Morgunblaðið - 28.11.1996, Qupperneq 8

8 FIMMTUDAGUR 28. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Sóknarkonur

ÞETTA er nú meiri letin, maður hefði nú haldið að það væri bara léttara fyrir ykkur
að nudda yfir gólfin í sem fæstum spjörum, Þórunn mín.
Rannsóknaþjónusta háskólans 10 ára
Mikilvægt að mennt-
un nýtist atvinnulífi
Morgunblaðið/Kristinn
SVEINBJORN Björnsson háskólarektor var meðal ræðumanna
á afmælishátíð Rannsóknaþjónustu HÍ.
RANNSÓKNAÞJ ÓNU STA Há-
skóla íslands hefur verið starf-
rækt í tíu ár og var af því tilefni
sett upp sýning á starfsemi henn-
ar í anddyri Tæknigarðs, sem
opnuð var sl. laugardag. Hellen
M. Gunnarsdóttir framkvæmda-
stjóri Rannsóknaþjónustunnar
bauð gesti velkomna og í stuttu
ávarpi Ingjalds Hannibalssonar
formanns stjórnar fór hann yfir
það hvernig starfsemin hefur þró-
ast frá upphafi og hvaða verkefn-
um Rannsóknaþjónustan er að
sinna nú.
Hlutverk Rannsóknaþjón-
ustunnar hefur verið að styrkja
tengsl Háskóla íslands og at-
vinnulífsins á sviði menntunar,
starfsþjálfunar, rannsókna og
nýsköpunar. Til að ná fram mark-
miðum sínum hefur hún stuðlað
að þátttöku skóla og fyrirtækja í
menntaáætlunum og rannsókna-
og þróunaráætlunum Evrópusam-
bandsins, sem og veitt aðstoð
vegna samskipta við aðra alþjóð-
lega verkefnasjóði.
Verðum að tjalda
öllu til
Sveinbjörn Bjömsson háskóla-
rektor ræddi um nauðsyn þess að
fjárfesta í menntun og endur-
menntun. Hann kom einnig inn á
mikilvægi þeirra styrkja sem ís-
lendingar eiga nú rétt á að sækja
um til Evrópusambandsins. „Til
þess að eiga von um þessa styrki
verðum við að tjalda öllu til í sam-
vinnu háskóla, stofnana og fyrir-
tækja okkar og koma á samvinnu
við skyldar stofnanir í öðrum lönd-
um,“ sagði hann. „Auk vonar um
aukið fé til rannsóknar- og þróun-
arverkefna, er helsta giidi þess að
taka þátt í þessari alþjóðlegu sam-
keppni um rannsóknarfé, að
árangur af starfi okkar er mældur
á sama kvarða og annarra,“ sagði
hann.
Samstarf
mikilvægt
Þorkell Sigurlaugsson er einn
þriggja sem sæti eiga í stjórn
Rannsóknaþjónustunnar fyrir
hönd atvinnulífsins. Sagðist hann
sannfærður um að öllum væri til
góðs það nýmæli að stjórn há-
skólastofnunar skuli einnig skipuð
fulltrúum frá atvinnufyrirtækjum
utan háskólans. Hann rakti í fáum
orðum þær breytingar sem orðið
hafa á hugsunarhætti Islendinga
varðandi mikiivægi nýsköpunar og
rannsóknar auk beitingar nýrrar
tækni og hugvits við atvinnuþróun
hér á landi.
Þá sagði hann að nefna mætti
fjölmörg dæmi um góðan árangur
af samstarfi skóla og atvinnulífs,
en eitt besta dæmi væri e.t.v.
stofnun Marels hf. Fyrirtækið
væri stærsta iðnfyrirtækið í út-
flutningi hér á landi fyrir utan
stóriðju. „Þar starfa 160 manns,
mjög margir með háskólamennt-
un. Sölutekjur félagsins verða á
þessu ári nálægt 1,8 milljörðum,
sem nálgast það að vera jafnmik-
ið og framlag ríkisins til reksturs
HÍ. Þetta dæmi sýnir okkur
hversu mikilvægt er að menntun
nýtist atvinnulífinu,“ sagði hann.
Samskiptin við Bandaríkin 1945-1960
Atburðir á Is-
landi vöktu
heimsathygli
Valur Ingimundarson
TÍMABILIÐ eftir síð-
ari heimsstyqoldina
hefur verið umdeilt
í íslandssögunni. í bókinni
„í eldlínu kalda stríðsins"
fjallar Valur Ingimund-
arson, sagnfræðingur, um
samskipti íslendinga og
Bandaríkjamanna frá 1945
til 1960 og varpar nýju ljósi
á ýmsa þætti þeirra. Valur
fékk hugmyndina að bók-
inni fyrir nokkrum árum,
er hann var að undirbúa
doktorsritgerð sína í skjala-
safni Dwights D. Eisen-
howers, fyrrverandi
Bandaríkjaforseta, í Kans-
as. Þar fann hann mörg
gögn um ísland, sem ekki
höfðu komið fyrir sjónir
almennings hér.
-Kom þérmargt á óvart
þegar þú varst að vinna að
bókinni?
Já, til dæmis hve ísland skipti
miklu máli á þessu tímabili. Stórvið-
burðir á íslandi, eins og gerð Kefla-
víkursamningsins árið 1946 eða
ályktun Alþingis um brottför hers-
ins árið 1956, vöktu heimsathygli
og var fjallað um þá á forsíðu The
New York Times og annarra stór-
blaða. Þá kom mér á óvart hve
Bandaríkjamenn áttu erfitt með að
koma fram stefnumálum sínum á
íslandi á 6. áratugnum. Það, sem
veikti stöðu þeirra, var ekki aðeins
sívaxandi vöruskiptaverslun við
Sovétríkin og önnur austantjalds-
ríki eða andstaða sósíalista, Þjóð-
varnarflokks og annarra stjóm-
málaafla, heldur einnig hve stjóm-
kerfið í Washington talaði mörgum
röddum. Oft var erfítt að samhæfa
viðhorf utanríkisráðuneytisins,
Bandaríkjahers og þeirra stofnana,
sem settar voru upp til að heyja
kalda stríðið. Flugherinn sóttist
harðast eftir áhrifum á íslandi, en
mætti oft andstöðu landhers og flota
og mistókst að lokum að gera Island
að bækistöð fyrir sprengjuflugflot-
ann, sem var ætlað að ráðast á
skotmörk í Sovétrílg'unum, ef Sovét-
menn réðust inn í Vestur-Evrópu.
-Hvernig horfði málið við ís-
lenskum ráðamönnum?
það gerði Bandaríkjastjóm ekki
auðveldara fyrir, hve þeir voru
ákveðnir samningamenn. Bjami
Benediktsson, utanríkisráðherra,
náði öllum helstu markmiðum sín-
um í viðræðum við Bandaríkjamenn
um vamarsamninginn árið 1951.
Það sama má segja um þá Kristin
Guðmundsson, utanríkisráðherra,
og Hermann Jónasson, formann
Framsóknarflokksins,
þegar breytingar voru
gerðar á framkvæmd
vamarsamningsins árið
1954 og Keflavíkurstöð-
in afgirt. Og þótt
Bandaríkjamenn hefðu veitt íslend-
ingum mikla efnahagsaðstoð á
þessu tímabili, gátu þeir sjaldan
gengið að einhveiju vísu á íslandi.
Vinstri stjóm Hermanns Jónasson-
ar, sem var við völd á árunum
1956-1958, hafði til dæmis ekki
fyrr tekið við lánum frá Bandaríkja-
mönnum og Vestur-Þjóðverjum á
vegum NATO en hún ákvað að
færa út landhelgina úr fjórum í
tólf mílur. Sú ákvörðun mætti mik-
illi andstöðu innan NATO, enda
áttu Bretar og Vestur-Þjóðverjar
hér verulega fískveiðihagsmuna að
gæta.
-Hvernig gekk Bandaríkja-
mönnum að ná fram markmiðum
sínum með Marshalláætluninni?
► Valur Ingimundarson fædd-
ist í Reykjavík 27. febrúar 1961.
Hann er stúdent frá Menntaskól-
anum í Reykjavík og er með
doktorspróf frá Columbia-
háskóla í New York. Doktorsrit-
gerð hans nefnist „East Ger-
many, West Germany, and U.S.
Cold War Strategy, 1950-1954“.
Hann hefur skrifað í fræðitíma-
rit í Bandaríkjunum, Bretlandi
og á Islandi. 1995 birtist eftir
hann grein í tímaritinu Sögu um
stefnubreytingu vinstri stjórn-
arinnar í vamarmálum árið
1956. Valur er kvæntur Ingu
Reynisdóttur, doktor í líffræði,
og búa þau í New York.
Markmið Marshall áætlunarinn-
ar var að koma í veg fyrir út-
breiðslu kommúnismans og endur-
reisa efnahagskerfí Vestur-Evr-
ópuríkjanna, meðal annars með
því að efla alþjóðaviðskipti. Eins
og annars staðar vildu Bandaríkja-
menn reyna að draga úr haftabú-
skap og innflutningshöftum á ís-
landi. En það var ekki fyrr en eft-
ir skipbrot vinstri stjórnarinnar í
efnahagsmálum árið 1958, að
mörg markmið Marshallaðstoðar-
innar náðust. Viðreisnarstjórn
Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks
felldi þá niður útflutningsbætur
og innflutningshöft og færði efna-
hagslífið í nútímalegra horf.
-Voru árekstrar í samskiptum
Islands og Bandaríkjanna?
Ég tel, að einn helsti árekstur-
inn í samskiptum ríkjanna hafí
komið fram í mismunandi hug-
myndum um hugtakið „þjóðarör-
yggi“. Bandaríkjamenn litu á ís-
land sem fasta stærð
vegna legu landsins og
hernaðarmikilvægis.
Meðan Bandaríkja-
mönnum stóð ógn af
Sovétríkjunum vildu
þeir tryggja stjórnmálalega og
efnahagslegan stöðugleika á ís-
landi. Afstaða íslenskra stjórn-
málamanna til öryggismála tók
hins vegar alltaf mið af þróuninni
í innaríkis- og alþjóðamálum.
Stjómmálamenn voru mun líklegri
til að endurskoða varnarsamstarf-
ið við Bandaríkin, ef þíða var í
samskiptum stórveldanna.
-Það liggur greinilega mikil
heimildavinna að baki bókinni.
Hvar leitaðir þú heimilda?
Ég reyndi að leita fanga sem
víðast, Sem fyrr er fijálslegastur
aðgangur að skjölum í Bandaríkj-
unum, en ég fann einnig mikið af
gögnum á Islandi og í Bretlandi
og Þýskalandi.
Litu á
ísland sem
fasta stærð