Morgunblaðið - 11.12.1999, Blaðsíða 47

46 LAUGARDAGUR 11. DESEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
KJARAS AMNIN G-
AR HAFNIR
VIÐRÆÐUR vegna nýrra kjarasamninga eru hafnar,
en flestir samningar á hinum almenna vinnumark-
aði renna út 15. febrúar á næsta ári. Fyrsti samninga-
fundur Samtaka atvinnulífsins og Rafiðnaðarsambands-
ins var haldinn 1. desember, þar sem
rafiðnaðarsambandsmenn lögðu fram kröfur sínar og
síðastliðinn þriðjudag hittu fulltrúar Samiðnar viðsemj-
endur sína. Rafiðnaðarsambandið krefst 8% upphafs-
hækkunar og Samiðn að kaupmáttaraukning verði 4 til
5% á ári.
Tryggvi Pór Herbertsson forstöðumaður Hagfræði-
stofnunar Háskóla íslands sagði í vikunni, að fjármála-
kreppa gæti auðveldlega orðið afleiðing óraunhæfra
kjarasamninga. Forsendur sem að baki þessum ummæl-
um Tryggva Þórs liggja, eru m.a. að Seðlabankinn víki
ekki frá aðalmarkmiði sínu um verðstöðugleika og felli
ekki gengið til að leiðrétta kjarasamninga. Tryggvi segir
að há laun leiði til aukinnar spennu með tilheyrandi
óvissu, gjaldþrotum og atvinnuleysi og afleiðingin verði
að vanskil muni aukast. Þá taldi hann að tiltrú erlendra
lánardrottna muni minnka og fjármögnun skammtíma-
skulda verði erfiðari. Við það aukist þrýstingur á gengi
íslenzku krónunnar og virði hennar muni minnka.
Niðurstaða Tryggva Þórs Aðalsteinssonar er að mikil-
vægara sé nú en áður að markmið kjarasamninga sé að
verja stöðugleikann. Treysti stjórnvöld sér hins vegar
ekki til þess að viðhalda honum nefndi hann þann mögu-
leika að nauðsynlegt gæti orðið að taka upp evru í stað
krónunnar, því að þannig væri aðilum vinnumarkaðarins
gert Ijóst, að þeim yrði ekki komið til hjálpar, ef samið
yrði á „óraunhæfum nótum“.
í vikunni reifaði Hannes G. Sigurðsson hagfræðingur
SA „norsku leiðina“ sem svo er kölluð. I Noregi hafa full-
trúar vinnuveitenda og launþega ásamt fulltrúum ríkis-
valdsins komizt að samkomulagi um að launábreytingar
verði ekki umfram það sem gerist í nágrannalöndum
Noregs, verði í takt við það sem gerist annars staðar á
næstu tveimur árum. Þar eins og hér hafa launahækkan-
ir farið úr böndunum, fyrst og fremst hjá hinu opinbera.
Norska leiðin er kölluð „samstöðuleið“ og kannski er
unnt að líta til hennar með ákveðinni bjartsýni, því að
Hannes sagði, að hann hefði þegar viðrað þessi mál við
forseta ASI og hagfræðing þess, Eddu Rós Karlsdóttur,
og hefðu hugmyndir hans fengið þar góðan hljómgrunn.
Samningar þeir, sem ríkisvaldið hefur gert við opin-
bera starfsmenn, m.a. heilbrigðisstéttir, vekja óróa á
vinnumarkaði og herða stéttarfélögin í kröfugerð. En
það er hins vegar ljóst að ná má árangri í kjarasamn-
ingsgerð, þótt ekki komi til óraunhæfra kauphækkana.
Reynslan sýnir, að þrátt fyrir lágar kauphækkanir í
prósentum undanfarinna samninga, hefur kaupmáttur
aukizt sem aldrei fyrr á lýðveldistímanum. Samanburð-
ur t.d. á verðlagi á Islandi annars vegar og í nágranna-
löndunum hins vegar, svo og í Bandaríkjunum, leiðir í
ljós, að þar liggur óplægður akur. Hvers vegna skyldi
verðlag vera svo miklu hærra á íslandi en annars staðar
á Vesturlöndum? Með því að vinna að lagfæringum á
verðlagi og færa það niður í eðlilegt horf, svo sem eins og
í Bandaríkjunum, væri unnt að framkvæma hér efna-
hagsumbætur, sem færu beint í vasa almennings, og
ekki hefðu þær verðbólguhvetjandi áhrif.
í lok októbermánaðar átti Moygunblaðið samtal við
Grétar Þorsteinsson, forseta ASÍ, þar sem hann sagði,
að höfuðmáli skipti í komandi kjarasamningum að verja
þann kaupmátt, sem launamenn hefðu fengið á því
þriggja ára samningstímabili, sem lyki á fyrri hluta
næsta árs. Hann kvað nauðsynlegt að koma á nýrri þjóð-
arsátt, líkt og árið 1990, til að koma í veg fyrir að verð-
bólgan færi úr böndunum. Þetta er hárrétt hjá forseta
Alþýðusambandsins. Mestu skiptir að komið sé í veg fyr-
ir verðbólguskriðu. Það eru sameiginlegir hagsmunir
allra íslendinga, launamanna og vinnuveitenda.
Vonandi finna aðilar kjarasamninganna leið til þess að
bæta kjör launamanna. Það er hægt, ef menn leggja sig
verulega fram og standa ekki fast á óraunhæfum kröf-
um, sem aðeins hafa þær afleiðingar að verðbólguskrið-
an fer af stað. A því þriggja ára samningstímabili, sem er
að líða, hafa menn öðlazt dýrmæta reynslu og vonandi
hafa augu opnazt fyrir því að gamaldags kröfugerð er
ekki endilega sú sem launþegunum er fyrir beztu. Stíg-
andi, hægfara hækkun kaupmáttar er það sem er affara-
sælast.
ALÞJÓÐAVIÐSKIPTASTOFNUNIN
NIÐURSTAÐA ráðherra-
stefnu Alþjóðaviðskipta-
stofnunarinnar (WTO) í
Seattle í síðustu viku voru
vonbrigði fyrir aðildarríki stofnunar-
innar og frjáls viðskipti. Megintil-
gangur fundarins var að ýta úr vör
viðamiklum viðræðum um enn frek-
ara viðskiptafrelsi í heiminum. Sam-
komulag tókst hins vegar ekki um
umfang viðræðnanna og markmið og
var gert hlé á fundinum um óákveð-
inn tíma. Aðalframkvæmdastjóra
stofnunarinnar, Nýsjálendingnum
Mike Moore, var falið að fara ítarlega
yfir þau vandamál sem leiddu til þess
að upp úr slitnaði, meta þann árangur
sem þó náðist og leggja fram tillögur
um framhaldið fyrir ráðherrafundinn
er hann verður kallaður saman á ný.
Ástæður þess að ekki tókst að
ljúka fundinum með tilætluðum ára-
ngri eru margar og flóknar. Nefna
má að metnaður margra aðildarríkja
um umfang væntanlegrar samninga-
lotu hafi verið of mikill. Skipulag
fundarins og tímaskortur réð einnig
miklu um niðurstöðuna. Þá er því
haldið fram að upphaf kosningabar-
áttunnar fyrir forsetakosningarnar í
Bandaríkjunum næsta haust hafi sett
sitt mark á fundinn og að krafa um að
fjallað yrði um barnaþrælkun og
vinnumarkaðsmál á vettvangi WTO
hafi spillt vilja þróunarríkjanna til að
semja um önnur mál á fundinum.
Ríkisstyrkir í sjávarútvegi
ísland, ásamt fleiri ríkjum, hefur
átt frumkvæði að því að samið verði á
vettvangi WTO um afnám ríkis-
styrkja í sjávarútvegi sem hafa skað-
leg áhrif á umhverfið og hefta sam-
keppni. Sjávarútvegur er fjöregg
þjóðarinnar og byggist afkoma hans
að miklu leyti á því að viðskipti milli
landa gangi greiðlega fyrir sig. Allar
aðgerðir þjóða sem hamla viðskiptum
með sjávarafurðir hafa neikvæð áhrif
á íslenskan efnahag. Þegar ríki
heimsins setjast að samningaborði
halda allir á lofti sínum helstu hags-
munum. Þess vegna gera íslensk
stjórnvöld allt hvað þau geta til að
skýrar reglur gildi um alla þætti við-
skipta með sjávarfurðir.
I síðustu samningalotu, sem kennd
hefur verið við Úrúgvæ, var fallist á
að samið yrði um að sambærilegar
reglur giltu um viðskipti með sjávar-
afurðir og iðnaðarvönir. Það var mik-
ilvægur áfangi fyrir ísland því annars
hefðu sjávarafurðir líklega fengið
svipaða meðferð og landbúnaðai-vör-
ur, en eins og kunnugt er má víða í
samningum WTO finna reglur er
hefta viðskipti með þær.
Island mun halda áfram að vinna
að bættum hag sjávarútvegs á al-
þjóðavettvangi. Ríkisstyrkir í sjávar-
útvegi eru margs konar og hafa mis-
munandi áhrif. Sumir styrkir eru
beinlínis skaðlegir fyrir umhverfið,
en það eru styrkir sem stuðla að auk-
inni veiðigetu flotans og leiða til of-
veiði. ísland hefur lagt áherslu á að ef
gengið verður til víðtækra samninga-
viðræðna innan Alþjóðaviðskiptast-
ofnunarinnar skuli fjalla um alla
þætti er varða viðskipti með sjávara-
furðir, þ.á m. tengsl viðskipta og um-
hverfismála, en gott dæmi um slíkt
eru einmitt ríkisstyrkir sem stuðla að
oíveiði og hamla viðskiptum. Island
hefur af þeim sökum lagt fram tillögu
á vettvangi WTO um að í tengslum
við næstu lotu samningaviðræðna um
alþjóðaviðskipti verði settar reglur
um beitingu ríkisstyrkja í sjávarút-
vegi og að skaðlegir ríkisstyrkir verði
afnumdir. Tillaga Islands nýtur víð-
tæks stuðnings þ.á m. fjölrnargra
þróunarríkja. Meðal helstu stuðn-
ingsríkja tillögunnar má nefna Ar-
gentínu, Ástralíu, Bangladesh,
Bandaríkin, Chile, Filippseyjar, Ind-
ónesíu, Noreg, Nýja-Sjáland og Perú.
Island hefur fengið stuðning um-
hverfissamtaka við tillögur sínar.
Sem dæmi um það má nefna að fram-
kvæmdastjóri World Wildlife Fund
(WWF) hélt ræðu á kynningarfundi
sem ísland stóð að ásamt fleiri þjóð-
um fyrir fréttamenn í tengslum við
fundinn í Seattle.
Vandi þróunarríkja
Mörg þróunarríki hafa ekki haft
getu til að byggja upp þá löggjöf og
stjórnsýslu sem þarf til að framfylgja
WTO-samningunum. í undirbúningi
undir nýja lotu samningaviðræðna
Ráðherra-
stefnan í
Seattle
✓
Island, ásamt fleiri ríkjum, hefur átt frum-
kvæði að því að samið verði á vettvangi WTO
um afnám ríkisstyrkja í sjávarútvegi sem
hafa skaðleg áhrif á umhverfíð og hefta sam-
keppni, segir Halldór Ásgrímsson utanríkis-
ráðherra í grein sinni um fund Alþjóðavið-
skiptastofnunarinnar í Seattle á dögunum.
Hann leggur áherzlu á, að sjávarútvegur er
fjöregg þjóðarinnar og byggist afkoma hans
að miklu leyti á því að viðskipti milli landa
gangi greiðlega fyrir sig.
Reuters
Fjölmenn mótmæli settu svip sinn á fund Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar í
Seattle. Utanríkisráðherra segir það trú sína að hægt verði að finna lausn
sem sættir þau mismunandi sjónarmið er einkenna umræðuna.
um alþjóðaviðskipti hafa
þróunarríkin óskað eftir
lengri aðlögunartíma að
mörgum samningum
WTO og meiri tækni-
legri aðstoð við að upp-
fylla ákvæði samning-
anna. Iðnríkin hafa verið
treg til að samþykkja
þessa kröfu, en hafa fall-
ist á sérstakar aðgerðir
til að aðstoða vanþróuð-
ustu ríkin, sem einkum
felst í niðurfellingu tolla
á vörur frá þessum ríkj-
um og afskrift skulda
þeirra. Þróunarríkin
telja að iðnríki beiti
mörgum samningum WTO til að tak-
marka innflutning á vörum þeirra,
einkum landbúnaðarvörum og vefn-
aðarvörum. Hér er fyrst og fremst
átt við samninginn um hollustuhætti
og heilbrigði, samninginn um tækni-
legar viðskiptahindi-anir, samninginn
um einkaleyfisvernd og hugverkarétt
og samninginn um undirboð og jöfn-
unartolla. Þróunarríkin hafa krafist
þess að þessir samningar verði end-
urskoðaðir með það fyrir augum að
dregið verði úr möguleikum til að
beita þeim til að torvelda viðskipti.
Þessari kröfu hafa iðnríkin hafnað og
sú staðreynd átti einnig þátt sinn í því
að ekki tókust samningar í Seattle.
Viðskipti með
landbúnaðarvörur
í samningi WTO um viðskipti með
landbúnaðarvörur er kveðið á um að
aðildarríkin eigi að halda áfram að
stuðla að bættu viðskiptaumhverfi
fyrir landbúnað. Þar er
skýrt tekið fram að árið
2000 eigi að hefjast end-
urskoðun á samning-
num með það að mark-
miði að aðildarríkin
dragi úr útflutningsbót-
um og innanlandsstuðn-
ingi og stuðli að greiðari
aðgangi fyrir erlendar
landbúnaðarvörur að
mörkuðum sínum. Þar
er einnig tekið fram að
taka eigi tillit til þátta
er ekki varða viðskipti.
Þetta verður gert óháð
niðurstöðu fundarins í
Seattle og munu við-
ræðurnar hefjast í byrjun næsta árs.
Island hefur ekki beitt sér á vett-
vangi Alþjóðaviðskiptastofnunarinn-
ar fyrir aukinni fríverslun með land-
búnaðarvörur, en sett markið á
aukna fríverslun með sjávarafurðir,
enda eru útflutningshagsmunirnir ól-
íkt meiri þar. ísland hefur þó stutt
það að samið verði um skýrari reglur
í alþjóðaviðskiptum með landbúnað-
arafurðir, sem bæði miði að hagræð-
ingu í greininni með aukinni sam-
keppni og viðurkenni og taki tillit til
margþætts hlutverks landbúnaðar og
fæðuöryggis í öllum löndum heims.
Þau iðnríki, svo sem Ástralía,
Bandaríkin, Kanada og Nýja-Sjáland
og fjölmörg þróunarríki, sem miklar
tekjur hafa af útflutningi landbúnað-
ai*vara, hafa lagt mesta áherslu á af-
nám útflutningsbóta í landbúnaði. Á
meðan sum ríki borga útflytjendum
sínum fyrir að selja landbúnaðaivör-
ur úr landi vernda önnur ríki fram-
Halldór Ásgrímsson
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 11. DESEMBER 1999 47’
leiðslu sína með tollum. Verði slík
krafa að veruleika í næstu lotu samn-
ingaviðræðna hefur það ekki áhrif á
íslenskan landbúnað því engar út-
flutningsbætur hafa verið greiddar á
Islandi undanfarin ár. Þróunarríkin
vilja einnig að dregið verði úr fram-
leiðslutengdum stuðningi við land-
búnað. Það sjónarmið er vissulega
réttlætanlegt, og hafa íslensk stjórn-
völd reynt að taka mið af því í síðustu
búvörusamningum. Helstu landbún-
aðarvörur sem framleiddar eru á Is-
landi, þ.e.a.s. kjöt, mjólk, egg og
grænmeti, njóta verulegrar innflutn-
ingsvemdar hér á landi. Gera má ráð
fyrir að í komandi samningaviðræð-
um verði þrýst á að Island gi’eiði fyrir
innflutningi á þessum vörum. Við
munum leggja áherslu á að kynna
okkar sérstöðu vel á því sviði, sér-
staklega hvað varðar byggðasjónar-
mið og hollustu og heilbrigðismál.
Segja má að aðgangur að íslenskum
markaði fyrir mikilvægustu vörur
þróunarríkjanna sé tiltölulega greið-
ur, t.d. fyrir vefnaðarvörur, ávexti,
hrísgrjón, kaffi, sykur og ýmsar
kornvörur.
Landbúnaður er sú atvinnugrein
sem hefur verið hvað erfiðast að
semja um á alþjóðavettvangi. Þjóðir
heims vilja viðhalda byggð á af-
skekktum svæðum og tryggja fæðu-
öryggi. Island er engin utántekning
frá þeirri reglu. Við Islendingar vilj-
um að sjálfsögðu stuðla að því að sett-
ar verði alþjóðlegar reglur um við-
skipti með landbúnaðarvörur, en
landbúnaður er þess eðlis að óheft
viðskipti með afurðir geta ekki orðið
að veruleika, því ávallt verður að taka
tillit til annarra þátta en viðskipta-
sjónanniða, eins og byggðaröskunar,
fæðuöryggis og heilbrigðis.
Þjónustuviðskipti
í Úrúgvæ-viðræðunum var samið
um að stefna að því að gera samning
innan WTO sem næði til sem flestra
tegunda þjónustuviðskipta. Þar var
ákveðið að setja af stað víðtæka
samningalotu eigi síðar en á næsta
ári. Aðildarríkin hafa ekki enn ákveð-
ið hversu langt verður gengið, en
standi þau við yfirlýsingar sínar í lok
síðustu samningalotu má gera ráð
fyrir að samið verði um fjármálaþjón-
ustu, grunnfjarskiptij sérfræðinga-
þjónustu, frjálsan flutning fólks og
lögpersóna, flutningaþjónustu, heil-
brigðisþjónustu og menntamál, svo
fátt eitt sé nefnt. Itarlegt samnings-
umboð er í gildandi samningi og
skuldbinding um að ganga til við-
ræðna. Aðildarríkin hefja því viðræð-
ur á næsta ári þrátt fyrir að ekki
næðist samkomulag í Seattle um að
hefja viðræður á öðrum sviðum.
Fríverslun
eykur hagvöxt
Heimsviðskipti hafa vaxið um 6%
að meðaltali árlega síðustu fimm ára-
tugi, samkvæmt upplýsingum frá
WTO. Ekkert bendir til annars en að
þau haldi áfram að vaxa á næstu ár-
um. Að mati OECD gæti afnám tolla í
viðskiptum leitt til u.þ.b. 3% hagvaxt-
ar í heiminum. Þessi þróun verður
ekki stöðvuð og reikna má með að
aukin milliríkjaverslun verði einn
helsti hvati hagvaxtar á komandi ár-
um. Ef tryggja á að öll ríki heims
njóti ávinnings af þróuninni verða
þau að setjast að samningaborði og
semja sín á milli um hvernig á að
skipta kökunni. Tilgangurinn með
stofnun WTO var m.a. að skapa vett-
vang fyrir slíkar samningaviðræður.
Þar er markmiðið að reglur ráði ferð-
inni, en ekki aflsmunir viðskipta-
stórveldanna. Mikilvægi WTO er
augljóst fyrir þjóðir eins og Island
sem geta ekki í krafti stærðar sinnar
þvingað viðskiptalönd sín til að
tryggja greiða braut fyrir íslenskar
vörur að þeirra mörkuðum. Sama má
segja um þróunarríkin og lýsa þær
deilur sem við höfum orðið vitni að nú
á síðustu dögum hversu mikil áhrif
einstök aðildarríki geta haft á gang
mála í alþjóðaviðskiptum þrátt fyrir
litla hlutdeild þeirra í þeim.
Ráðamenn ríkja heims hafa nú það
erfiða verkefni fyrir höndum að sætta
sjónarmið allra aðildarríkja, jafnt fá-
tækra sem ríkra, og taka tillit til há-
værra radda hagsmunahópa. Það er
trú mín að hægt sé að leysa það verk-
efni og að niðurstaðan stuðli að auk-
inni velsæld svo allir njóti góðs af.
Hlutverk alþjóðlegra mannúðarsamtaka nú og á nýrri öld
Sömu markmið en
breyttar aðferðir
Um þessar mundir fagnar Rauði kross ís-
lands 75 ára afmæli. Af því tilefni efndu sam-
tökin í gær til málþings um alþjóðleg mann-
úðarmál í samvinnu við utanríkisráðuneytið
og Alþjóðastofnun Háskólans. Tveir af æðstu
yfírmönnum alþjóðahreyfíngar Rauða kross-
ins fluttu framsögu á þinginu. Óli Jón Jóns-
son hlýddi á og ræddi við Cornelio Sommar-
uga, forseta Alþjóðaráðs Rauða krossins, sem
senn mun láta af embætti.
Morgunblaðið/Golli
Cornelio Sommaruga, forseti Alþjóðaráðs Rauða krossins: „Mikilvægt að
kynna fyrir fólki hvað mannúðarhjálp felur í sér.“
ASÍÐASTA áratug hafa
orðið mjög miklar breyt-
ingar á starfsskilyrðum
alþjóðlegra mannúðar- og
hjálparsamtaka. Minnkandi áhrif
ríkisvalds víða um lönd og vaxandi
umsvif hins frjálsa framtaks hefur
haft mikla þýðingu fyrir starfsemi
slíkra samtaka. Ýmsar breytingar á
eðli vopnaðra átaka, náttúruham-
fara, sjúkdóma og annarra ógna
sem steðja að mannkyninu kalla
einnig á ný viðbrögð af þeirra hálfu.
Þetta kom fram á málþingi sem
haldið var í gær í tengslum við 75
ára afmæli Rauða kross íslands.
Á málþinginu, sem Rauði krossinn
skipulagði í samvinnu við utanríkis-
ráðuneytið og Alþjóðastofnun Há-
skóla Islands, var fjallað um hlut-
verk mannúðarsamtaka í heiminum
á vorum dögum og helstu verkefnin
sem blasa við í framtíðinni. Fram-
sögumenn voru tveir af æðstu yfir-
mönnum alþjóðahreyfingar Rauða
krossins, þeir Cornelio Sommaruga,
forseti Alþjóðaráðs Rauða krossins,
og George Weber, framkvæmda-
stjóri Alþjóðasambands félaga
Rauða krossins og Rauða hálfmán-
ans.
Alþjóðaráðið er sjálfstæð stofnun
sem einbeitir sér að hjálparstarfi á
stríðssvæðum og annast eftirlit með
því að ákvæðum Genfarsamning-
anna svokölluðu, sem fjalla um al-
þjóðlegan mannúðarrétt, sé fram-
fylgt. Að auki vinnur Ráðið að
útbreiðslu þekkingar um samning-
ana.
Alþjóðasambandið er aftur á móti
samstarfsfélag 176 landsfélaga
Rauða krossins og Rauða hálfmán-
ans og sinnir hjálparstarfi sem ekki
er nauðsynlega bundið við átaka-
svæði, s.s. í tengslum við náttúru-
hamfarir, auk þess að annast ýmiss
konar fræðslu og heilsuvernd víða
um lönd.
Fimm meginstraumar
Alþjóðasamband Rauða krossins
og Rauða hálfmánans eru stærstu
mannúðarsamtök heims með um
105.000 sjálfboðaliða á sínum snær-
um og 3.000 launaða starfsmenn.
George Weber, forseti Aiþjóðasamb-
andsins, sagði á málþinginu í gær að
miðað við þróunina í heiminum nú
væru verkefni framtíðarinnar ærin
en að Alþjóðasambandið greini eink-
um fimm meginstrauma í þróuninni
sem eigi eftir að hafa áhrif á starf-
semina. Hann nefndi í fyrsta lagi
þróun þjóðríkisins. Víða um heim,
þar á meðal í vestrænum lýðræðis-
ríkjum, hafi miðstjórnarvald veikst
en hið frjálsa framtak hafi fengið
aukið svigrúm. Annars staðar hafi
miðstjórnarvald hrunið algerlega,
t.d. í Afghanistan og í Sómalíu.
Þessar breytingar hafi áhrif á starf-
semi Rauða krossins á heimsvísu.
í öðru lagi nefndi Weber að aukin
ógn stafaði af sjúkdómum og far-
sóttum, t.d. berklum, sem breiðist
örar út nú á tímum vegna greiðra
samgangna milli landa. Að sama
skapi megi reikna með því að tjón af
völdum veðurfarsbreytinga muni
kalla á breyttar áherslur í starfs-
háttum mannúðarsamtaka.
Þriðja atriðið varðar fólksflutn-
inga milli landa og svæða sem
Weber telur að séu líklegir til að
halda áfram um fyrirsjáanlega
framtíð auk þess sem aldurssam-
setning íbúa í ríkjum heims breytist
ört. Meðalaldur íbúa í þróuðum ríkj-
um fari hækkandi en hið gagnstæða
sé að gerast í öðrum heimshlutum.
Starfsemin þurfi einnig að laga sig
að breyttum búsetuháttum og auk-
inni borgavæðingu í heiminum.
Fjórða verkefnið sem við blasi sé
að sporna gegn auknu ofbeldi innan
samfélaga og vinna að því að reglur
alþjóðlegs mannúðarréttar séu virt-
ar.
Að lokum blasi við aukin „sam-
keppni" milli aðila sem gefi sig út
fyrir að sinna mannúðarstarfi.
Weber segir að af þessu stafi ákveð-
in hætta á því að skil milli þeirra
sem sinni eiginlegu mannúðarstarfi
og hinna sem sinni annars konar
starfsemi máist út.
Mikilvægt að laga starfsemina
að breyttum aðstæðum
Cornelio Sommaruga á að baki 12
ára feril sem forseti Alþjóðaráðs
Rauða krossins en hann mun láta af
störfum um næstu áramót. Hann
starfaði áður fyrir svissnesk stjórn-
völd, í svissnesku utanríkisþjónust-
unni og gegndi embætti ráðherra
utanríkisviðskipta í ríkisstjórn Sviss
á árunum 1984-1986. Sommaruga
var einnig aðstoðarframkvæmda-
stjóri Fríverslunarsamtaka Evrópu
(EFTA) á árunum 1973-1975. Hann
hefur verið sæmdur heiðursdokt-
orsnafnbót af ýmsum virtum háskól-
um í heiminum.
Sommaruga segir að eitt brýnasta
verkefni framtíðarinnar sé að laga
starfsemi Rauða krossins að breytt-
um aðstæðum.
„Ég held að alþjóðleg hjálparsam-
tök verði ávallt að fylgja eftir þró-
uninni í alþjóðasamskiptum og sí-
fellt leita nýrra leiða til að ná
markmiðum sínum. Markmiðin eru
og verða hin sömu, að lina þjáning-
ar, en aðferðirnar taka breytingum.
Þær aðstæður sem hjálparstarfs-
menn vinna við nú á dögum eru að
mörgu leyti breyttar frá því sem áð-
ur var. í vopnuðum átökum er nú
oft mun erfiðara en áður að gera
greinarmun á stríðsaðilum og
óbreyttum borgurum. Ein ástæðan
er sú að margs konar vígasveitir
berjast nú gjarnan við hlið form-
legra herja. Við þessar aðstæður
getur orðið mun erfiðara að tryggja
öryggi hjálparstarfsmanna og það
kallar á nýjar aðferðir við hjálpar-
starfið.
Annað mikilvægt atriði sem vert
er að gefa gaum að er að nú er orðið
mjög algengt að á átakasvæðum séu
hersveitir sem ekki eiga beina aðild
að átökum, t.d. friðargæslulið á veg-
um Sameinuðu þjóðanna eða fjöl-
þjóðlegar vopnaðar eftirlitssveitir,
eins og t.d. í Kosovo. Það er mjög
mikilvægt að alþjóðlegum hjálpar-
samtökum sé ekki ruglað saman við
slíkar sveitir. Að mínu áliti getur
það starf sem þessar sveitir sinna
ekki flokkast undir mannúðaraðstoð.
Hér er þörf á skýrri aðgreiningu.
Starf friðargæslusveita felst í því að
koma á lögum og reglu og tryggja
öryggi þegnanna þannig að unnt sé
að sinna mannúðarstarfi en slíku
starfi verður einungis sinnt af full-
komlega óháðum aðilum. Að mínu
mati er þetta eitt af mörgum aðkall-
andi verkefnum sem fyrir liggja á
nýrri öld - að skilgreina hlutverk
mannúðarsamtaka á skýran hátt til
að fyrirbyggja misskilning.“
Gegnir hlutverki við
þróun mannúðarréttar
Sommaruga lagði í erindi sínu á
málþingi Rauða krossins sérstaka
áherslu á að Rauði krossinn hefði
hlutverki að gegna við þróun al-
þjóðalöggjafar um mannúðarmál.
Hann minnti á að í ár er hálf öld lið-
in frá því að Genfarsamningurinn
um réttindi flóttamanna var undir-
ritaður. 188 ríki eiga aðild að samn-
ingnum, þeirra á meðal ísland.
Sommaruga minnti á að samningur-
inn ætti uppruna sinn í hörmungum
seinni heimsstyrjaldar og viðleitni
til að fyrirbyggja að þær geti endur-
tekið sig.
Sommaruga segir að brýnt sé að
upplýsa almenning í heiminum um
hvað felist í ákvæðum samningsins.
„Það er mjög mikilvægt að kynna
íyrir fólki hvað mannúðarhjálp felur
í sér og til þess að það sé mögulegt
verður að finna leiðir til að hægt sé
að koma boðskapnum til skila óháð
menningarlegum mismun. í hverju
landi er að finna sérstaka menningu
og siði og gera verður inntak mann-
úðarstarfsins skiljanlegt á því máli
sem fólk á hverjum stað skilur."
Með vaxandi tíðni innanlandsó-
friðar í heiminum voru árið 1977
samþykktar viðbætur við Genfar-
samninginn til að tryggja réttindi
óbreyttra borgara í slíkum átökum.
Á málþinginu í gær kom fram að
hjálparsamtök eigi oft erfitt með að
starfa í ríkjum þar sem innanlands-
átök geisa af þeirri ástæðu að
stjórnvöld í viðkomandi löndum hafa
veigrað sér við að virða ákvæði
samningsins. Til að mynda hefur AF
þjóða Rauði krossinn nú neyðst til
að yfirgefa Tsjetsjníu af þessum
sökum en sinnir áfram hjálparstarfi
við flóttamenn í nágrannalýðveldun-
um Ingúshetíu og Dagestan.
„Alþjóðaráð Rauða krossins reyn-
ir að hafa áhrif á ráðamenn í ríkjum
þar sem óbreyttum borgurum er
hætta búin af innanlandsófriði. í til-
viki Tsjetsjníudeilunnar höfum við
ferðast ítrekað til Moskvu til að
reyna að hafa áhrif á æðstu ráða-
menn þar. Það má ekki gleymast að
það er mikilvægt að halda góðu
sambandi við alla deiluaðila ef við
eigum að geta unnið á átakasvæð-
um. Þetta er sérstaklega mikilvægt í
innanlandsófriði því þar er yfirleitt
erfiðara að fá deiluaðila til að sam-
þykkja að Rauði krossinn sinni
hjálparstarfi en þegar um er að
ræða átök milli ríkja."
Mótun siðareglna fyrir
hjálparsamtök
Á síðastliðnum 10 árum hefur
sjálfstæðum mannúðarsamtökum
sem sinna hjálparstarfi fjölgað mjög
í heiminum. Sommaruga segir að
þessi þróun hafi bæði kosti og galla.
„Þetta er auðvitað jákvæð þróun
að því marki að hún sýnir að það er'
ríkur vilji meðal fólks í heiminum að
hjálpa þeim sem líða þjáningar. Á
hinn bóginn verður það að segjast
eins og er að flest þessara nýju
samtaka byggja á sérstakri hug-
myndafræði, ýmist trúarbrögðum,
pólitískri sannfæringu eða öðru. Þar
af leiðandi má í sumum tilfellum
draga í efa hvort samtökin geti
raunverulega talist óháður aðili. Því
miður er það gjarnan svo að stjórn-
völd þrýsta á að frjáls félagasamtök
haldi uppi merkjum þeirra ríkja þar
sem þau eiga upprana. Einnig getur
reynsluleysi hamlað því að hjálpar-
samtök geti látið gott af sér leiða og
getur jafnvel valdið vandamálum
fyrir samtökin sjálf og aðra aðila-
sem sinna hjálparstarfi. Af þessum
sökum hefur Rauði krossinn beitt
sér fyrir því að mótaðar verði al-
mennar sameiginlegar siðareglur
fyrir samtök sem sinna mannúða-
raðstoð við fórnarlömb átaka.
Að mínu áliti eru samtökin Lækn-
ar án landamæra, sem einmitt eru
að taka við friðarverðlaunum Nóbels
nú, gott dæmi um hvernig frjáls fé-
lagasamtök eiga að standa að mann-
úðarstarfi. Rauði krossinn og Lækn-
ar án landamæra hafa haft með sér
mjög gott samstarf þrátt fyrir að^
samtökin séu ólík. Starfsemi Rauða
krossins er sérstök að því leyti að
hann hefur umboð frá alþjóðasamfé-
laginu, gegnum Genfarsáttmálann,
til að vinna að markmiðum sínum en
Læknar án landamæra starfa á öðr-
um forsendum. Það væri vissulega
æskilegt að Rauði krossinn gæti
haft svipuð tengsl við önnur hjálpar>
samtök," segir Sommaruga.