Morgunblaðið - 18.09.1999, Blaðsíða 60

Öð LAUGARDAGUR 18. SEPTEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
í FLESTUM lönd-
um sem aðild eiga að
Evrópuráðinu er
menningararfi þjóðar-
innar árlega helgaður
einn dagur. Menning-
arsöguleg söfn velja
þá til umfjöllunar ein-
hvern þátt arfsins og
gera honum skil með
ýmsu móti, t.d. sýn-
ingum, fyrirlestrum
•«Sa skoðunarferðum
fyrir almenning.
Þjóðminjasafn Islands
hefur tekið þátt í
þessu starfí og í fyrra
var húsasafn Þjóð-
minjasafnsins kynnt
almenningi. Að þessu sinni hefur
18. september verið valinn minja-
dagur og kynningarefnið er ís-
lenskar fornleifarannsóknir.
Mikil gróska er í fornleifarann-
sóknum hér á landi um þessar
mundir eins og reyndar ýmsum
öðrum greinum sem fjalla um
menningarsögu þjóðarinnar. Þessi
mikli áhugi tengist vafalítið árþús-
undamótunum sem eru í nánd en
jjá eru talin þúsund ár liðin frá
tveimur merkum menningarsögu-
legum atburðum, kristnitöku Is-
lendinga og fyrstu ferðum nor-
rænna manna til Ameríku. Þótt
þarna séu tengsl á milli þá á vax-
andi áhugi á menningarminjum hér
á landi sér miklu dýpri rætur. Al-
menn menntun hefur farið sívax-
andi og með henni aukin meðvitund
um menningarmál. Vinnutími hef-
ur styst mikið frá því sem tíðkaðist
til skamms tíma og allur almenn-
ingur hefur nú svigrúm til að njóta
Sfverunnar á annan hátt en fyrr.
Hollir og uppbyggilegir lifnaðar-
hættir, útivist, ferðalög, menning
pg listir eru orðin keppikefli þorra
íslendinga. Við ferðumst meira um
landið okkar en áður og æ fleiri út-
lendir ferðamenn flykkjast hingað
til að kynnast menningarsögu okk-
ar og náttúru.
Þetta má líka sjá í
stöðugt vaxandi mæli í
umhverfi okkar. Um-
gengni um landið og
útlit bæjanna er að
breytast og við áætl-
anir um atvinnuupp-
byggingu og ráðstöfun
lands höfum við verið
að temja okkur ný og
vandaðri vinnubrögð
en áður. Ihugul og
gagnrýnin athugun á
afleiðingum gerða
okkar er núorðið skil-
yrðislaus undanfari
þess að ákvarðanir séu
teknar.
Fornleifar og
minjastaðir koma líka við sögu í
sameiginlegu átaksverkefni Evróp-
uráðsins undir heitinu Sameiginleg
menningararfleifð Evrópu (Eur-
ope, a common heritage). Þjóðmin-
jaráð hefur nýlega samþykkt að
gera aðhlynningu og merkingu
minjastaða víðsvegar um landið að
framlagi Islands til þessa átaks.
Hafist verður handa í september
1999 og átakinu lýkur ári síðar.
Vonir standa til þess að þá hafi tek-
ist að merkja og kynna nokkra
minjastaði í hverjum landshluta, en
þeir verða valdir í samráði við
minjaverði landshlutanna og
stjórnendur byggðasafna.
Fornleifar eru skilgreindar í
þjóðminjalögum sem „leifar fornra
mannvirkja og annarra staðbund-
inna minja sem menn hafa gert eða
mannaverk eru á“ . . . Þar segir
líka að fornleifar skuli skráðar við
gerð skipulags eða landnýtingar-
áætlana. Núorðið er litið á skrán-
ingu fornleifa sem sjálfsagða
gagnaöflun þegar skipulagsupp-
drættir eru gerðir og þegar unnið
er að mati á umhverfisáhrifum,
enda er slík skráning nauðsynleg
forsenda þess að hægt sé að meta
fomleifar, hveijar eru mikilvægari
en aðrar, hverjar þeirrar skuli
gerðar aðgengilegar ferðamönn-
um, hvaða fornleifar skuli rannsa-
kaðar nánar o.s.frv. Skráning forn-
leifa er aðferð til að ná yfirsýn yfir
þennan þátt menningararfsins og
alger forsenda skynsamlegra ák-
varðana um ráðstöfun lands.
A seinustu áratugum hefur einn-
ig orðið töluverð þrópn í aðferðum
fomleifafræðinnar. Ymsum grein-
Fornleifar
18. september hefur
verið valinn minjadag-
ur, segir Hjörleifur
Stefánsson, og kynning-
arefnið er íslenskar
fornleifarannsóknir.
um og aðferðum raunvísinda er nú
beitt í ríkara mæli en áður til að
rýna í hin smæstu sönnunargögn
um líf og störf manna á fyrri öldum
og nú má lesa úr þeim ýmislegt sem
okkur var áður hulið.
Rannsóknir á fornleifum er lík-
lega sú tegund menningarsögu-
legra rannsókna, sem einna mest
höfða til almennings. Þær fara oft-
ast fram undir bem lofti og hægt er
að fylgjast með þeim og sjá þar
menn að störfum. Að vísu er sú
vinna sem fomleifafræðingar vinna
við uppgröft fomleifa aðeins hluti
af rannsóknarvinnunni. Urvinnsla
þeirra gagna sem uppgröfturinn
leiðir í ljós og túlkun þeirra fer að
jafnaði fram síðar og þá fyrir lukt-
um dymrn að mestu leyti. Upp-
gröfturinn er hins vegar athöfn
sem hægt er að horfa á og fylgjast
með. Dæmi eru um það í nágranna-
löndum okkar að fornleifarann-
sóknir hafi verið notaðar beinlínis
til að laða að ferðamenn og veita
þeim fræðslu um viðkomandi fom-
leifar. Hér á landi eram við byrjuð
að fikra okkur inn á slíka braut.
Fomleifarannsókn Þjóðminjasafns
Islands í Reykholti er auðvitað
fyrst og fremst ætlað að leiða í ljós
nýja þekkingu á búskapar- og hí-
býlaháttum á fyrri öldum en jafn-
framt er rannsóknin skipulögð til
að styrkja Reykholtsstað og efla á
alla lund. Sérstakur starfsmaður
gegnir því hlutverki að taka á móti
áhugasömum ferðamönnum og
fræða þá um það sem fyrir augu
ber og það sem verið er að ranns-
aka hverju sinni. Fræðslugildi
rannsóknarinnar á meðan á henni
stendur skal nýtt til hins ýtrasta.
Hér að framan var nefnt að líta
má á fomleifar sem sönnunargögn
um líf og hætti fyrri kynslóða. I öllu
starfi að fornleifarannsóknum er
einmitt mjög mikilvægt að haft sé í
huga, að við rannsóknina eyðast
sönnunargögn og því er nauðsyn-
legt að rannsaka þau til hlítar.
Hversu nákvæmlega og skyn-
samlega sem fornleifarannsókn fer
fram hlýtur hún alltaf að verða til
að rýra heimildargildi þeirra forn-
leifa sem rannsakaðar era. Aður en
ráðist er í fornleifarannsókn á mik-
ilsverðum minjastað þarf að vera
ljóst að forsendur séu fyrir hendi til
þess að rannsóknin verði unnin af
hámarksmetnaði og úr efniviðinum
sóttar allar upplýsingar sem hægt
er að ná með tiltækum ráðum. Allar
grundvallarapplýsingar sem rann-
sóknin leiðir í ljós þurfa að vera að-
gengilegar öðram fræðimönnum,
sem síðar kunna að vilja rýna í
gögnin og álykta af þeim á nýjum
forsendum.
Kynning á fornleifarannsóknum
á degi menningarminja, sem er
laugardagurinn 18. september, fer
nú fram með tvennum hætti:
I fyrsta lagi með nokkram stutt-
um fyrirlestram í Odda, hugvís-
indahúsi Háskóla íslands og í öðra
lagi með farsýningu á myndspjöld-
um um þær fomleifarannsóknir
sem nú er unnið að á Islandi.
Fyrsta fyrirlesturinn flytur Þór
Magnússon þjóðminjavörður og
fjallar hann um fornminjar á ís-
landi. Erindi Helga Þorlákssonar
sagnfræðiprófessors heitir: Hvem-
ig Eiríksstaðir urðu til og Orri
Vésteinsson fomleifafræðingur
fjallar um rannsóknir á Hofsstöð-
um í Mývatnssveit og fomsögu Is-
lands í ljósi fornleifarannsókna.
Farsýningin verður opnuð sam-
tímis á fimm stöðum á landinu og
einnig á veraldarvefnum í tengslum
við heimasíðu Þjóðminjasafnsins.
Sýningin er unnin í samvinnu við
ábyrgðaraðila rannsóknanna. Gerð
er grein fyrir öllum helstu rann-
sóknarverkefnum sem nú er unnið
að og þeim gerð skil í stuttu máli,
teikningum og myndum; Reyk-
holtsrannsókn Þjóðminjasafns fs-
lands undir stjórn Guðrúnar
Sveinbjamardóttur, rannsókn
Þjóðminjasafns á Eiríksstöðum
undir stjórn Guðmundar Olafsson-
ar, Hofsstaðarannsókn Fornleifa-
stofnunar íslands undir stjórn
Adolfs Friðrikssonar og Orra Vést-
einssonar, rannsókn á Neðra-Ási í
Hjaltadal, samvinnuverkefni
Þjóðminjasafns og Fornleifastofn-
unar undir stjóm Orra Vésteins-
sonar, rannsókn á Þórarinsstöðum
á Seyðisfirði undir stjóm Steinunn-
ar Kristjánsdóttur, rannsókn á
Hólmi í Laxárdal hjá Höfn í Homa-
firði undir stjóm Bjarna F. Einars-
sonar, Bessastaðarannsókn Þjóð-
minjasafns íslands undir stjórn
Guðmundar Olafssonar og Sigurð-
ar Bergsteinssonar og rannsókn á
Stóra-Borg undir Eyjafjöllum sem
unnin var undir stjóm Mjallar
Snæsdóttur en úrvinnslu stjórnar
Orri Vésteinsson.
Sýningamar verða opnaðar 18;
september á eftirtöldum stöðum: í
Stykkishólmi verður sýningin í
anddyri sundlaugarinnar. A Akur-
eyri verður hún í bókasafni Háskól-
ans, á Egilsstöðum í Safnahúsinu, á
Selfossi verður hún í verslunarmið-
stöðinni Miðgarði og í Reykjavík
verður sýningin á annarri hæð
Kringlunnar.
A veraldarvefnum er sýninguna
að finna á slóðinni: www.natmus.is./
syningar/fornleifarannsoknirl999.
Höfundur er minjastjóri
Þjóðminjasafns Islands.
. Dag’ur menningarminja
Hjörleifur
Stefánsson
Er vit í velli?
ÁSTÆÐA er til að fagna tillögu
Reykjavíkurlistans um almenna at-
kvæðagreiðslu í borginni vegna nýs
flugvallar í Vatnsmýri. Um leið er
vert að gefa gaum því sjónarmiði
samgönguráðherra og nokkurra al-
þingismanna að réttara væri að
landsmenn allir segðu hug sinn til
þess hvort Reykjavíkurflugvöllur á
að vera eða fara. Kosturinn við að
láta þjóðina kjósa um þetta er m.a.
sá að í slíkum kosningum hefði hver
maður eitt atkvæði. Upp á slíkt lýð-
ræði er ekki boðið í alþingiskosn-
ingum þar sem atkvæði hinna fáu á
landsbyggðinni vega þyngra en
hinna mörgu á höfuðborgarsvæð-
inu. Þannig hefur verið meirihluti
svokallaðra landsbyggðarþing-
manna á Alþingi alla þá öld sem er
Hef hafiö sölu
á glæsilegum
samhuæmisfatnaöi,
pilsum, drögtum
og toppum frá
Ronald Joyce
London.
Garðatorgi,
sími 565 6680
Opið Kl. 9-16, lau. kl. 10-12
Gjaldþrota fyri 2 árum - 1.5 m. á mánuði í dag!
|Gjaldþrotí
456
-1-

Reykjavíkurflugvöllur
Ef eins væri í pottinn
-búið og Svanfríður
Jónasdóttir heldur,
segir Einar Karl
Haraldsson, yrði þá
nokkurt vit í rekstri
Reykj avíkurflugvallar?
á sínu síðasta versi. Þessum meiri-
hluta á Alþingi hefur þó mistekist
hrapallega sú ætlan sín að halda
jafnvægi í byggð landsins. Það er
vegna þess að lengst af hefur
hreppapólitíkin, sem stjómar þing-
inu, komið í veg fyrir borgarmynd-
un annars staðar en á suðvestur-
hominu.
Leyfíst Reykvíkingum?
Okkur sem búum í Reykjavík
hlýtur þó að leyfast það fyrir hátt-
virtum byggðameirihluta að leið-
beina borgarstjóminni um það
hvort hún eigi að vinna að því að
flugvöllurinn fari eða veri. Auðvitað
á borgarstjómin þetta mál ekki að-
eins við sig sjálfa heldur einnig rík-
isstjómina og önnur þau yfirvöld
landsins sem gæta þjóðarhags. Við
Reykvíkingar þurfum hinsvegar
nauðsynlega að fá að ræða flugvall-
armálið í botn áður en nýr flugvöll-
ur, sem endast á næstu öld, verður
grafinn ofan á fast í Vatnsmýrinni.
Á málinu era margir fletir sem til-
valið er að velta upp í ljósið í aðfara
könnunar á hug borgarbúa.
Svanfríður Jónasdóttir alþingis-
maður heldur í
Morgunblaðsgrein
15. sept. sl. að hinn
nýi Reykjavíkur-
flugvöllur eigi í
framtíðinni að
gegna því göfuga
hlutverid eingöngu
að þjóna innan-
landsflugi, og það
hljóti að vera mikil
blessun fyrir Reyk-
víkinga að horfa
upp á minni meng-
un og meira öryggi,
væntanlega vegna
fækkandi ferða og
dvínandi umferðar
á komandi áram.
Þessa framtíðarsýn má að sönnu
grunda á efirfarandi forsendum:
Samkvæmt stefnumótun borgaryf-
irvalda á helst ekkert snertiflug,
ekkert æfingaflug, ekkert ferjuflug
og ekkert þotuflug milli landa að
vera á ReykjavíkurflugveUi heldur
aðeins innanlandsflug. Á næstu
áratugum mun innanlandsflug með
Islendinga eiga í vaxandi sam-
keppni við vegakerfið og þegar er
ljóst að nýkeyptir bílar og batnandi
vegir era oft betri kostur en aldrað-
ur flugfloti innanlands. Flugi með
erlenda ferðamenn um landið má
auðvitað alveg eins sinna frá Kefla-
vík eins og Reykjavík.
Nýting' bönnuð?
En ef þetta væri svona í pottinn
búið verður þá nokkurt efnahags-
legt vit í rekstri Reykjavíkurflug-
vallar? Að sjálfsögðu ekki. Ekkert
einkafyrirtæki fengi fjármagn út á
viðskiptaáætlun sem boðaði minnk-
andi umsvif og samdrátt í tekjum.
Ekki þarf að búa nálægt vellinum,
það nægir að lesa blöðin, til þess að
komast að raun um að það er verið
að auka millilandaflug, aðallega
vöra- og póstflug, um Reykjavíkur-
flugvöll. Ýmis fyrirtæki sem séð
hafa um þjónustu við
ferjuflug, æfingaflug og
útsýnisflug sjá sér hag af
því að byggja upp starf-
semi sína í Reykjavík.
Onnur fyrirtæki sjá sér
hag í að aka öllum 200
þúsund erlendu ferða-
mönnunum frá Keflavík
til Reykjavíkur og
skammta þeim svo þaðan
út á landsbyggðina. Nýr
flugvöllur, ný flugstöð, ný
flughlöð, ný bflastæði og
nýir aðvegir era til þess
að þjóna þessum hags-
munum. Ef þeir eru taldir
vega þyngra en öryggi
borgarbúa, skipulag
borgarinnar og þróunarmöguleikar
hennar ætti vitanlega að hlú að
þeim og leyfa þeim að blómstra, í
stað þess að þrengja að þessum fyr-
irtækjum og úthýsa þeim. Rétt er
taka fram að mér sýnist mikið óráð
að byggja nýjan flugvöll á svo við-
kvæmum stað að banna verði frá
upphafi hagkvæma nýtingu hans.
Hvað má það kosta?
En látum nú svo vera að allt
verði eins og Svanfríður heldur að
það verði. Þá koma hér tvær upp-
lagðar spumingar sem hægt væri
að leggja fram á háttvirtu Alþingi:
1. Hvað kostar rekstur Reykja-
víkurflugvallar á ári og hverjar eru
tekjur vallarins?
2. Hvað er gert ráð fyrir að heild-
arfjárfesting í samgöngumiðstöð
landsins á Reykjavíkurflugvelli
verði lengi að borga sig upp miðað
við innanlandsflug eingöngu?
Það vantar svar við þessum
tveimur spumingum og fjölmörg-
um öðram. Því varla má völlurinn
kosta hvað sem er í byggingu og
rekstri? Eða hvað?
Höfundur erritstjóri og félagi í
Samtökum um betri byggð.
Einar Karl
Haraldsson