Morgunblaðið - 18.09.1999, Blaðsíða 36

Á SLÓÐUM FERÐAFÉLAGS ÍSLANDS
36 LAUGARDAGUR 18. SEPTEMBER 1999
Þeir sem unna og bera virðingu fyrir ís-
lenskri náttúru geta alltaf fundið í henni
fegurð og unað í hvaða formi, sem hún birt-
ist. Þetta á ekki síst við um hálendið, en
Þj ófadalir
og næsta
nágrenni
það er að ýmsu leyti viðkvæmt og ber því
að umgangast með varúð og tillitssemi.
Ekki er að efa að allir, sem slík viðhorf
hafa, geta notið dvalar í Þjófadölum,
skrifar Arnór Karlsson, sem hér fjall-
ar um dalinn djúpa í faðmi fjalla.
Sæluhús FÍ í Þjófadölum, Rauðkollur í baksýn.
Fjallkirkja
.^
Oddnýjar- ctf
hniúkur; ^
1 "o ' /
■■ )Jf^
'i (V ; r ; v..
J\y
JRauðkollur. ri.**
1075 h^öskuldur
JökulkrÖkur Skáii F.í. ^ 916
\ •pÞjófafell
vO \ J
Innra-
Sandfell>ý A
Fremra- «
viS Sandfell ?;
ý 4
Stélbratt|írs> Eyvindartóft

Rjupna-
fell
Strytur ('ircuishcllir
Fagrahlíð
KJALHRAUN
Kjalfell
.•#«¥’
.... s/
Regnbúðajökull, "
Hrátfell
Kirkjujökuíl
Múlar
KctV.vc^'11 _
Þvetbrekkna- “ •
máli
: Hvanhjr A
Skáli F.í.
v /
fuglasöngs, lækjamiðar og
margskonar forms og lita í
landslagi. Bændum í Bisk-
upstungum fínnst gott að
vita af kindum sínum í
Þjófadölum á sumrin. Því
lýsir Jón í Gýgjarhólskoti
svona:
Klæðist skrúði kinn og ver,
kviknar lauf á bölum.
Æmar mínar una sér
inn í Þjófadölum.
í Dölunum var löngum
náttstaður fjárleitarmanna,
og á tímabili voru Húnvetn-
ingar oft samnátta Biskups-
tungnamönnum þar. Frá
þeim tíma mun vera vísan:
Okkar stundum ætti hér
oftar saman bera.
I Þjófadölum því að er
þægilegt að vera.
Annar kunnur húsgang-
ur, sem ekki er heldur vitað
með vissu hver orti, er sagð-
ur hafa orðið til þar:
Nú er hlátur nývakinn,
nú er grátur tregur.
Nú er ég kátur nafni minn,
nú er ég mátulegur.
Hlíðar Þröskulds og Þjófafells,
sem snúa inn í dalinn, eru víða með
bröttum skriðum en þó gróðurteyg-
ingar til og frá.
Norðanvert í miðjum dalnum er
lítið og snoturt sæluhús Ferðafélags
íslands. Þar eru bæði kojur, svefn-
loft og örlítið andyri. Auðvelt er fyr-
ir 12 manns að eiga þar náttstað.
Skammt frá því er lítið náðhús, en
lækurinn, sem rennur rétt við húsið,
er ætlaður til annarrar snyrtingar.
Þrjár leiðir eru í dalinn. Sú
gi-eiðfærasta er í gegnum Þjófa-
dalakjaftinn, og er hún á gönguleið-
inni frá Hvítárnesi. Þá er farið með
kvíslinni, sem í byggð væri kölluð
lækur. Þar er jafnlent, víðast þurrt
og götur aðallega markaðar af
klaufum kinda og hófum hesta, en
góðar fyrir fólk til að ganga eftir.
Rétt er að gefa því auga hvort ein-
hversstaðar sjást silungsseiði, jafn-
vel í töuverðum torfum, í lækjarhyl.
Þar má stundum sjá slík ungviði,
sem verða væntanlega silungar í
Hvítárvatni þegar þeim vex fískur
um hrygg.
Önnur leið í dalinn er yfir Þver-
fellið norðanvert. Þar er greinileg
gata í allbrattri hlíðnni og liggur
hún um dalinn norðvestanverðan.
Þessi leið liggur ekki í átt til neinnar
byggðar og er því helst notuð af
kindum, sem vilja leita lengra út á
Ljósmynd/Arnór Karlsson
Jökultungur í austurhlíð Hrútfells.
afkima afréttarins, og fólki, sem
langar að sjá meira af ósnortnu
landi.
Þriðja leiðin liggur yfir Þrösk-
uld. Hún er á leiðinni frá Hveravöll-
um og er braut þaðan, sem er fær
vel búnum bifreiðum alla leið á
Þröskuld frá miðju sumri og fram
undir haust, þegar vel árar, ekki
skaflar í giljum og skorningum og
úirensli á brautinni hafa verið lag-
færð. Leiðin niður í dalinn af Þrösk-
uldi er nokkuð brött, og má enn sjá
merki þess að fyrir allmörgum árum
var þar rudd braut fyrir bíla. Nátt-
úran sá fyrir að gera hana ófæra
slíkum farartækjum, og hefur hún
ekki verið lagfærð enda hætta á að
þau skaði viðkvæmt gróðurlendið á
dalbotninum. Gata eftir búfé liggur í
átt til sæluhússins, en lækir úr aust-
ustu giljunum renna yfir hana.
Fjöllin í kringum dalinn
Þverfellið gengur eins og um
tveggja km langur rani suður úr
Þjófadalafjöllunum. Það er breiðast
syðst og hæsti hnjúkur þess er þar,
806 m y. s. Að ofanverðu einkennist
það af grjóti, mosa og skófum, en til
og frá eru gróðursælir bollar. Lítil
burnirót á mel, blaðmikill maríu-
stakkur í hvammi eða litskrúðugur
maríuvöndur gleðja þá, er gróðri
unna. Sunnanvert er hlíðin víða ávöl
og með gróðurtorfum og vesturhlíð-
in sömuleiðis, en ekki er
um neina norðurhlíð að
ræða þar sem við tekur
hærra fjall.
Þjófadalafjöll er um 8
km langur fjallshryggur í
eins til tveggja km fjarlægð
frá nyrsta hluta austuijað-
ars Langjökuls. Tveir hæstu
tindar þeirra, Rauðkollur og
Oddnýjarhnjúkur, ná næst-
um 1100 m y. s. og nokkrir
aðrir hnjúkar eru yfir 1000
m, og þau rísa öll 300 til 400
metra yfir umhverfí sitt. I j
austurhlíðum þeirra eru
víða gróðurtorfur með ýmis- !
konai' gi'óðri, sem þrífst á
hálendinu, þar sem eitthvert
skjól og jarðvegur er, og
víðast, þar sem ekki eru
brattar skriður eða hamrar,
er einhvern gróður að finna
ef vel er að gáð, svo sem
víði, lyng, stinnastör og
mosa, og skófir skreyta
steina. Svo er einnig næst-
um allsstaðar uppi á fjöllun-
um og í vesturhlíðum þeirra, !
þar sem ekki eru berar
klappir. Aðalefni fjallanna
er móberg og er það auð-
unnai-a fyrir gróðurinn en
gosberg. Víða er nokkuð af
líparíti (Ijósgrýti) og er sá
kostur þeirrar bergtegund-
ar að hún er í ýmsum litum,
sem eykm' fjölbreytni feg- s
urðarinnar. Uppi á miðjum fjöllunum
er áberandi rauður leir, sem mun
vera frá kulnuðu jarðhitasvæði.
Mai'kalína milli Amessýslu og Aust-
ur-Húnavatnssýslu liggm' um austur-
hh'ð fjallanna sunnanvert við miðju,
norðvestur um þau yfir Oddnýjar-
hnjúk og vestur í jökul á vatnaskilum
spölkorn norðvestan hans. Lína þessi
er ekki sjáanleg í landslaginu, en
sauðfjárvamagirðing er nokkru norð-
an hennar á fjöllunum austanverðum
en liggur yfir hana á þeim miðjum og
vestur á hraunsvæði dálítið, sem er
við austmjaðar Langjökuls.
Þjófafell einkennist af bröttum
skriðum í næstum öllum hlíðum þess,
gróður því lítill, gi'jótið svart og fjall-
ið því dökkt á að líta. Það er eins og
dáhtið krumpaður hringur í laginu,
1,5 til 2 km i þvermál við rætur, hæð-
ótt að ofan og sú hæsta þeirra á því
norðaustanverðu 916 m y. s.
Litast um af Rauðkolli
í Þjófadölum er ekki mikið útsýni.
Því er nauðsynlegt fyrir þá, sem
vilja virða fyrir sér umhverfið, að
fara upp úr dalnum. Víða eru auð-
veldar gönguleiðir upp á fjölhn í
kring, en víðast sést af Rauðkoll, og
því er hann valinn hér sem útsýnis-
staður.
Fyrst skal horft til suðurs, og
ber þá mest á Hrútfelli. Það er um
1400 m á hæð með jökulskalla,
Regnbúðajökli, á kolli og nokkrar
snarbrattar jökultungur niður eftir
austur- og norðurhlíð þess. Hlíðarn-
ar eru annars ýmist þverhníptir
hamrar eða snarbrattar skriðm'.
RÉTT sunnan við
hábungu Kjalar og
spölkorn austan
Langjökuls er all-
djúpur dalur í
faðmi fjalla. Hann
er nefndur Þjófadalir þó hann sé að-
eins einn, en fyrrum kunna fleiri
dalir á þessu svæði að hafa borið
það. Oljóst er af hverju hann dregur
nafn, en stundum er það tengt þjóð-
sögum um þjófa, sem lögðust út, og
jafnvel 18 skólapilta frá Hólum. Nú
er það aðeins notað um kvosina
skjólsælu, sem er umgirt allháum
fjöllum með tindinn Rauðkoll að
norðvestanverðu. Sá er 1075 m yfir
sjávarmál og sést víða að af Kili.
Hann gnæfir hæst á suðurenda
Þjófadalafjalla, sem ná allt norður
að Dauðsmannskvísl við Djöflasand.
Þessi fjöll veita dalnum skjól fyrir
norðanáttinni, en að austanverðu er
það Þjófafell og saman eru þau
tengd af Þröskuldi. Að suðvestan og
sunnan lokast dalurinn af Þverfelli,
en milli þess og Þjófafells er Þjófa-
dalakjaftur, sem er eina útfallið úr
dalnum og annars staðar þarf að
fara yfir 100 metra upp til að kom-
ast út úr honum.
Dalbotninn er eitthvað um
tveggja km langur og svo sem einn á
breidd. Hann er um og rétt innan
við 700 m hæð y. s. og er að verulegu
leyti gróinn, aðallega lyngi, ýmsum
víðitegundum og stinnastör. Sums
staðar eru grýttar eyrar og enn ann-
ars staðar mýrlendi, og er það sér-
staklega viðkvæmt fyrir skemmdum
af umferð hesta og vélknúinna öku-
tækja. Austurhlíð Þverfells er af
þverhníptum hömrum suður við
Dalakjaftinn, en norðar er hún
nokkru ávalari og svolítið gróin.
Nokkur stór gil eru í suðurhlíð
Þjófadalafjalla, hvert með sínu
formi. Víða eru í brúnum þeirra háir
hamrar. Það vestasta er minnst, þau
í miðjunni nokkru stærri og hið
austasta stærst og skiptist þegar
upp í það er komið. Ur þeim falla
litlir lækir, sem sameinast í Þjófa-
dalakvíslinni áður en hún fellur út
um Dalakjaftinn á leið sinni í Fúlu-
kvísl. í giljunum og hliðunum milli
þeirra eru grösugar torfur með
gróskumiklum gras- og lynggróðri.
Brattar og háar hlíðar með þver-
hníptum hömrum veita gott skjól og
valda því að þar safnast íýrir snjór
til hlífðar fyrir vetrarkuldanum og
skýla fyrir norðannæðingi á björtum
sumardögum,svo þar verður hlýtt
og hagstæð vaxtarskilyrði fyrir
gróðurinn. Þar geta náttúruunnend-
ur notið alls þess besta, sem íslenskt
hálendi hefur að bjóða á sólríkum
sumardögum; ilmandi gróðurs,