Morgunblaðið - 18.03.1997, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
ÞRIÐJUDAGUR 18. MARZ 1997 41
Verkaskipting
á háskólastigi
EFTIRSPURN eftir há-
skólamenntun hefur far-
ið hraðvaxandi hér á
landi á undanförnum
áratugum. Ungt fólk
hefur í auknum mæli
leitað í háskóla eftir
undirbúningi fyrir líf og
starf; stjórnendur at-
vinnufyrirtækja hafa
ennfremur sóst eftir bet-
ur menntuðu vinnuafli.
Rótgrónar háskóla-
stofnanir hafa vaxið
hratt á stuttum tíma,
nemendum og náms-
brautum þeirra hefur
verið fjölgað. Nýjar
stofnanir hafa komið til
sögunnar og boðið íslenskum ung-
mennum nýja menntunarvalkosti.
Pyrir réttum áratug störfuðu fjórar
íslenskar skólastofnanir á háskóla-
stigi. Nú eru þær þrettán. Enn er
ekki séð fyrir endann á þessari þró-
un, enda má gera ráð fyrir að eftir-
spurnin vaxi áfram. Spyija má: Hefur
þróun háskólastigsins hingað til verið
árangursrík og hagkvæm? Hvaða
mælikvarða á að nota við ákvarðanir
um opinberan stuðning við íslenska
háskólastarfsemi á næstu árum?
Fullyrða má að vöxtur íslensku
háskólanna á síðustu árum hafí verið
nauðsynlegur. Þessi vöxtur kom í
Nú er í undirbúningi
frumvarp að lögum um
íslenska háskóla.
Jónas Guðmundsson
er þeirrar skoðunar að
verkaskipting skólanna
þurfi að vera skýrari en
hún er nú.
kjölfar umbyltingar framhaldsskóla-
kerfisins á áttunda og níunda ára-
tugnum, sem fólst m.a. í uppbygg-
ingu stórra fjölbrauta- og verk-
menntaskóla víða um land. Nauðsyn-
legt var fyrir íslenska háskóla að
bregðast við leit sífellt stærri hóps
framhaldsskólamenntaðs fólks að
meiri menntun. Sumir skólanna voru
beinlínis skyldaðir með lögum til að
taka við öllum stúdentsprófshöfum
sem óskuðu skólavistar. Framhalds-
skólabyltinging hafði það reyndar í
för með sér að nokkrar rótgrónar
menntastofnanir sem starfað höfðu á
framhaldsskólastigi sáu sér fært að
hjálpa upp á sakimar á háskólastig-
inu og taka þar að sér ný hlutverk.
Vaxandi efnahagsleg samkeppni milli
þjóða heims og stöðugt alþjóðlegri
keppni fólks um störf, kallaði á
öflugri heimamenntun íslensks æsku-
fólks. Hefðu íslenskar háskólastofn-
anir ekki mætt vaxandi eftirspurn
með auknu framboði og fjölbreyttari
menntun hefði utanförum íslenskra
háskólastúdenta án efa fjölgað óeðli-
lega mikið síðustu árin.
Afmörkun og sérhæfing
Þegar litið er yfír íslensku háskóla-
stofnanimar þrettán kemur í ljós að
þær eru æði ólíkar að stærð og gerð.
Háskóli Islands heldur afgerandi for-
ystu sem langstærsta deildaskipta
fræðastofnunin. Þar eru umfangs-
mestu rannsóknirnar stundaðar og
þar fer fram löggilding helstu emb-
ættismannastétta þjóðarinnar. Há-
skóli íslands hefur ríflega þrefalt
fleiri nemendur og starfsmenn en
allar hinar tólf háskólastofnanirnar
til samans. Flestir hinna háskólanna
hafa markað sér ákveðin og afmörk-
uð verksvið. Fósturskólinn sinnir t.d.
menntun leikskólakennara, á meðan
Samvinnuháskólinn á Bifröst einbeit-
ir sér að rekstri og viðskiptum og
Búsvfsindadeild Bændaskólans á
Hvanneyri að landbúnaðarfræðum.
Að nokkm leyti hafa skólarnir einnig
markað sér ýmsar áherslur í starfi,
sem greina þá hverja frá öðrum.
Spyrja má, hvort þessi aðgreining
íslenskra háskólastofn-
ana hafi gengið nægi-
lega langt. Áherslur
skólanna eru ekki sér-
lega greinilegar og þeim
hættir til að hverfa frá
yfirlýstum áherslum af
litlu tilefni. Hugmyndir
um nýjar námsbrautir
skjóta einnig upp kollin-
um án þess að ljóst sé
í hveiju þær eru frá-
brugðnar námsbrautum
sem annars staðar bjóð-
ast. Einstakar háskóla-
stofnanir þróa náms-
brautir sem ekki virðast
tengjast með röklegum
hætti því sem stofnunin
hefur áður einbeitt sér að. Námsmenn
eiga kröfu á að stofnanirnar bjóði
fjölbreytilega en skýra menntunar-
kosti. Stjórnvöld ættu að stuðla að
því að skólarnir sinntu þeirri kröfu.
Hér verður engu slegið föstu um
það hvernig verkaskipting íslenskra
háskólastofnana ætti að líta út. Góð
byijun væri að gera skýran greinar-
mun á rannsóknarháskólum og fag-
háskólum, eins og Sveinbjörn Björns-
son háskólarektor hefur lagt til.
Rannsóknarháskóli leggur fræðilegar
áherslur og kennir til æðri háskóla-
gráða. Fagháskóli býður styttra og
hagnýtara nám. Það er óeðlilegt
ástand, eins og Sveinbjöm hefur ein-
mitt bent á, að fjöldi námsmanna
(hann nefndi 1400) skuli stunda í
Háskóla íslands nám sem þeim hent-
ar ekki að stunda. Þessir námsmenn
hefðu átt að rata í hagnýtari skóla.
Smæðarhagkvæmni
í umræðum um þróun háskóla-
stigsins verður án efa fjallað um
fjölda og stærð stofnana. Nú er útlit
fyrir að íslenskum háskólastofnunum
fækki um fímm með samruna nokk-
urra stofnana í Listaháskóla og Upp-
eldisháskóla. Fyrir þessum samruna
kunna að vera gild rök, en á hitt ber
að líta að fækkun stofnanana hefur
að öllu jöfnu í för takmörkun á fjöl-
breytni menntunar í samfélaginu.
Fjölbreytnin er að vísu lúxus, sem
ætíð er spurning hvað réttlætanlegt
er að greiða fyrir. En þetta er lúxus
sem getur sparað íslenskum náms-
mönnum að þurfa að leita á erlend
skólamið.
Rétt er að hafa í huga að gæði
skólastarfs aukast jafnan ekki með
stærð stofnana. Þvert á móti geta
smærri stofnanir t.d. veitt námsfólki
persónulegri þjónustu en hinar stærri.
Litlar stofnanir eiga auðveldara en
stórar með að sníða stjómkerfí og
kennslufræði að sínum fræðigreinum.
Þær eiga auðveldara með að laga sig
að breytilegum ytri aðstæðum. Þeim
reynist auðveldara að rækta tengsl
við stuðningshópa háskólamenntunar
í samfélaginu, ekki síst fyrrverandi
nemendur. Þannig má færa margvís-
leg rök fyrir því að litlar stofnanir
geti, eigi síður en hinar stærri, veitt
hágæða háskólamenntun.
Skýrari verkaskipting
Nú er í undirbúningi frumvarp að
lögum um íslenska háskóla, en engin
slík rammalög hafa verið til. Sam-
hliða setningu slíkra laga er mikil-
vægt að menn geri sér grein fyrir
hvernig verkaskiptingu íslenskra há-
skóla gæti verið háttað. Ég er þeirrar
skoðunar að þessi verkaskipting þurfí
að vera skýrari en hún er nú. Jafn-
framt þurfi verksvið skólanna að vera
vel afmörkuð og áherslur þeirra ljós-
ar. Það er ástæðulaust að starfrækja
margar stofnanir með sömu verksvið
og áherslur. Fjölbreytileiki háskóla-
kerfisins og þróun skýrra valkosta
fyrir háskólanemendur eiga að vera
mælikvarðar hins opinbera fyrir
stuðning við starfsemi háskólastofn-
ana. Að gefinni skýrari verkaskipt-
ingu geta litlar, stórar og meðalstór-
ar háskólastofnanir átt fullan rétt á
sér í íslensku samfélagi.
Höfundur er rektor
Samvinnuháskólans & Bifröst.
Jónas
Guðmundsson
„Hann las Vefinn
með vefsjánni“
Tillögur að samræmdum þýðingum
orða og hugtaka tengdum alnetinu.
Á LIÐNU ári hafa
komið fram tillögur um
íslenskun ýmissa heita
og hugtaka sem tengj-
ast alnetinu. Flestar
hugmyndirnar eru um
þýðingu á orðinu
„Browser". Greinarhöf-
undur var skotinn í kaf
snemma árs 1996 með
hugmynd sína
„vefalda“ (browser =
vefaldi) í tímaritinu
Tölvuheimi sællar
minningar. Aðrar hug-
myndir sem komið hafa
fram eru vafri, rápari,
vefskoðari, veflesari og
sjálfsagt fleiri.
Nú vill undirritaður gera tilraun
til samræmingar á þýðingum þeirra
heita og hugtaka sem notuð eru
með því að skeyta „vef-“ framan
við þau öll. Að öðru leyti er megin-
þráðurinn í hugmyndinni sú að not-
endur „lesi“ vefinn og séu „læsir“
á vefínn. Sögnin að lesa hefur marg-
ræða merkingu svo sem kemur fram
hér að neðan en ágætt er að hafa
í huga orð eins og bóklæsi,
myndlæsi, tölvulæsi, kortlæsi og
e.t.v. fleiri orð. Orðin fela öll í sér
að notandinn gerir meira en láta
mata sig, hann kann að hagnýta sér
miðilinn til að afla sér frekari þekk-
ingar, hann er m.ö.o. læs á miðilinn.
Hér kemur orðalistinn, fyrst er
enska orðið/orðin og íslensk þýðing
þar á eftir með skýringum greinar-
höfundar. Sum orð eru þegar þekkt
en önnur þykist höfundur hafa
hugsað upp sjálfur. í lokin eru svo
dæmi um notkun orðanna í daglegu
máli.
Intemet/World Wide Web = Vef-
urinn, sérnafn, ætíð með stórum
staf. Það kann að vera einhver
merkingarmunur á alneti og World
Wide Web en í daglegu tali skiptir
hann ekki máli, Vefurinn nær
grunnhugmynd hvorra tveggja hug-
takanna. Þegar orðið er skrifað með
litlum staf yrði merkingin almenn,
vefur fyrirtækisins, vefurinn minn
o.s.frv.
Internet browser = Vefsjá.
Browser er tæki til að lesa Vefínn,
rétt eins ratsjá eða smásjá em tæki
til að auðvelda sýn og „lestur" þess
sem skoðað er. Vefsjá er einfalt,
íslenskt, á sér hliðstæður við önnur
íslensk nýyrði.fellur að íslenskum
beygingum, (eignarfall: til vefsjár),
er lýsandi fyrir hlutverk forritsins
(sýnir manni Vefinn), í stuttu máli:
Islenskt, já takk!
Using/browsing the Net = Vef-
lestur. Orðið felur í sér ferns konar
skilning á því að lesa.
a) lesa, sbr. að lesa bók, lesa texta
(maður les jú textann á skjánum).
b) lesa, sbr. að læra, sagt er t.d.
að einhver lesi tölvufræði í merking-
unni að leggja stund á nám í tölvu-
fræði. Við lærum á og af Vefnum.
c) lesa, sbr. að lesa ávexti af tijám
í merkingunni að tína ávexti af
tijánum. Við lesum (tínum) ýmislegt
af Vefnum, forrit, texta, myndiro.fi.
d) lesa, sbr. að lesa sig upp eftir
kaðli í merkingunni að klifra upp
kaðalinn. Við lesum okkur eftir
Vefnum, fikrum okkur eftir honum
um allan heim. Sá sem notar alnet-
ið er því að lesa Vefínn með vef-
sjánni.
Intemet user = Veflesari, þ.e. sá
sem les Vefínn. Allir alnetsnotendur
eru því veflesarar, rétt eins og allir
„bókanotendur“ (bjánalegt orð, ekki
satt) eru (bók)lesendur. Kannski
væri betra að nota orðið veflesandi,
því lesari felur í sér merkinguna að
lesa upphátt.
E-mail = Vefpóstur.
E-mail address = Veffang. Sbr.
heimilisfang, póstfang.
Netfang er orðið út-
breitt og mun sjálfsagt
lifa með ef veffang
nær fótfestu.
Internet address,
URL = Vefhnit, vef-
slóð. Á þessum orðum
er ákveðinn merking-
armunur. Vefslóð felur
í sér leiðina til þess
staðar sem vefsíðuna
er að finna en vefhnit
felur í staðsetningu
vefsíðunnar. Ef maður
hugsar sér Vefínn sem
hnitakerfi (eða risa-
stórt net með möskv-
um) þar sem hver vef-
síða á sér sinn stað (möskva) skýr-
ist þessi merkingarmunur. Greinar-
höfundur er hallari undir orðið vef-
hnit.
Intemet site = Vefsíða. Hendum
orðinu „heimasíða" útí ystu myrkur.
HTML/JAVA file (code) = Vef-
skrá. Skyldleikinn við tölvuskrá er
augljós. Að baki hverri vefsíðu er
væntanlega vefskrá.
Ýmsir hafa borið fram
tillögur um íslenskun
ýmissa heita og hug-
taka sem tengjast alnet-
inu. Lárus Jón
Guðmundsson bendir á
ýmis nýyrði.
HTML editor = Vefriti, vefritill.
Forrit til að rita vefskrá. -ritill end-
ingin er skyld -rekill, sbr. prentrekill.
Writing HTML/JAVA code, build-
ing a site = Að vefa. Þetta orð felur
í sér ýmislegt, að skrifa
HTML/JAVA textann, skipuleggja
vefsíðuna/síðurnar, hönnun og gerð
mynda o.fl.
Webmaster = Vefari eða vef-
meistari. Sá sem vefur vefsíðu.
Site manager = Vefstjóri. Þarna
vill greinarhöfundur greina á milli
þessara enn sem komið er óljósu
hlutverka. Vefari og vefstjóri geta
verið ein og sama persónan en í
framtíðinni munu þetta verða skýrt
afmörkuð störf (atvinnugreinar).
Vefari er „hönnuðurinn" en vefstjór-
inn „framkvæmdastjórinn". Vef-
stjórinn annast uppsetningu vefsíðu,
viðhald og endurnýjun upplýsinga,
hefur umsjón með tölvukerfinu sem
hýsir vefsíðurnar o.þ.h.
Internet server = Vefþjónn, sá
sem veitir veflesurum vefþjónustu
og annast jafnvel vefnað vefsíðna,
útdeilir vefföngum og hýsir vefsíður
á vefhnitum í tölvum sínum.
Rp/telnet programs = Veffeti.
Þessi forrit bæði sækja og senda,
ólíkt vefsjánum (ef vefpóstshluti
þeirra er undanskilinn). Þessi forrit
eru snör í snúningum eins og léttfet-
ar, sannkallaðir veffetar.
Website building company = Vef-
stofa. (Hver verður fyrstur til að
skrá fírmaheitið „Vefstofa íslands"?)
Á vefstofu vinna vefarar, sem e.t.v
veita einnig vefþjónustu sem vef-
þjónn og hafa ráðið sér vefstjóra til
þeirra verka.
Sumum kann að þykja það yfir-
drifið að bæta vef- framan við öll
ofangreind orð en þá vill greinarhöf-
undur benda á öll þau orð sem byija
á tölvu-, bíl- og heilsu- svo dæmi
séu tekin. Vefurinn verður lífsmáti
næstu kynslóðar með einum eða
öðrum hætti og því ærin ástæða til
að eyða nokkru púðri í nafngiftir.
Forliðurinn net- hefur verið notað-
ur töluvert, netfang, netþjónn og fl.
Lárus Jón
Guðmundsson
en jafnframt nota menn orð eins og
vefari, að vefa (net) o.s.frv. Þetta
fellur ekki saman, t.d. ríður maður
net en vefur þau ekki, net er ein-
hvernveginn áþreifanlegra en vefur,
sbr tölvunet (snúrur). Það er hins-
vegar ekkert áþreifanlegt við vef-
samband um gervihnött. Ennfremur,
það vefur enginn svikanet en svika-
vefur hefur verið ofínn um aldir
ýmsum til falls og hrellingar. Forlið-
urinn vef- er því mun heppilegri að
mati undirritaðs en net-.
í framhaldi af þessari nýyrðasmíð
væri ekki úr vegi að koma með
dæmi um notkun þeirra í daglegu
tali:
- Varstu að lesa vefinn í allan
dag?
- Með hvaða vefrita ófstu vefsíð-
una þína?
- Það er komin ný vefsjá frá
Microsoft, Explorer 4.0.
- Hvert er vefhnitið á vefsíðunni
þinni? Gefðu mér veffangið þitt líka.
- Þau reka saman vefstofu, vef-
fangið þeirra er larusjg@treknet.is.
- Hún er miklu læsari á vefinn
en hann, hann er eiginlega vefblind-
ur, hefur engan skilning á þessum
nýja miðli.
- Sko, á Vefstofu íslands vinna
þrír, Kalli sem er vefari, hann hann-
ar og vefur vefsíðurnar. Palli er vef-
stjóri, hans hlutverk er að annast
tölvukerfið og sjá um vefsíðuna á
tölvunni, uppfæra hana og fylgjast
með því að allt virki eins og ætlast
er til. Lalli er hinsvegar nýbyijaður
og vinnur sem réttur og sléttur vef-
lesari, hann kann ekki neitt, en not-
ar vefsjána til að lesa Vefínn. Hann
er reyndar orðinn mjög flinkur að
lesa sig um vefinn, líklega sá sem
getur státað af mestu og bestu
veflæsi að þessum þremur.
- Ég var að klára að vefa vef-
skrána en það voru margir hnökrar
(villur - e.: bugs) í henni, það tók
mig langan tíma að greiða úr (e:
debug) henni.
- Hann sótti forrit með veffetan-
um, þessum nýja frá Netscape, þetta
er sá fljótvirkasti (ftp) veffeti sem
tii er í dag.
- Á næstu árum munum við sjá
veftölvur í öðrum hveijum bíl og
vefsíma í næstum hverri sjoppu. Þá
verður gaman að lifa.
- Það er sko þráður í þessum
vef! (vel gerð vefsíða).
- Þessa vefsíðu þyrfti að stoppa
rækilega í eða að rekja upp og vefa
frá grunni.
- Hefurðu heyrt um vefarann
sem reyndi að hengja sig? Hann
raknaði upp á slysadeildinni...
Höfundur er yfirsjúkraþjálfari
Hjúkrunarheimilisins Eirar og
framkvæmdastjóri Þjálfa ehf.
ps PROmetall
Hillukerfi
-fypip vöpulagepinn,
bílavepkstæðið, geymsluna
-sniðið að þinum þöpfum
Lágmúla 9 • Sími: 533 2800 • Fax: 533 2820
BOSCH verslunin aðkeyrsla frá Háaleitisbraut
t
i
>