsins.
í bókinni er hafsjór upplýsinga um
atferli ólíkustu dýrategunda. Margt
er þar athyglisvert og ótrúlegt og
ljóst er að vísindamenn hafa þurft
að leggja ýmislegt á sig til að afla
þeirra. Attenborough byggir vita-
skuld ekki á eigin athugunum einum
enda getur hann fjölda fræðimanna
sem veittu honum aðstoð í efnisöfl-
un. Dýrarannsóknir eru þolinmæðis-
starf og í inngangi segir Attenboro-
ugh frá rannsókn Christophe Boesch,
svissnesks dýrafræðings, sem athug-
aði simpansa í þéttum skógum Fíla-
beinsstrandarinnar í Vestur-Afríku.
Það tók Christophe fjögur ár að fá
apahópinn sem hann athugaði til að
venjast sér svo að þeir hegðuðu sér
eðlilega með hann í nánd. Nokkur ár
í viðbót liðu þar til hann fór að þekkja
einstaklinga hópsins í sundur. En þá
fór árangur af atferlisrannsóknunum
að koma í Ijós.
Bygging bókarinnar er nokkuð í
anda sjónvarpsþáttanna. Fyrsti þátt-
urinn samsvarar þannig fyrsta kaf-
lanum. Efninu er raðað út frá
ákveðnu þema. Fjölmörg dæmi eru
rakin um atferli hinna ýmsu dýra-
tegunda, t.a.m. í upphafi lífs eða við
fæðuöflun. Þetta leiðir óhjákvæmi-
lega til þess að upplýsingamar verða
dálítið brotakenndar en raunar sýnist
mér þessi háttur vera viðtekin venja
í sjónvarpsþáttum og ritum um
náttúrufræðileg efni sem ætiuð eru
almenningi. Mér fínnst þetta raunar
ekki koma að verulegri sök.
Fjöldi fagurr^ ljósmynda prýðir
bókina. Þær eru á margan hátt nauð-
synlegar til skýringar á ýmiss konar
hegðun dýra sem lýst er í bókinni.
Margt forvitnilegt er í þessari bók
og vitaskuld er ekki nokkur leið að
gera því öllu skil í stuttum ritdómi.
Einna athyglisverðust þykir mér þó
lýsing Attenboroughs á leirmótun
dýranna og margvíslegri híbýlagerð,
hvort sem um er að ræða leirflösku-
gerð vespa, undarlega hlera á hreiðri
risahlerakóngulóarinnar eða fágaða
David Attenborough
hrauka termíta sem hafa jafnvel flók-
ið loftræstikerfi með kæliþynnum.
Megináhersla Attenboroughs sýn-
ist mér beinast að því að sýna fram
á að lífsbarátta dýranna snúist um
það fyrst og síðast „að skila einhveij-
um hluta af sjálfum sér áfram til
næstu kynslóðar” (s. 309). Til að ná
þessu takmarki leggi dýrin á sig alls
konar þrengingar og sigrist á marg-
víslegum erfiðleikum.
Þýðandi bókarinnar er Gissur Ó.
Eriingsson. Texti hennar er læsilegur
og ágætlega lipur. Yfirleitt eru heiti
hinna aðskiljanlegustu dýrategunda
á íslensku. Aftast er svo atriðisorða-
skrá og þar er að finna latnesk heiti
flestra tegundanna.
Franz Kafka
Sögur
eftir Kafka
BÓKAÚTGÁFA Menningarsjóðs
hefur gefið út bókina í refsiný-
lendunni og fleiri sögur eftir
tékkneska rithöfundinn Franz
Kafka (1883-1924). Ástráður
Eysteinsson og Eysteinn Þor-
valdsson þýddu sögurnar og rita
eftirmála að bókinni.
Útgefandi kynnir bók og höfund
þannig á kápu:
„Franz Kafka hefur hlotið fá-
dæma frægð fyrir skáldsögur sínar,
einkum Réttarhöldin, en smásögur
hans eru þó síst veigaminni þáttur
í höfundarverki hans. Við þær lagði
hann mesta rækt.
I þessari bók eru 42 sögur, marg-
breytilegar að efni og formi, sem
hann lét sjálfur birta á prenti. Flest
önnur verk hans voru gefin út að
honum látnum.
Smásögur Kafka eru einstæðar
í heimsbókmenntunum vegna
óvenjulegs innsæis í mannlega til-
vist og vegna hins sérkennilega frá-
sagnarmáta sem leiðir lesandann
gjarnan á óvæntar slóðir þar sem
hann gengur heillaður milli raun-
sæis, dular, táknsæis og fantasíu
en stendur undrandi að leiðarlok-
um.”
í refsinýlendunni og fleiri sögur
er 248 blaðsíður að stærð. Prent-
>miðja Hafnarfjarðar vann bókina.
gústína Jónsdóttir gerði kápu, en
æikningar á kápu og titilsíðum eru
eftir Franz Kafka.
Frönsk og þýsk
gœöa heimitístœki
á góöu veröi
£«=«.«_ Kaffivél 8942
12 bolla,
1300 w
clropa stoppari.
kr. 3.590
tcfal Brauörist 8771
fyrir 3 sneiðar
® ristar
• hitar
• ristar og hitar.
ismet Vöfflujárii 682 G
með hitastilli.
kr. 3.725
kr. 4.590

tefal Gufustraujám 1418
rofi fyrir meiri
gufu og úða.
kr. 3.794
UMBOÐSMENN UM ALLT LAND
SamlokugriU 3970
fyrir tvær
samlokur.
kr. 3.993
BRÆÐURNIR
ORMSSONHF
Lágmúla 8. Sími 38820
ismet Eggjasuðutæki EK 6l4
fyrir 7 egg.
kr. 1.774
UMBOÐSMENN UM ALLTLAND

<
(
(
(
(
(
(
(
(