Morgunblaðið - 18.03.1997, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 18. MARZ 1997
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Háskóla-
tónleikar í
Norræna
húsinu
Á HÁSKÓLATÓNLEIKUM í
Norræna húsinu miðvikudaginn
19. mars flytur Háskólakórinn
verk eftir Johannes Brahms,
Leif Þórarinsson, Paul Hindem-
ith og Carl Orff. Tónleikamir
eru um hálftími að lengd og
hefjast kl. 12.30.
Meðal þeirra verka sem Há-
skólakórinn flytur er Mar-
íumúsik eftir Leif Þórarinsson,
en Háskólakórinn frumflutti
verkið árið 1993. Flokkurinn
er saminn við texta Stefáns frá
Hvítadal, Vilborgar Dagbjarts-
dóttur og hinn foma og sígilda
Ave Maríu texta kaþólsku kirlq-
unnar.
Þá flytur kórinn lagaflokkinn
Six Chansons eftir Paul Hin-
demith, eitt lag eftir Johannes
Brahms, þ.e. Von Edler Art, og
að síðustu mun kórinn flytja
eitt lag eftir Carl Orff úr Ljóð-
um Katúllusar.
Háskólakórinn verður 25 ára
á þessu ári og segir m.a. í kynn-
ingu, að við sðgu hans hafi
komið margir merkir tónlistar-
menn, en þar beri helst að nefna
Rut L. Magnússon, Hjálmar
H. Ragnarsson og Áma Harð-
arson. Kórinn hefur jafnan haft
það á stefnuskrá sinni að frum-
flytja íslensk kórverk. I ár flyt-
ur kórinn „Martröð" eftir Egil
Gunnarsson við ljóð Amar Arn-
arssonar.
Stjómandi Háskólakórsins,
Hákon Leifsson.
Handhöfum stúdentaskír-
teina er boðinn ókeypis aðgang-
ur, en aðgangseyrir fyrir aðra
er 400 kr.
Einsöngur
í Miðgarði
SIGURÐUR Skag§örð Stein-
grímsson heldur einsöngstón-
leika í Miðgarði í Skagafirði
fímmtudaginn 20. mars og
hefjast þeir
kl. 21.
Sigurður
er fæddur og
uppalinn í
Varmahlíð
og ætlar því
að halda
þessa fyrstu
einsöngstón-
leika sína á
heimaslóð-
um.
Frá 1992
hefur Sigurður starfað sem
einsöngvari, sungið mörg hlut-
verk við Islensku óperuna,
haldið tónleika ásamt öðrum
einsöngvurum, sungið með
Sinfóníuhljómsveit íslands,
einsöng með ýmsum kórum
og fleira. Hann syngur dag-
lega við kirkjulegar athafnir.
Á efnisskrá einsöngstón-
leika Sigurðar á fimmtudag
eru þekkt íslensk og erlend
sönglög, ljóð og aríur.
Undirleik á flygil annast
Bjarni Þór Jónatansson.
Alexander
Ingason sýnir í
kaffihúsi SÁÁ
ALEXANDER Ingason er með
málverkasýningu á kaffíhúsi
SÁÁ, Úlfaldanum.
Sýningin stendur yfír til 10.
apríl og er opin alla virka daga
frá kl. 20 til 23.30, um helgar
er opið frá kl. 14 til 23.30.
Kaffíhús SÁÁ, Úlfaldinn,
er í Ármúla 40, annarri hæð.
SIGURÐUR
Skagfjörð
Steingrímsson.
HVAR ER LOSTINN,
HEIMSPEKINGAR GÓÐIR
MAÐURINN er undarleg
skepna og tilvera hans
svo mótsagnakennd að
enn hefur hann ekki
fengið nokkurn botn í hana. Þótt
lífshvötin sé grunnafl hans virðist
hann ætíð stefna að tortímingu
sjálfs sín. Og þótt eðli hans sé að
leita hamingjunnar kallar hann
ætíð óhamingjuna yfír sig. En hvað
veldur? í stuttri frásögn í haust-
hefti Skírnis 1996 rekur ítalska
nítjándu aldar skáldið, Giacomo
Leopardi (1798-1837), sögu mann-
kyns en þar segir um hið einstaka
eðli manna „að þeim nægði ekki,
einsog öðrum dýrum, að lifa og
vera lausir undan líkamlegum
þjáningum og óþægindum, heldur
gimtust ávallt og í öllum aðstæð-
um hið ómögulega, og að því minna
sem aðrar þrautir þjökuðu þá þeim
mun frekar kvöldu þeir sjálfa sig
með þessari þrá.“ Með takmarka-
lausri ágimd sinni segir Leopardi
að maðurinn hafi kallað yfír sig
reiði guðanna sem ákváðu að refsa
manninum með því að láta honum
eftir það sem hann þráði mest,
Sannleikann; var hann gerður að
„eilífum stjómanda og höfðingja
mannanna.“
Maður skyldi ætla að Sann-
leikurinn ætti ekki að verða mönn-
unum til mikilla trafala, en guðirn-
ir vissu betur. Sannleikurinn þjak-
ar menn svo mikið að hjörtu þeirra
fyllast af tilgangsleysi, vonleysi og
örvæntingu. „Ekkert mun virðast
[mönnunum] meiri sannleikur en
að öll veraldleg gæði séu blekking
ein og ekkert varanlegra en for-
gengileiki allra hluta, að þrautum
þeirra sjálfra undanskildum." Líf
manna verður þannig gersneytt
öllu hugsanlegu verðmæti, jafnvel
svo að guðunum þykir hlutskipti
þeirra of grimmt og hræðilegt.
Verður því ofan á að senda mönn-
um ástina til huggunar en henni
mun Sannleikurinn aldrei ná að
tortíma þrátt fyrir allt sitt afl og
þótt hann berjist stöðugt gegn
henni. Og ekki nóg með það heldur
stígur nafni hennar, guðinn Amor,
niður til jarðar öðm hveiju og læt-
ur streyma um einhveija útvalda
„stórkostlega blíðu og fyllir þá svo
göfugum tilfinningum og svo mik-
illi hæfni og elju að þeir fá þá að
reyna, sem annars er með öllu
óþekkt á meðal manna, eitthvað
sem kemst nær því að vera raun-
veruleg sæla en eftirlíking þeirra."
Hafa tilfínningar og losti ekki fullan þegnrétt í íslenskri heim-
speki, spyr Þröstur Helgason í tilefni af tveimur greinum ís-
lenskra heimspekinga í Skími um lauslæti. Hann spyr einnig í
framhaldi af grein í Andvara hvort það sé ofrausn að skipa
Einari H. Kvaran við hlið Sigurðar Nordals og Halldórs Laxness
sem höfundi anda aldarinnar á íslandi.
AF SKRIFUM heimspek-
inganna tveggja, sem
mæla með og á móti laus-
læti í þessu sama hefti Skírnis,
mætti ætla að þeir væm ekki í
hópi hinna útvöldu.
Kristján Kristjánsson, sem skrif-
ar gegn lauslæti, bendir raunar á
í upphafi greinar sinnar að það
kveði stundum við „að tepraskapur
í kynferðismálum sé heimspeking-
um í blóð borinn“ og að til sann-
indamerkis um það séu rakin
„dæmi af helstu andans mönnum
sögunnar sem, hnepptir í ijötra
skírlífrar varúðar og svæfðra
ástríðna, hafi gert holdlega munúð
brottræka úr kenningum sínum“.
Kristján segir jafnframt að nú sé
af það sem áður var. Risið hafí
upp kynslóð yngri heimspekinga
sem segja vilji „hvers kyns skyn-
semisharðlífi stríð á hendur og
leiða mannlegar tilfínningar, í öll-
um sínum fjölbreytileik, til öndveg-
is sem lykilþátt hins góða lífs.“
Nú hélt lesandi að von væri á góðu
og íslenskur heimspekingur myndi
loksins hætta sér út á ótraustan
ísinn og dorga úr djúpunum ein-
LOSTINN lýsir af málverki Henry Matisse, Lífsgleði.
hveijar tilfínningaríkar og jafnvel
lostablandnar hugsanir. En í ljós
kemur að Kristján fylgir ekki þess-
ari yngri kynslóð að málum heldur
hinni eldri og viðheldur bæling-
unni. Og þótt Mikael M. Karlsson,
sem ritar til varnar lauslæti, fíkri
sig aðeins nær ísnum en Kristján
er grein hans einnig hálf kennda-
og kynlaus; eins og andmælandi
sinn virðist hann ekki telja lostann
og ágirndina, sem Leopardi segir
vera einstaka í eðli mannsins,
koma rökræðu um lauslæti við.
Kristján leitar sér raka gegn
lauslæti í svokallaða sveppatínslu-
líkingu kaþólska heimspekingsins,
Elizabeth Anscombe, sem segir að
„það að líta á kynlíf sem tóm-
stundagaman, á borð við sveppa-
tínslu, „geri menn gmnna“.“
Anscombe telur ennfremur að
samfarir séu í eðli sínu fijósemis-
verknaður og setur hans „sam-
kvæmt náttúrulegum skikk, hjóna-
bandið". Kristján samsinnir
sveppatínslukenningu Anscombe
og færir fyrir henni frekari rök.
Segir hann að hinn lausláti læri
að njóta ástalífs án ástar rétt eins
og hægt sé að venjast jólaljósum
án jóla. „En jólin verða heldur aldr-
ei söm á eftir."
Mikael setur fram rök á móti
sveppatínslukenningunni og segir
að Ánscombe virðist heldur ekki
geta eygt „þann möguleika að
burtséð frá hjónabandi get[i] kyn-
lífíð táknað mannlega ástúð og
blíðu fremur en yfírgang holdlegra
hvata. Það að einhver stundi kyn-
líf einfaldlega af þeirri ástæðu að
hann hafí gaman af því er lagt að
jöfnu hjá Anscombe við dýrslegt
lostasukk - hvílíkur níðingshátt-
ur!“ Um leið og Mikael vill vera
talsmaður tilfmninga og frjálsræð-
is hneykslast hann stómm á hold-
legum hvötum og lostanum sem
hann af vandlætingu tengir dýrs-
legu sukki. Það verður því vart á
milli séð hvort er meiri tepra,
Anscombe eða Mikael.
Og spurningin sem stendur eftir
er: Hafa tilfmningarnar - og lost-
inn - ekki fullan þegnrétt í ís-
lenskri heimspeki? Og ef svo er,
hver er þá ástæðan?
SKÁLDSAGNAGERÐ er í
brennidepli í Andvara,
bæði gömul og ný. Sveinn
Skorri Höskuldsson fjallar
um höfundarverk Einars H. Kvar-
ans í grein sem hann kallar „Hinn
langi og skæri hljómur“. Þar segir
Sveinn Skorri að Einar Kvaran sé
á meðal þeirra þriggja manna sem
skópu líf og menningu íslensku
þjóðarinnar á þessari öld, hinir
hafí verið Sigurður Nordal og Hall-
dór Kiljan Laxness: „Hann er á
meðal höfuðsmiða þess lífs sem
síðan hefur verið lifað á íslandi.“
Einar Kvaran má vafalaust telja
til mestu sagnahöfunda aldarinnar
á íslandi en sjálfsagt á einhveijum
eftir að þykja það ofrausn hjá
Sveini Skorra að skipa honum við
hlið Sigurðar og Halldórs sem höf-
undi anda aldarinnar á íslandi. En
ekki skal dæmt um það hér.
Ámi Siguijónsson fjallar um
æskuverk Siguijóns Jónssonar í
grein sem heitir „Nútímaleg skáld-
sagnagerð". Siguijón kallar Ámi
andlegan tvíburabróður Þórbergs
Þórðarsonar og segir auðvelt að
hugsa sér að Siguijón hafi skrifað
skáldsögur sínar eins og í orðastað
Þórbergs sem skrifaði ,,að heita
má engar skáldsögur". Ámi segir
ennfremur að Siguijón megi
„skoða sem merkan og að nokkru
leyti týndan hlekk í forsögu ís-
lenskra nútímabókmennta" en í
verkum hans birtist tvö meginein-
kenni í sagnagerð þriðja áratugar-
ins: „lífsskoðanaumræða og
formnýjungar." Að lokum segir
Ámi: „Siguijóni Jónssyni ber meiri
sess í bókmenntasögunni en ætla
mætti af þeim yfirlitsritum sem
út hafa komið til þessa.“
XITANLEGA er margt ann-
að í þessum tveimur
tímaritum sem vert er að
nygli á þótt ekki leyfí rým-
ið nánari umfjöllun. Bent skal á
grein Þóris Oskarssonar í Skími
um „Hugtakið rómantík“. Þórir
heldur því fram að rómantíkin
hafi borist hingað í skýrari mynd
en menn hafa hingað til haldið;
það var til íslensk rómantík og ís-
lenskir rómantíkerar. Hér fara
menn líka snemma að fjalla um
rómantíkina, gagnrýna hana og
bókmenntir hennar, að sögn Þóris.
í Skírni er einnig forvitnileg grein
Sigríðar Albertsdóttur um ásjónur
ástarinnar í skáldskap Davíðs Stef-
ánssonar. Einnig er þar afar
skemmtileg og hugkvæm grein
Ármanns Jakobssonar um mikil-
vægi Hallberu í Urðarseli fyrir
skilning á Sjálfstæðu fólki. Enn-
fremur er þar vönduð úttekt á
skáldskap Sigurðar Pálssonar eftir
Eirík Guðmundsson og mætti
hvetja til þess að fleiri ljóðskáld
samtímans fengju jafn viðamikla
umíjöllun; ekki veitir af að koma
umræðu um ljóðagerð dagsins á
einhveija hreyfingu.
Æviágrip Andvara er að þessu
sinni um Brynjólf Bjarnason, fyrr-
verandi ráðherra. Jón Karl Helga-
son, sem er ritstjóri Skírnis, skrifar
um Halldór Laxness og íslenska
skólann og Gunnar Karlsson fjallar
um sagnfræði Sigurðar Nordals
og Fragmenta ultima. Að lokum
er hér svo einnig grein eftir Eirík
Guðmundsson og fjallar hún um
nokkrar skáldsögur ársins 1995.