Morgunblaðið - 08.05.1999, Qupperneq 40

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 8. MAI 1999
Einkunnarorð
'Vm WuN hét fullu nafni Ga-
I I brielle en var ávallt neíhd
IT Coco Chanel (1883-1971)
JL og var afar fjölhæf kona.
Ung kynntist hún hattasaumi hjá
föðursystur sinni, sem sá fljótt að
stúlkan var handlagin við sauma-
skap. Frænkan kenndi henni að
breyta höttum, gera þá sem nýja, og
það var atvinna hennar í upphafi.
Hún fór að hanna og sauma eigin
fatnað og endaði með því að verða
heimsþekktur hönnuður.
Sagt var að eftir sumarleyfi í
frönskum strandbæjum hafi henni
runnið til rifja að sjá hve konur
klæddust óhentugum flíkum, þær
voru í þungum, efnismiklum kjólum
og innan undir í lífstykkjum. I upp-
hafi ferils síns sagði hún að því fleiri
pífur sem hún gæti fjarlægt af kjól-
um hefðarkvenna því betra.
Einkunnarorð Chanel voru að ein-
falt væri fallegt og hún fylgdi þeirri
stefnu við hönnun sína. Um hana var
sagt að hún vildi klæða hefðarkon-
urnar eins og þær væru óbreyttar
búðarstúlkur, en það þótti ekki öllum
til fyrirmyndar.
Chanel notaði óhefðbundin efni í
fótin sem hún hannaði, s.s. jersey,
flannel, bómull og prjónaefni. Hún
mun hafa verið fyrst til að benda kon-
um á nauðsyn þess að eiga einn svart-
an, sléttan kjól sem nota mætti við
mörg tækifæri. Margir þekkja nota-
gildi slíkra kjóla og iðulega er minnst
á „den lille sorte“ og „the little black
dress“ í tískutali í útlöndum.
Pað þótti tíðindum sæta þegar
sýningarstúlkur Chanel komu fram
með hálsfestar og annað skraut við
einfaldan fatnað til nota að degi til. Á
þeim tíma voru skartgripir einkum
notaðir að kvöldlagi og við sam-
kvæmisfatnað.
Það hafa ekki margir hönnuðir
leikið það eftir að hanna flíkur sem
eru sígildar og enn eftirsóknarverð-
franska hönnuðarins
Coco Chanel voru að
einfalt væri fallegt og
hún fylgdi þeirri stefnu
við hönnun sína.
Bergljót Ingólfsdóttir
fjölhæfu konu,
COCO Chanel árið 1936 í síðkjól, sem hún sjálf hannaði.
CHANEL
(t.h.) ásamt
frænku
sinni, hatta-
saumadöm-
unni, fyrir
framan
verslun sem
Chanel
stofnaði í
L Deauville
árið 1913.
TILBRIGÐI TISKUNNAR
ar sjö áratugum eftir að frumgerðin
varð til. En þannig er því farið með
Chanel jakkann (eða dragtina), sú
hönnun var gerð árið 1927 og hefur
haldið gildi sínu allar götur síðan.
Ilmvatn og skartgripir
Chanel gerði fleira en að hanan
föt, hún kom á markað nýju ilmvatni,
„Chanel no 5“, blandað samkvæmt
hennar forskrift og umbúðirnar
hannaði hún sjálf. Ilmurinn og um-
búðii-nar voru frábrugðin því sem
fengist hafði og vakti mikla athygli.
Nafnið var tilkomið vegna þess að 5
var uppáhaldstalan hennar.
Snemma á fjórða áratugnum lét
Chanel til sín taka við skartgripa-
hönnun og fór þar ótroðnar slóðir
sem fyrr. Hún hafði ekki smekk fyrir
skartgripum sem gullsmiðirnir í
Pai’ís buðu upp á, henni fannst þeir
bera vott um ofgnótt og auk þess allt
of dýrir. Að hennar áliti áttu konur
ekki að bera auðæfin utan á sér, slíkt
þótti henni hin mesta smekkleysa.
Chanel var í vinfengi við alla
helstu listamenn Paiisar á sínum
tíma, s.s. Cocteau, Stravinski, Diag-
hilev og Picasso og sagt var að þeir
hefðu oft gefið henni hugmyndir við
hönnun skai’tsins. Við eigin hönnun
notaði hún ódýrari málma og steina,
ásamt ræktuðum perlum og mislit-
um glerperlum af öllum stærðum.
Skartgiipimir voru því á viðráðan-
legu verði.
Á meðal nýjunga sem Chanel
kynnti var að vera með margar mis-
langar hálsfestar í einu. Sá siður lifii-
enn eins og glöggt má sjá hjá nútíma
konum hér og erlendis. Hún er líka
talin hafa kennt konum að nota
perlufestar, bæði ekta og óekta, við
allan fatnað, jafnvel við hversdags-
peysumai’.
Coco Chanel var frumkvöðull á sínu
sviði og hefur haft mikil áhrif á tísk-
una allt fram á okkar daga. Reyndai’
bendir ekkert til að þau áhiif fari
dvínandi og gætu því sem best verið
við lýði langt fram á nýja öld.
Ekki er vitað um álit Chanel á öðr-
um hönnuðum, henni samtíða, utan
Christian Dior. Þegar hann sló í
gegn með sitt „New Look“ árið 1947
varð hún full öfundar, gerði lítið úr
hæfileikum hans sem hönnuðar og
kallaði hann „bólstrara“ í niðrunar-
skyni.
Coco Chanel fór í sjálfskipaða út-
legð til Sviss við lok síðari heims-
styi-jaldar árið 1945. Hún féll í ónáð
hjá þjóð sinni vegna samneytis við
Þjóðverja á hernámsárunum í
Frakklandi.
En það er allt önnur og lengri
saga.
Er fólk orðið afskiptalausara um neyð annarra ?
GYLFI ÁSMUNDSSON SÁLFRÆÐINGUR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Spurning: Við íslendingai’ höfum
stært okkur af því að bera velferð
náunga okkar fyrir brjósti og
bregðast skjótt og vel við ef hann
verður iyrir áfalli eða er í hættu
staddur. Það virðist þó orðið æ
algengara ef marka má fréttir að
fólk stendur aðgerðarlaust hjá,
þegar það verður vitni að ofbeldi
eða kemur að fólki sem er
hjálparþurfi. Em íslendingar
orðnir afskiptalausari um fólk í
neyð, eins og mun vera reyndin í
stórborgum erlendis? Hvað er
orðið um miskunnsama
Samverjann?
Svar: Flest fólk, jafnt á íslandi
sem í öðrum löndum, finnur til
skyldu sinnar til að hjálpa
öðrum í neyð. Það veit hvað því
ber að gera, en hins vegar geta
kringumstæður oft verið þess
eðlis að það er hikandi og óvisst
um hvernig það á að bera sig að.
Skiljanlegur er ótti fólks við að
blanda sér í ofbeldi, en sjálfsagt
væri þó að kalla til hjálp, sem
það oft á tíðum lætur þó undir
höfuð leggjast. Dæmi eru um að
ofbeldi og jafnvel morð hafi
verið framin fyrir augum fjölda
fólks án þess að nokkur hreyfði
hönd né fót til þess að grípa inn
í.
Þekkt dæmi um þetta gerðist
í Bandaríkjunum, þar sem um
fjörutíu manns urðu vitni að
morði. Það gerðist f'yrir framan
fjölbýlishús og atburðarásin tók
góða stund. Ekkert vitnanna
kallaði til lögreglu og sagðist
hver og einn hafa reiknað með
að einhver annar hefði gert það.
Svipað atvik átti sér stað í
Reykjavík ekki alls íyrir löngu,
þar sem ráðist var á konu og
henni nauðgað í vegarkantinum.
Margir óku framhjá og urðu
vitni að atburðinum, en enginn
sinnti því að koma
fórnarlambinu til hjálpar eða
kalla til hjálp annarra. Bæði
þessi atvik eru dæmi um það að
ábyrgð áhorfenda dreifist og
enginn finnur sig knúinn til að
beita sér umfram aðra.
Gerðar hafa verið tilraunir
sem sýna vel áhrif dreifðrar
ábyrgðar. I einni þeirra var fólk
látið sitja á biðstofu, en á bak
við tjald var ritari við vinnu sína.
Þeir sem biðu heyi’ðu hana
Dreifð ábyrgð
klifra upp á stól til þess að
sækja bók í hillu, en detta síðan
og hrópa á hjálp og segja að hún
hefði slasast. í þau skipti sem
aðeins einn beið á biðstofunni og
varð vitni að þessu komu 70%
þeirra henni til hjálpar, en aðeins
í 40% tilvika, þegar um tvö vitni
var að ræða. Svo virðist sem í
síðarnefndu tilvikunum hafi báðir
litið svo á að hitt vitnið ætti eins
að hafa frumkvæðið. Rannsóknir
hafa almennt sýnt, að því íleiri
sem verða vitni að atvikum af
þessu tagi því minni líkur eru á
að nokkur komi til hjálpar.
Viðbrögð áhorfenda fara líka
eftir því hvernig þeir túlka
atvikið, hvort það sé
neyðartilfelli eða ekki. I einni
tilraun var fólk látið sitja á
biðstofu, annaðhvort eitt sér eða
í hópi annarra. Eftir nokkra
stund fór reykur að streyna út
um loftgat inn í herbergið. 75%
þein-a sem voru einir í
herberginu tilkynntu reykinn
innan tveggja mínútna, en
aðeins í 13% tilvika þegar um
hópa var að ræða. Þeir sem ekki
brugðust við töldu að ekki væri
hætta á ferðum, t.d. að aðeins
væri um saklausa gufu að ræða,
og sérstaklega þeir sem voru í
hópi annarra réðu það af
viðbragðaleysi hinna að ekki
væri hætta á ferðum. Þarna fer
saman mat á aðstæðum og áhrif
fólks hvert á annað. Hið sama
kann að hafa verið raunin við
ofangreindan atburð í Reykjavík
og að vitnin hafi e.t.v. litið svo á
að um drukkið par væri að ræða,
sem ekki væri ástæða til að skipta
sér af, einkum af því að enginn
annnai’ gerði það. Fordæmi
annarra skiptir því miklu máli og
getui’ það verið á hvorn veginn
sem er.
I öðrum tilvikum eru
kringumstæður ljósari og þá
bregðast flestir vel við. Sett var
upp tilraun í neðanjarðarlestum
New York-borgar, þar sem að
jafnaði má gera ráð fyrir
afskiptaleysi fólks um aðra.
Farþegi kom inn í lestina, en um
leið og hún tók af stað hrasaði
hann á gólfið og lá þar
hjálparlaus. Hjálpsemi annaira
farþega fór nokkuð eftir því
hvemig sá hjálpai-lausi birtist
þeim. Annars vegar var um
gamlan mann með staf að ræða
og þá var honum strax komið til
hjálpar í 95% tilvika. Hins vegar
var maður sem angaði af áfengi
og í 50% tilvika var honum strax
komið til hjálpar.
Margir samverkandi þættir
geta ráðið því hvort fólk kemur
öðrum til hjálpar í neyð, en áhrif
annarra við mat á
kringumstæðum og eigin ábyi’gð
virðast þó vega hvað þyngst. Því
er hætta á meira afskiptaleysi í
fjölmenni. Ef fólk þarf alfarið að
láta eigin dómgreind ráða og
aðstæður eru ljósar sýnir það
langoftast viðbrögð hins
miskunnsama Samverja.
•Lesendur Morgunblaðsins geta spurt
sálfræðinginn um það sem þeim liggur á
hjarta. Tckið er á móti spurningum á
virkum döguni inilli klukkan 10 og 17 í
sfma 569 1100 og bréfum eða simbréfum
merkt: Vikulok, Fax 5691222. Ennfremur
símbréf merkt: Gylfi Ásmundsson,
Fax:5601720