Morgunblaðið - 11.12.1999, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 11. DESEMBER 1999 43
VIKU
m
Hvað er margfaldur persónuleiki?
GYLFI ÁSMUNDSSON SÁLFRÆÐINGUR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Spurning: Hvað er það sem nefnt hefur verið
tvöfaldur eða margfaldur persónuleiki? Er
þetta ein tegund geðklofa? Hvaða orsakir
liggja til þessa ástands og er hægt að lækna
það?
Svar: Margfaldur persónuleiki er eitt heil-
kenni þess sem á íslensku hefur verið nefnt
hugrof (dissociation). Þá koma fram sitt á hvað
tveir eða fleiri persónuleikar í sömu manneskj-
unni. Margh' ætla að hér sé um geðklofa að
ræða, enda má til sanns vegar færa að per-
sónuleikinn er klofinn eða margskiptur. Þetta
ástand á þó ekkert skylt við geðklofa, enda eru
veruleikatengsl í góðu lagi og hugsun rökrétt
hjá hverjum þessara persónuleika um sig, en
sjaldnast vita þeir hver af öðrum.
Hugrof er flokkað með hugsýki og hefur ver-
ið skýrt sem sjúkleg gleymska vegna bælingar
og því náskylt sefasýkinni (hysteria). í hófleg-
um mæli hafa flestir tilhneigingu til að bæla
eða gleyma þeim atvikum sem valda þeim
óþægindum. Ef bæling verður mjög sterk og
sífellt gripið til hennar leiðir það til sefasýkis-
einkenna, svo sem tilfinningasveiflna eða um-
breytingar í líkamleg sjúkdómseinkenni (con-
version). Hástig bælingar, sem oft stafar af
stóráföllum í lífinu, getur síðan leitt til hugrofs.
Innan þess flokkast þrjú stigvaxandi heilkenni,
sem eru sjaldgæf, en vekja jafnan mikla at-
hygli.
Fyrsta heilkennið er minnisleysi (amnesia),
þar sem sjúklingurinn gleymir stórum köflum
úr lífi sínu. Þá koma fyrir tímabil hjá sjúk-
lingnum, þar sem mikilvæg atvik úr lífi, oft
þung áföll, eða upplýsingar um eigin hagi eða
sinna nánustu, eru gersamlega þurrkuð úr
Hugrof
minni hans. Þetta minnisleysi er of yfirgrips-
mikið til þess að geta talist til venjulegrar
gleymsku.
Annað heilkennið er hugrofsflótti (fugue),
sem venjulega byijar með því að sjúklingurinn
fer að heiman eða úr vinnu, en skilar sér ekki
og hefur tapað sjálfum sér í bókstaflegri merk-
ingu. Hann man ekki lengur hver hann er,
hvar hann á heima, hver er maki hans eða
börn eða nokkuð annað úr fortíð sinni. Oft get-
ur tekið langan tíma að finna út hver maðurinn
er, ef hann hefur engin skilríki, einkum í stór-
borgum erlendis.
Þriðja og alvarlegasta heilkennið er síðan
margfaldur persónuleiki eða persónuskipti. Þá
kemur nýr persónuleiki fram hjá sjúklingnum,
gjaman andstæður við hinn fyni, sem þá er
gjörsamlega bældur eða dulvitaður á meðan.
Fyrri persónuleika getur síðan skyndilega skot-
ið upp á yfirborðið aftur og þá er hinn síðari
bældur í dulvitundinni. Fleiri persónuleikagerð-
ir geta þannig skipst á að koma fram með vissu
millibili og dæmi eru um að nokkrir tugir ólíkra
persónuleika hafi skipst á í sömu manneskjunni.
Allir þessir persónuleikar lifa sjálfstæðu og til-
tölulega eðlilegu lífi, ef svo má taka til orða und-
ir þessum kringumstæðum. Hver um sig hefur
sinn heildstæða reynsluheim og samræmi í at-
ferli, skapferli og viðbrögðum til lengi'i tíma.
Oft er því haldið fram að hver maður hafi á
sér tvær hliðar, þá sem hann sýnir og birtist
sem persónuleiki hans hið ytra, og þá sem
hann dylur. Hver góður eiginleiki hans eigi sér
andstæðu í dulvitundinni. Margir kannast við
Þrjú andlit Evu, bók og síðar kvikmynd sem
byggist á raunverulegu sjúkdómstilfelli. Þar
skiptust í fyrstu á tveir persónuleikar, Eva
White (hvíta) og Eva Black (svarta), sem í
samræmi við nöfnin höfðu annars vegar góða
eiginleika og hins vegar slæma. Hvorug vissi
af hinni. I meðferð sjúklingsins sem stóð í all-
langan tíma, birtist þriðji persónuleikinn, Jane,
sem varð eins konar málamiðlun hinna
tveggja, og í lok meðferðar var það hún sem
hélst í meðvitundinni, en hinar hurfu.
I samræmi við ofangreindar skýríngarkenn-
ingar um orsakir hugrofs hefur einkum verið
beitt sállækningum, byggðum á sálkönnun, við
meðferð þessara sjúklinga, oft með góðum ár-
angri. A seinustu árum hefur verið vaxandi um-
ræða meðal lækna og sálfræðinga um þetta
sjúkdómsfyrirbrigði og fleiri tilfelli koma nú
fi’am en áður var. Menn hafa leitað nýrra or-
sakaskýringa, t.d. í miðtaugakerfi, en þó eru
flestir sem hallast að sálrænum orsökum og
sérstaklega hafa fundist tengsl hugrofs við
meiri háttar áfoll, svo sem kynferðislega mis-
notkun í bemsku og skyndilegan missi af slys-
fömm eða hamfömm. Færri hallast nú að því að
þetta sjúkdómsástand tengist einungis sefasýki.
• Lesendur Morgvnblaðsins geta spurt sálfræð-
inginn um það sem þeim liggur á hjarta. Tekið er
við spurningum á virkum dögum milli klukkan
10 og 17 í síma 5691100 og bréfum eða símbréf-
um merkt.Vikulok, Fax:5691222. Ennfremurmá
senda símbréf merkt:Gylfi Ásmundsson ísfma
5601720.
bundnar víð 10% bamaniia með
"h^tbíLð? geðræn vandamál
New Orleans. Reuters.
LYF sem virðist stöðva eina tegund
hvítblæðis á upphafsstigum var
kynnt í síðustu viku og segja vís-
indamennirnir sem þróuðu lyfið,
sem enn er á tilraunastigi, að það
geti valdið byltingu í meðferð
krabbameins.
Þrjátíu og einn hvítblæðissjúkling-
ur tók daglega 300 millígrömm af lyf-
inu, er nefnist STI-571, og í öllum til-
fellum rénaði sjúkdómurinn og magn
hvítra og rauðra blóðkorna færðist í
eðlilegt horf. Sjúklingarnir fundu til
smávægilegra aukaverkana, til dæm-
is vöðvakrampa og magakveisu.
„Þegar þessar niðurstöður fóm að
koma í ljós urðum við gífurlega
spenntir,“ sagði dr. Brian Draker
við Heilbrigðisvísindaháskólann í
Portland í Bandaríkjunum. Hann
þróaði lyfið í samvinnu við vísinda-
menn hjá svissneska lyfjafyrirtæk-
inu Novartis. Draker sagði enn-
fremur að frekari tilrauna væri þörf
til að ákvarða langtímaáhrif lyfsins,
en sjúklingarnir tóku það í innan við
eitt ár. Hann kvaðst vona að lyfið
yrði komið á almennan mai'kað eftir
tvö eða þrjú ár.
Ráðist gegn ensfmi
Lyfið tilheyrir nýjum flokki lyfja
sem ráðast gegn ensíminu sem kem-
ur hvítblæðinu af stað, og hefur ekki
áhrif á heilbrigðar framur í líkaman-
um, að sögn Drukers. Hefðbundin
krabbameinsmeðferð hefur oft mikl-
ar aukaverkanir vegna þess hve víð-
tæk eitranaráhrif hún hefur.
„Eitt helsta markmiðið í krabba-
meinsrannsóknum hefur verið að
greina muninn á krabbameinsfram-
um og eðlilegum frumum til þess að
hægt sé að beita áhrifaríkari aðferð-
um sem hafa minni eitranaráhrif,"
sagði Draker. Mikilvægi rannsókn-
anna kynni að ná til fleíri sviða en
hvítblæðis.
Hann sagði að þótt í sumum sjúk-
linganna virtist lyfið hafa með öllu
útrýmt krabbameinsvaldandi frum-
um væri of snemmt að fara að tala
um lækningu. A næsta ári yrði lyfið
prófað á nokkur hundruð manns.
ALLT að 10% breskra
barna og unglinga á aldrin-
um 5-15 ára eiga við ein-
hvers konar geðræn
vandamál að stríða, að því
er fram kom í ítarlegustu
könnuninni til þessa á geð-
heilsu barna í Bretlandi.
Breska hagstofan gerði
könnunina fyrir heilbrigð-
isyfirvöld og hún byggðist
á viðtölum við 10.500 for-
eldra 5-15 ára bama og við
4.500 böm á aldrinum 11-
15 ára, auk svara kennara
allra barnanna við spurn-
ingum sem þeim vora
sendar. Niðurstaðan var sú
að 5% barnanna ættu við veraleg hegðunarvandamál að
stríða, 4% við ýmis geðræn vandamál eins og kvíða,
fælni og þunglyndi, og um 1% þeirra vora álitin hafa
sjúklega hreyfingarþörf sem lýsir sér í eftirtektarleysi
og ofvirkni. Við matið var tekið mið af því hvort vanda-
málin yllu börnunum andlegum þjáningum eða hefðu
veraleg áhrif á daglegt líf
þeirra.
Greinilegur stéttamunur
Samkvæmt könnuninni
eiga 11% drengja og 8%
stúlkna við þessi vandamál
að stríða. Hún leiddi í ljós
að börnum ófaglærðra
verkamanna er þrisvar
sinnum hættara við geð-
rænum vandamálum en
bömum foreldra með sér-
menntun. Ennfremur kom
fram greinileg fylgni milli
fjölskyldutekna og geð-
heilsu barna; 15% bama í
fjölskyldum með minnstu
tekjumar áttu við geðræn vandamál að stríða en aðeins
6% barna tekjuhæstu foreldranna.
Þá leiddi könnunin í ljós að tæp 30% bamanna sem
áttu við geðræn vandamál að stríða höfðu aldrei leitað
til heimilislækna eða sérfræðinga, svo sem barnalækna
eða bamasálfræðinga, vegna vandamála sinna.
Geðrænn vandi getur birst með ýsmum hætti hjá
börnum og unglingum.
B ó k i n u m L o u i s u Matthíasdóttur
KYNNINGARVERÐ
í DESEMBER
8.980 kr.
GEFIN ÚT
Á ÍSLENSKU
240 blað-
síður í stóru
broti með 220
ljósmyndum,
þar af125
litmyndum
af verkum
Louisu.
OG ENSKU
JÓLAPAKKARNIR
hverl á land sem er
Aðeins 300 kr. pakkinn
-hvertáland sem er!
SMftT
stgr.
Fæst í öllum helstu
útivistarverslunum
Blöndunartæki
með brunavörn
Moraterm sigild og stílhrein.
Með Moraterm er alltaf kjörhiti í
sturtunni og öryggi og þægindi í fyrirrúmi.
Mora - Sænsk gæðavara
T€HGI
Smiðjuvegi 11 • 200 Kópavogur
Sími: 564 1088 • Fax: 564 1089
Fást í byggingávSniwsluntim nm lnntl nlll
eilsuhúsið
Skólavðrðuslíg, Kringlunni & Smáratorgi