Morgunblaðið - 16.09.2000, Blaðsíða 30

MORGUNBLAÐIÐ
30 LAUGARDAGUR 16. SEPTEMBER 2000
Nýjustu upplýsingar er að
finna á vefsetri FDA
Svefn virðist hafa áhrif á
hormónabúskapinn
'
Alzheimer
Börn
Nýlega uppgötvað prótín
kann að vera aðalorsökin
Óleystur ágreiningur
hjóna getur skaðað börn
Endurbættur bæklingur
um brjóstastækkanir
Stutt er síðan lcikkonan Pamela Anderson lét
ijarlægja sflíkonfyllingu úr bijóstum sínum.
Washington. Reuters Hcalth.
BANDARÍSKA matvæla- og
lyfjaeftirlitið (FDA) hefur gefið
út nýjan bækling um brjósta-
stækkanir fyrir konur sem eru
að velta slíkri aðgerð fyrir sér.
„I bæklingnum eru nýjustu
upplýsingar um brjóstastækk-
anir til þess að gera konum auð-
veldara um vik að ákveða hvort
þær eigi að láta stækka á sér
brjóstin eða ekki,“ segir í bækl-
ingnum, sem heitir Brjósta-
stækkanir, viðbótarupplýsing-
ar, 2000 (Breast Implants - An
Iníformation Update - 2000). Er
þetta endurskoðuð útgáfa neyt-
endahandbókar FDA um efnið.
Meðal þess sem fjallað er um
í bæklingnum eru þær gerðir
stækkana sem á boðstólum eru
og þær hættur sem kunna að
fylgja þeim; svör við algengustu
spurningum; fréttir af alvarleg-
um vandamálum og upplýsinga-
brunnar um brjóstastækkanir.
FDA tekur fram að saltvatns-
fyllingar, framleiddar af fyrirtækinu
Mentor og McGhan Medical, séu nú
einu fáanlegu fyllingamar á mark-
aðnum. Allar silíkonfyllingar hafa
verið teknar af markaðnum, en eru
þó enn fáanlegar í tengslum við vís-
indalegar tilraunir.
„Þótt margar konur telji að
brjóstafyllingar valdi hamlandi sjúk-
dómum á borð við truflanir á ónæm-
iskerfinu hefur slíkt enn ekki verið
sannað," segir í bæklingnum. „Engu
að síður finna flestar konur, sem
gangast undir brjóstastækkun, fyrir
staðbundnum kvillum á borð við rof,
verki, púðasamdrátt (þ.e. samdrátt í
örvefnum eða hylkinu sem líkaminn
myndar um brjóstfyllinguna), af-
myndun og alvarlega sýkingu,“ segir
ennfremur í bæklingnum. „Kann
þetta að krefjast læknismeðferðar
án skurðaðgerða, eða endurtekinnar
aðgerðar."
Endast ekki ævilangt
„Hvort sem um er að ræða stækk-
un eða endurbyggingu," segir í
bæklingi FDA, „skal kona vera við-
búin því að brjóstafýllingar eru ekki
taldar endast ævilangt og vera kann
að ein aðgerð dugi ekki.“ Tekur FDA
fram að konur sem kjósi að gangast
undir brjóstafyllingar muni að öllum
líkindum þurfa á að halda frekari að-
gerðum og heimsóknum til læknis
síðai- á lífsleiðinni. Þá sé einnig lík-
legt að þær muni gangast undir
aðgerð til þess að fjarlægja fyll-
ingamar, og fá aðrar í staðinn
eða ekki, einhvemtíma á æv-
inni.
Auk þess era margar breyt-
ingar, sem verða á brjóstum
vegna fyllinga, óafturla-æfar,
segir FDA. Konur sem ákveða
að láta fjarlægja fyllingamar
kunna að verða fyrir því að
hrakkast, brjóstvefur glatast
og annarskonar útlitsbreyting-
ar verði á brjóstunum. Þá geta
fyllingar einnig valdið því að
mjól k urframlei ðsla minnki, en
því megi aftur breyta annað-
hvort með lyfjagjöf eða með því
að fjarlægja fyllingamar. Þá
varar FDA við því að fyllingar
kimni að hafa áhrif á getuna til
að gefa bömum brjóst, og geti
gert brjóstaskoðun erfiðari, og
því hindrað greiningu á
brjóstakrabbameini.
„Nú era engar vísindalegar
vísbendingar um að sflíkonfyllingar í
brjóstum auki hættuna á öðram
gerðum krabbameins í konum, en
ekki er hægt að útiloka þann mögu-
leika vegna þess að rannsóknir þar
að lútandi hafa ekki verið gerðar,
segir í bæklingi FDA.
Asamt bæklingnum hefur eftirlitið
birt nokkrar myndir af aukaverkun-
um sem hafa orðið af völdum
brjóstastækkana.
TENGLAR
Bæklingurinn og myndimar eru
fáanlegar á heimasíðu FDA,
www.fda.gov/cdrh/breastim-
plants/.
Ekkert kemur í staðinn fyrir góðan blund.
Reuters
Svefnvenjur tengdar
hormónabreytingum
New York. Reuters.
ÞÆR breytingar sem verða með al-
drinum á svefni fólks virðast koma
af stað breytingum í hormónabú-
skap líkamans og efhaskiptum, og
segja vísindamenn þetta benda tii
þess að góður nætursvefn kunni að
vera eins konar hormónameðferð af
náttúrunnar hendi þjá eldra fólki.
Rannsókn var gerð á 149 körl-
um á aldrinum 16 tii 83 ára, og
komust vísindamenn að því, að
aldurstengdar breytingar á sveíhi
tengdust tilteknum breytingum á
hormónum er eiga þátt í stjóraun
efnaskipta.
Upp úr 25 ára aldri og fram á
miðjan aldur fá menn minna af
djúpum svefni og er breytingin í
samræmi við minnkaða fram-
leiðslu vaxtarhormóns. Skortur á
vaxtarhormóni tengist minni
vöðvamassa og styrk, ineiri fitu-
myndun, minna ónæmi við sýking-
um og öðrum veikindum.
Þegar menn eldast kemur nýtt
mynstur í ljós. Menn sofa yfirleitt
minna og magn hormónsins kortis-
óls vex. Aukið magn kortisóls kann
að tengjast íjölda sjúkdóma, þ. á
m. minnistapi og insúlínmótstöðu,
sem er forstig sykursýki. Þessi
tengsl hormóna og svefnbreytinga
benda til þess að góður svefn alla
ævi kunni að hafa mjög jákvæð
áhrif á heilsufar, að mati vísinda-
manna við Háskólann í Chicago í
Bandaríkjunum. Era niðurstöður
rannsóknar þeirra birtar í The
Joumal of the American Medical
Association 16. ágúst.
I leiðara sama tölublaðs segir
vísindamaður við Johns Hopkins-
háskóla að þessar niðurstöður
veiti „nýjar og mikilvægar upp-
lýsingar“ inn tengsl aldurs, svefns
og hormóna.
TENGLAR
Upplýsingasíða um svefn:
www.supermemo.com/
articles/sleep.htm
Afhverju stafar minnimáttarkennd?
GYLFIÁSMUNDSSON SÁLFRÆÐINGUR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Spurning: Ég er einn af þeim sem
eru að drepast úr minnimáttar-
kennd. Hvemig getur staðið á
þessu og hvemig er hægt að ráða
bót á því? Er ég kannske bara svona
ómögulegur og ekkert við því að
gera?
Svar: Allir hafa sér til ágætis nokk-
uð og minnimáttarkennd stafar
sjaldnast af því að þeir séu eitthvað
verr af guði gerðir en aðrir eða
skorti hæfileika og atgervi til að
standa sig í lífsbaráttunni. Þvert á
móti era þeir oft ágætlega hæfir
einstaklingar, en meðvitaðir um
vankanta sína, sem allir hafa í ein-
hverjum mæli, og kröfuharðir við
sjálfa sig. Aðrir, sem hafa af minni
efnum að taka, era margir miklu
ánægðari með sjálfa sig.
Hjá þeim sem era haldnir minni-
máttarkennd grefur hún um sig
strax í bemsku. Foreldramir gegna
veigamestu hlutverki í að móta
sjálfsmynd bamsins, en einnig geta

systkini, kennarar og félagar haft
þar mikil áhrif. Öll börn þurfa upp-
örvun og hrós til að styrkja sjálfs-
mynd sína og verða ánægð með sjálf
sig. Misjafnt er hve foreldrar era
örlátir á hrós við böm sín og sumir
bregðast oftar við með gagnrýni á
það sem miður fer hjá þeim. Það
hefur lengi verið landlægt í uppeldi
hér á landi að böm eigi ekki að vera
alltof ánægð með sjálf sig og það
þykir heldur löstur á þeim, ef þau
era að „monta sig“. Þeim er kennd
hógværð, en oft úr hófi fram þannig
að þau sjá fremur galla sína en kosti
og fá að því leyti ekki raunhæft
sjálfsmat. Þessi afstaða getur orðið
að þrálátri minnimáttarkennd.
Stundum lendir bam í óhagstæðu
hlutverki innan fjölskyldu sinnar.
Það verður nokkurs konar blóra-
böggull fyrir allt sem miður fer og
er sífellt kennt um. Það stendur sig
ekki nógu vel í skólanum. Það er
alltaf til vandræða á heimilinu og
gerir ekkert vel. í skólanum fer það
í taugamar á kennaranum og félag-
amir leggja það kannske í einelti.
Bamið er þá lent í hlutverki sem
það á ekki svo auðvelt með að losna
úr og það fer að trúa því sjálft að
það sé ómögulegt og lítils virði. Það
fer að hugsa og hegða sér eins og
aðrir búast við af því og festir með
því í sessi bæði eigið lélegt sjálfsálit
og neikvæð viðbrögð og afstöðu
annarra til sín.
Engu að síður reynir einstakling-
ur með minnimáttarkennd, ekki síst
eftir að hann fullorðnast, að bregð-
ast við á einhvem þann hátt sem
gerir honum lífið bærilegra. Hann
reynir að bæta sér upp vanmatið á
sjálfum sér með því að standa sig
sem best á einhverjum sviðum þar
sem honum vegnar betur og gerir
þá oft óhæfilegar kröfur til sjálfs
sín. Það getur komið fram í sjálfum-
gleði þegar vel gengur, en svo hrap-
ar hann niður í bölsýni og vonleysi
þegar á móti blæs. Mistökin sitja
fastar í honum en velgengnin. Undir
niðri er hann gramur, ekki aðeins út
í sjálfan sig, heldur ekki síður út í
aðra, sem hann kennir um mótlæti
sitt. Stundum leiðir þetta til per-
sónuleikatruflana af svonefndri
passive-aggressive gerð, en hún lýs-
ir sér einmitt í vanmetakennd sem
leitar útrásar annaðhvort í því að
upphelja sjálfan sig eða kenna öðr-
um um. Samskipti við aðra ein-
kennast af innibirgðri gremju, sem
leitar annað hvort út á óbeinan hátt
með t.d. þrjósku, undirróðri eða
álíka hegðun (passive), eða á beinan,
ágengan hátt, t.d. í reiðiköstum eða
jafnvel ofbeldi (aggressive).
Minnimáttarkennd getur verið
æði þrálát og tekið tíma að vinna
bug á henni. Menn þurfa að læra að
hrósa sjálfum sér fyrir það sem þeir
gera vel og hver unninn sigur styrk-
ir sjálfsálitið. Einnig er mikilvægt
að fá speglun frá öðram og upp-
götva að álit þeirra er oftar en ekki
þveröfugt við það sem maður sjálf-
ur heldur. Námskeið eða hópmeð-
ferð í sjálfstyrkingu hafa gefið góða
raun, en þar er einmitt reynt að efla
hina jákvæðu sjálfsmynd og þátt-
takendur segja hvaða eiginleika
þeir sjá hver hjá öðram. Með því fá
þeir skýrari, raunhæfari og oftast
jákvæðari mynd að sjálfum sér.
• Lesendur Morgunblaðsins geta spurt
sálfræðinginn um það sem þeiin ligg-
ur á þjarta. Tekið er á móti spurn-
ingum á virkum dögum milli klukkan
10 og 17 í síma 5691100 og bréfum
eða símbréfum merkt:Vikulok,
Fax:5691222. Einnig get-a lesendur
sent fyrirspurnir sínar með tölvu-
pósti á netfang Gylfa Asmundssonar:
gylfias(a)li.is