Morgunblaðið - 07.12.1991, Blaðsíða 10

10
MOKGL’NBI,AÐIÐ. LAUGARDAGUR 7(1 ÐESEMBER 1991
TEKIST A VIÐ HEGOM-
ANN OG BLEKKINGUNA
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Olafur Jóhann Ólafsson: Fyrir-
gefning syndanna. Vaka-Helga-
fell 1991.
Þótt undarlegt megi heita eru langar
skáldsögur enn samdar (Fyrirgefn-
ing syndanna er 286 bls.) og virðast
eiga erindi. Nokkuð hefur borið á
því, ekki síst í Bandaríkjunum, að
alvörugefnir höfundar hafa freistað
þess að gæða sögur sínar spennu í
anda metsöluhöfunda, en sumir hafa
þann eiginleika að geta sameinað
þetta tvennt: markverðan skáldskap
og æsilegan söguþráð. Á því fer
vissulega oft vel hvað sem öðru líð-
ur, til dæmis því fyrirbrigði sem
nefnt er boðskapur og ber stundum
sögur ofurliði.
Með Fyrirgefningu syndanna hef-
ur Ólafur Jóhann Ólafsson skrifað
læsilega skáldsögu án þess að grípa
að ráði til fyrrnefndra bragða, en
hann er stundum ansi nærri þeim
mörkum sem aðskilja' spennusögu
og bókmenntaverk.
Fyrirgefning syndanna er tví-
mælalaust besta bók Ólafs Jóhanns
til þessa og gefur fyriheit um enn
árangursríkari glímu höfundarins
við mannlegt eðli og samfélag.
Pétur Pétursson, söguhetja Ólafs
Jóhanns Ólafssonar, segir þegar
hann á skammt eftir ólifað að synd-
ir sínar verði ekki fyrirgefnar, hann
biðji ekki um fyrirgefningu og fyrir-
gefi ekkert sjálfur. Lífsskoðun hans
er í anda Predikarans. Allt er hég-
ómi. Glæpurinn sem er þungamiðja
sögunnar er að baki. Pétur gælir við
kaldhæðnina í íbúð sinni í New York,
en eitthvað virðist eftir af tilfinning-
um í honum, eftirlát kona og góður
matur freista hans enn. Hann hefur
að loknu viðburðaríku lífi skilið eftir
sig handrit, ævisögu sína sem ungur
landi hans býr til prentunar.
Saga Péturs Péturssonar hefst á
borgaralegu heimili í Reykjavík,
nánar tiltekið í nágrenni Tjarnarinn-
ar. Lýsing á heimilishögum vekur
grun sem ekki verður annað en grun-
ur um „djarfa” sögu. Það ber þó
ekki að harma.
Það eru góðir kaflar um líf skóla-
Byggingarlóð til sölu
á besta stað við Sjávargötu á Álftanesi.
Upplýsingar í síma 650836.
120 fm íbúðir til sölu
Á veðursælum staó í Grafarvogi eru til sölu íbúðir, sem
henta vel eldra fólki. Góðar suðursvalir. Stórar stofur.
Sérþvottahús og bílskúr. íb. eru til sýnis fullbúnar.
Örn Isebarn, húsasmíðameistari,
sími 31104.
21150-21370
LARUS Þ, VALDIMARSS0N FRAMKVÆMDASTJÓRI
KRISTINN SIGURJ0NSS0N, HRL. löqgiltur fasteignasali
Til sölu á fasteignamarkaðinn eru að koma m.a. eigna:
Lítið einbýlishús í austurborginni
Járnklætt timburhús tæpir 80 fm nettó með 3ja herb. íb. Nokkuð
endurbætt. Góð lán 3,7 millj. Verð aðeins kr. 5,5 millj.
Ný og glæsileg 1 herb. íbúð
á 4. hæð við Vindás. Parket. Suðursv. Laus strax. Áhv. um kr. 1,8
millj. gott húsnæðislán. Verð kr. 3,8 millj. Mismuninn má greiða með
mánaðargreiðslum.
Nýlegt einbhús - hagkvæm skipti
Á útsýnisstað við Jöldugróf, steinhús ein hæð 132 fm. 4 svefnherb.
Nýtt parket. Kjallari 132 fm. Mjög gott vinnu- og íbúðarhúsnaeði. Bílskúr
49 fm. Margskonar eignaskipti möguleg.
Góðar íbúðir - lausar strax
Nokkrar 2ja, 3ja og 4ra herb. íbúðir m.a. við Fellsmúla, Arahóla,
Snorrabraut, Hraunbæ, Gautland, Kleppsveg og Snorrabraut. Teikning-
ar fyrirliggjandi. Vinsamlegast leitið nánari upplýsinga.
Við sjávarsfðuna í Hafnarfirði
Nýtt og glæsilegt steinhús. Aðalhæð séríbúð. Tvöföld stofa, 5 svefn-
herb., bað og gestasnyrting. Á jarðhæð séríb. um 100 fm 2ja herb.,
mjög góð. Bílskúr 59 fm. Ræktuð lóð i fögru umhverfi. Eignaskipti
möguleg.
Rétt við nýja miðbæinn
3ja herb. góð íb. á 3. hæð rúmir 80 fm. Sólsvalir. Ágæt sameign. Bílskúr
í smíðum.
Stór og góð í lyftuhúsi
4ra-5 herb. íb. ofarlega í lyftuhúsi við Hrafnhóla. Mikil og góð sam-
eign. Húsvörður. Tilboð óskast.
Rétt við höfnina
Ný endurbyggð 1 herb. íb. í lyftuhúsi við Tryggvagötu. Suðursvalir.
Vinsæll staður. Góð greiðslukjör.
Fjöldi fjársterkra kaupenda
Leitum að góðri 2ja herb. íb. í Vesturborginni. Rétt eign borguð út.
Ennfremur óskast góð 90-100 fm íb. á 1. eða 2. hæð miðsv. í borginni.
Þá leitum við og að góðu raðhúsi í Seljahverfi eða Mosfellsbæ með
5 svefnherb.
• • •
Opiðídagkl. 10-16.
Fjöldi fjársterkra kaupenda.
Almenna fasteignasalan sf.
var stofnuð 14. júlí 1944.
AIMENNA
FASTEIGNASAtAH
LAUGAVEG118 SÍMAR 21150-21370
fólks í Reykjavík, ástir þess og
drauma. Leið söguhetjunnar liggur
til Kaupmannahafnar. Þar gerist
stór hluti sögunnar, en New York
(að því mér sýnist lítt kunnur stað-
háttum í Bandaríkjunum) er líka
fy rirferðarmikil. Kunnáttusamlega
er títt skipt um svið, stundum í miðj-
um köflum. Þetta getur eflaust trufl-
að suma við lestur skáldsögunnar,
en gengur að mínu viti ágætlega
upp.
Það er í Kaupmannahöfn sem
„glæpurinn” á að hafa átt sér stað.
Undanfara hans er nákvæmlega
lýst, en hernám Þjóðvetja ræður þar
úrslitum. Vonlítil ást Péturs á ís-
lenskri stúlku, átök milli þeirra og
þess sem stúlkunni er frekar að
skapi, gæðir söguna spennu.
í heild sinni er lýsingin á Kaup-
mannahafnardvöiinni einum of dauf-
leg þrátt fyrir tilþrif. Sú mynd sem
dregin er upp er hefðbundin, bætir
litlu við lýsingar þessa tímabils. Þótt
Fyrirgefning syndanna geti ekki tal-
ist hefðbundin skáldsaga í venjuleg-
um skilningi verður hin „epíska” til-
hneiging höfundarins til þess að
girða fyrir að hann komi verulega á
óvart með sögunni.
Galli er hjá höfundi sem náð hef-
ur greinilegum þroska að nota tilbú-
in orðatiitæki á stöku stað þegar
meiri frumleiki sakaði ekki. Dæmi
um þetta eru nokkur, en sem betur
fer ekki mörg. Þegar sagt er um
Ólafur Jóhann ÓJafsson
ferð yfir hafið á stríðstímum að
„skipalestin hlykkjast eins og ormur
eftir svörtum haffletinum” kemur
manni í hug hve oft er búið að nota
þessa dauðu samlíkingu. Betra hefði
verið að sleppa onninum
Aftur á móti nær höfundur oft
góðum árangri í einfaldri frásögn
eins og í eftirfarandi mynd ham-
ingju ungs fólks sem hefur átt stefn-
umót og er fullt af eftirvæntingu:
„Jörðin býr sig undir nætursvefn.
Bændurnir halda heim af ökrunum.
Þú brosir til mín í ljósinu sem kemur
titrandi gegnum lauf tijánna. Á
þessari stundu líður engum í víðri
veröld betur en mér.”
Áhugi söguhetjunnar á víni og
víntegundum er tíundaður í sög-
unni, stundum í lengra máli en nauð-
synlegt er. Vissulega á þetta að
segja eittvað um persónu Péturs
Péturssonar, sérvisku hans meða!
annars, en nú er svo komið að erfitt
er að komast í gegnum skáldsögur
(einkum reyfara) án þess að verða
vínfróðari og endalausar lýsingar á
mat og matseðlum bætast stundum
við.
Ólafur Jóhann ólafsson segir yf-
irleitt frá á hófsaman hátt og í Fyrir-
gefningu syndanna hefur hann hug-
að vel að byggingu sögunnar. Eins
og best fer á er hér um „unnið”
skáldverk að ræða, enga fljótaskrift.
Vera má að mönnum þyki sögu-
lokin ekki nógu dramatísk eftir allt
það sem á undan er gengið. Þegar
hugleiðingin um blekkingu lífsins
tekur við á síðustu blaðsíðu stangast
hún ekki á við yfirlýsinguna um
hégómann á fyrstu síðu. Lausn sög-
unnar er því síður en svo reyfaraleg,
snöggsoðin.
Pétur Pétursson er einn þeirra
manna sem komast áfram í viðskipt-
um án þess að það út af fyrir sig
veiti þeim allt sem lífið hefur að
bjóða. Við persónugerð hans er lögð
mest rækt hjá höfundinum, en hún
verður ekki mjög sannfærandi því
að við höfum áður kynnst mönnum
af þessu tagi í verkum annarra höf-
unda. Þetta merkir þó ekki að Ólaf-
ur Jóhann sé beinlínis ófrumlegur
höfundur.
Betur heppnast að lýsa persónu-
gerð Péturs á yngri árum, Pétur
gamall verður einum of staðlaður.
Sama er að segja um margar auka-
persónur sögunnar þótt líf kvikni
með sumum þeirra, ekki síst kaup-
sýslumanninum föður Péturs.
Andrúm sögunnar situr eftir í
huga lesandans, vissir þættir hennar
verða eftirminnilegir. Það er líka
góðs viti þegar höfundar skirrist
ekki við að velja sér vandasöm verk-
efni.
ináD
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
Nú í skammdeginu þykir um-
sjónarmanni við hæfi að hefja
þátt á sumarstemningu. Þetta
er sjaldgæflega myndræn lýs-
ing, en því miður er mér ekki
kunnugt um höfund né aðdrag-
anda. Augljóst má þó vera, að
þegar eftirfarandi vísa var kveð-
in, hefur verið logn á jörðu,
glertært loft, morgunn dags,
hásumar og — ja, vísan lýsir því:
Eina sé ég á í ull,
tvö lömb eru undir henni.
Sólin gyllir fjallahring
Flatur liggur Elíasar svörður.
Orðið svörður (ekki mór)
beinir mér í höfundarleit frá
suðri til norðurs.
Fyrsti undirflokkur ö-stofna
er jö-stofnar. Þar í flokki skjót-
ast upp vandamál vegna ýrnissa
breytinga sem beyging orða og
kynferði hafa tekið í aldanna
ráðs. Helsta einkenni jö-stofna
er j á undan a og u í beyging-
unni; þetta j sést alltaf í allri
fleirtölunni og einnig í eignar-
falli eintölu, hvernig sem annað
veltist. Dæmið um jö-stofna:
Guðný, mær, ey, fit, skel. Tökum
auðveldasta kostinn og beygjum
skel: Eintala skel-skel-skel-
skeljar og fleirtala skeljar-
skeljar-skeljum-skelja. Þessi
beyging er rótgróin og staðföst.
Við létum aldrei út úr okkur
*skelamoIi eða *skelaskrímsli
fyrir skeljamoli og skelja-
skrímsli. Þegar Guðmundur
Arason (góði; 1160-1237) komst
í sjávarháska ungur, „var fótur-
inn brotinn á bátsborðinu svo
smátt sem skeljamoli og horfðu
þangað tær sem hæli skyldi”.
Kvenheiti, sem enduðu á ný,
voru að því leyti frábrugðin orð-
inu skel, að ju-endingin kom
strax í þolfalli eintölu og hélst
í þágufallinu, en samheitið ey
fékk fyrst ju-endingu í síðar
nefnda fallinu. Nú hafa kven-
mannsnöfn, sem enda á ey, svo
sem Bjartey og Bjargey, alveg
lagað sig að beygingu Signýjar.
Áður en ég hef mig upp í að
fjalla um erfið orð, eins og mær
og þír (mey og þý), ætla ég að
telja upp flest þau orð sem telj-
ast til jö-stofna. Eins og skel
beygjast (ef þau hafa þá ekki
álfast yfir í hvorugkyn sem ég
mæli ekki með); ben (=sár),
dys, egg (á vopni), fit, fles
(=flatlendi), il, klyf, kyn (=und-
ur, sbr. „Ekki er kyn, þó kerald-
ið leki nyt; í Pilti og stúlku
mátti ekki hnappsitja ærnar, því
að þá datt úr þeim nytin (mjólk-
in).
I fleirtölu eru jafnan höfð
drefjar, t.d. blóðdrefjar,
dreggjar (=botnfall), kenjar
(=keipar), menjar, menn bera
einhvers menjar, minjar, svo
sem fornminjar, refjar (=vífí-
lengjur). Glámur vildi hafa mat
sinn og engar refjar. Og í stað
þess að halda áfram beyginga-
fræðinni í dag, skýt ég hér inn
lýsingunni á Glámi: „Hann var
ósöngvinn og trúlaus, stirfinn
og viðskotaillur. ÖUum var hann
hvimleiður.”
Ósérhlífni
í öllum vanda
er bezta óskin
öðrum til handa.
(Piet Hein/Helgi Hálfdanarson)
★
Forliðurinn Sig- í mannanöfn-
um var algengur að fornu. Hann
mun hafa táknað orustu eða sig-
ur í slíkri viðureign. Hermanns-
heiti og valkyijunöfn hefur þótt
hæfilegt að hefja á þessum for-
lið. E.H. Lind hefur milli 40 og
50 vesturnorræn nöfn fyrir 1500
sem hefjast á Sig-, bæði karla
og kvenna. Af þessum nöfnum
kom Sigurður oftast fyrir í les-
máli, svolítið hagrætt til skiln-
618. þáttur
ingsauka væri það Sigvörður
eða Sigvarður, enda er síðari
gerðin til sem sjálfstætt heiti.
Minna má svo til mótvægis á
kvenheitið Sigvör.
Snemma urðu og til kvenna-
nöfn — en ekki karlanöfn —
með forliðpum Sig(u)r-. Dæmi
slíkra nafna eru Sig(u)rdrífa
og Sig(u)rfljóð sem eru
ævagömul.
Hvernig var þetta svo orðið
1703? Þá hefjast fjögur íslensk
kvenheiti á Sig-, en átta á Sig-
ur-. Ekkert íslenskt karlmanns-
nafn byijar enn á Sigur-, en sex
á Sig-. Leið svo tæp öld þar til
mikil breyting varð á þessu.
í manntalinu 1801 heitir einn
íslenskur karlmaður, tveggja ára
drengur, nafni sem hefst á Sig-
ur-. Sá var Sigurbjartur Guð-
mundsson á Ægissíðu í Þverár-
hreppi í Vestur-Húnavatnssýslu.
En nú var ísinn brotinn, og 44
árum seinna, 1845, eru orðin til
13 karlmannsnöfn sem hefjast á
Sigur-, algengust Sigurbjörn,
Sigurgeir og Sigurjón. Að því
er best verður séð, eru þau öll
fundin upp í Þingeyjarsýslu.
Sóknin hélt áfram sleitulaust
og árið 1910 voru karlheiti með
Sigur- að fyrri lið orðin 53, sum
mjög algeng. En misvel tókust
þessar samsetningar, og sumar
hafa ekki þóknast mönnum til
langframa. Sum nöfnin voru
enda þrísamsett eins og Sigur-
steindór.
Hlymrekur handan kvað:
Veiddi ég einn af vörgum
(gamm)
veittist þá hressing mörgum
(dramm).
Æddi um fjall
. (veg)
aldrei skall
(ég)
en Ölafur reið með björgum
(framm).