Morgunblaðið - 16.09.2000, Blaðsíða 43

42 LAUGARDAGUR 16. SEPTEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 16. SEPTEMBER 2000
s
PtajpmMiifeife
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Arvakur hf., Reykjavík.
Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
UNDRUN BLAIR
Mótmæli víða um Evrópu
vegna hækkana á eldsneyt-
isverði hafa sett mark sitt á
undangengnar vikur. Er dregur úr
mótmælum í einu ríki blossa þau upp
í öðru.
Reiði neytenda beinist ekki síst að
stjórnvöldum, sem eru sökuð um að
hagnast á olíuverðshækkunum.
Það er þó vart hægt að kenna
stjórnvöldum um allt og er athyglis-
vert að skoða ummæli Tony Blair,
forsætisráðherra Bretlands, á blaða-
mannafundi í fyrradag, eftir að hann
hafði átt fund með fulltrúum stærstu
olíufélaga landsins. Gagnrýndi for-
sætisráðherrann Esso, stærsta olíu-
félag landsins, fyrir að hækka verðið
á blýlausu bensíni um tvö pens á lítr-
ann um leið og mótmlælunum tók að
linna.
„Ég skil ekki þessa ráðstöfun Esso.
Heimsmarkaðsverðið á olíu hefur
lækkað á síðustu dögum,“ sagði Blair
og bætti við að fara yrði mjög ræki-
lega yfir þá lærdóma sem draga má af
þessu máli.
Það er ekki nema von að forsætis-
ráðherrann breski furði sig á því að
bensínverð hækki þegar olíuverð
lækkar.
Islenskum neytendum kemur þetta
atvik hins vegar varla spánskt fyrir
sjónir. Þeir eru vanir því að bensín-
verð hækki í takt við hækkanir á olíu-
verði á alþjóðlegum mörkuðum.
Lækkanirnar eru hins vegar lengur
að koma enda býður birgðastaða olíu-
félaganna yfirleitt ekki upp á slíkt.
Að sama skapi er vart við því að
búast að verð á nautakjöti lækki til
neytenda þótt verð til bænda lækki.
Það mætti að minnsta kosti halda í
ljósi þess hver verðþróunin hefur
verið upp á síðkastið.
Sé enn haldið áfram að leita dæma í
hinum íslenska veruleika mætti
nefna þau áhrif er gengisþróun hefur
á verðlag. Ef gengið lækkar er vöru-
verðið yfirleitt fljótt að fylgja á eftir,
hækki gengið hins vegar virðist verð-
iag standa í stað.
Nærtækt dæmi er sú mikla lækkun
er orðið hefur á gengi evrunnar síð-
astliðin misseri. Vissulega má eflaust
finna dæmi um að sú lækkun hafi leitt
til lækkunar á verði vöru sem keypt
er í t.d. frönskum frönkum eða þýsk-
um mörkum. í ljósi almennrar verð-
lagsþróunar er þó vart hægt að halda
því fram að þessi lækkun hafi al-
mennt skilað sér til fyllilega til neyt-
enda, hvort sem er á matvöru eða öðr-
um innflutningi frá evrusvæðinu.
Hvert hafa þessir fjármunir þá
runnið?
Líklega yrðu flestir íslenskir neyt-
endur að játa, líkt og breski forsætis-
ráðherrann, að þeir skilji ekki hvern-
ig mál geta þróast á þennan veg.
RIKISREKNAR SJONVARPSSTOÐVAR
Fyrir skömmu var hér á ferð Bob
Collins, útvarpsstjóri Ríkisút-
varpsins á Irlandi, sem jafnframt er
formaður sjónvarpsnefndar Evrópu-
sambands ljósvakamiðla í ríkiseigu.
í Morgunblaðinu í gær birtist sam-
tal við hann og þar sagði m.a.:
„Líkt og hér á landi er starfsemi
ríkisútvarpsins á Irlandi fjármögn-
uð með afnotagjöldum og auglýs-
ingatekjum í bland og standa afnota-
gjöldin undir um 24%
heildarteknanna. Hver notandi
greiðir um 70 írsk pund eða um 6.500
krónur íslenzkar á ári. Auglýsinga-
tekjur hafa fengið vaxandi þýðingu
fyrir fjáröflun stofnunarinnar und-
anfarið og kostun hefur þar nokkuð
rutt sér til rúms. Tekjur vegna kost-
unar nema um 1,5% af heildartekj-
unum.
Collins segist búast við að kostun
aukist eitthvað en ekki að ráði enda
gæti andstöðu frá áhorfendum við
kostaða þætti og samblöndun
auglýsinga og dagskrárefnis.“
Þegar Ríkisútvarpið hóf sjón-
varpsrekstur fyrir um þremur og
hálfum áratug þótti sjálfsagt, að það
seldi auglýsingar, þótt dæmi væru
um að ríkisreknar sjónvarpsstöðvar
væru án auglýsinga í nærliggjandi
löndum. Ein af ástæðunum fyrir því,
að þetta þótti sjálfsagt var sú, að
engin önnur sjónvarpsstöð var starf-
rækt hér á þeim tíma. Ef svo hefði
verið má gera ráð fyrir, að töluverð-
ar umræður hefðu orðið um það,
hvort eðlilegt væri að ríkisrekin
sjónvarpsstöð, sem hefði tekjur af
afnotagjöldum, sem landsmönnum
væri skylt að greiða, færi í sam-
keppni við einkareknar sjónvarps-
stöðvar um auglýsingar.
Ríkisútvarpið-sjónvarp hefur um
nokkurt skeið haft tekjur af kostun á
mjög takmörkuðu sviði. Nú er ljóst,
að stofnunin stefnir að því að auka
umsvif sín á þessu sviði. Er það eðli-
legt?
Hér eru reknar tvær sjónvarps-
stöðvar í einkaeigu. Er eðlilegt og
sanngjarnt að ríkisrekið sjónvarp
efni til aukinnar samkeppni frá því
sem verið hefur við einkareknu
stöðvarnar um kostun?
Þetta er afar hæpin ráðstöfun hjá
Ríkisútvarpinu-sjónvarpi, svo að
ekki sé meira sagt, sem mun áreið-
anlega vekja spurningar um framtíð
ríkisrekinnar sjónvarpsstarfsemi.
Morgunblaðið hefur áður lýst
þeirri skoðun, að íslenzka ríkið eigi
ekki að reka afþreyingarútvarpsstöð
í samkeppni við einkareknar út-
varpsstöðvar. Hins vegar sé ljóst, að
hið hefðbundna útvarp standi svo
djúpum rótum í samfélagi okkar, að
við þeirri starfsemi eigi ekki að
hrófla. Með sömu rökum má spyrja
hversu lengi eigi að starfrækja
ríkissjónvarp, sem að verulegu leyti
er afþreyingarsjónvarp, í samkeppni
við aðrar sjónvarpsstöðvar í einka-
eigu. Það er hægt að færa rök fyrir
ríkisreknu sjónvarpi með úrvalsefni
en það verður stöðugt erfiðara að
rökstyðja rekstur afþreyingarsjón-
varps í eigu ríkisins.
Þegar við bætist að að hið ríkis-
rekna afþreyingarsjónvarp tekur
upp samkeppni á nýju sviði við
einkareknu stöðvarnar má spyrja
hvort mælirinn sé ekki fullur.
Skýrsla um kostnað Landspítala - háskólasjúkrahúss við slysaölduna í sumar

Þyrla Landhelgisgæslunnar kemur með slasaðan mann á sjúkrahús eftir umferðarslys í slysahrinunni í ágústmánuði.
Morgunblaðið/Sverrir
Beinn kostnaðar-
auki 39,6 milljónir
*
A síðasta árí fjölgaði komum á slysa- og bráðamóttökur Land-
spítalans um 12,5% þrátt fyrir að íbúum á höfuðborgarsvæðirm
fjölgaði einungis um 2%. Þeim sem lagðir voru inn á spítalann eft-
ir að hafa slasast 1 umferðarslysum fjölgaði um 31%. Egill Ólafs-
son skoðaði nýja skýrslu um kostnað við slys á spítalanum.
Slysa- og bráðaþjónusta Landspítala - háskólassjúkrahúss
Komur 1997-2000
49.500
45.881

Q
í!
1997 1998 1999 2000
Komur 1998 og 1999,
hlutfall slasaðra
45.881
Innlagnir v. umferðar-
slysa 1998-2000
40.414
67,6%
- - Bráðveikt
65,9%
Slasað
1998 1999
1998 1999 2000
SJÚKLINGUM sem leitað
hafa á bráðadeildir Land-
spítala - háskólasjúkra-
húss hefur fjölgað mikið
undanfarna mánuði. Heimsóknum á
bráðamóttökuna við Hringbraut
hefur fjölgað um 13% á fyrstu sex
mánuðum ársins miðað við sömu
mánuði í fyrra. Heimsóknum á
slysa- og bráðamótökuna í Fossvogi
fjölgaði um 8% á sama tímabili. Það
stefnir í að 270 sjúklingar þurfi á
þessu ári að leggjast til aðhlynning-
ar inn á spítalann eftir umferðar-
slys, en 193 lögðust inn á spítalann
eftir umferðarslys ái'ið 1998 og 234
árið 1999.
Þessar upplýsingar koma fram í
greinargerð sem tekin hefur verið
saman á Landspítala um afleiðingar
öldu alvarlegra slysa á rekstur og
fjárhag spítalans. Ingibjörg Pálma-
dóttir heilbrigðisráðherra óskaði
eftir að skýrslan yrði tekin saman
eftir að mörg alvarleg slys urðu hér
á landi í sumar. Fjallað var um mál-
ið í ríkisstjóm og sagði Ingibjörg í
samtali við Morgunblaðið að rætt
hefði verið um að sá aukakostnaður
sem féll á spítalann af þessum sök-
um yrði bættur úr ríkissjóði. Form-
lega hefði þó ekki verið frá því
gengið, en málið yrði rætt á næsta
fundi ríkisstjómarinnar.
Ingibjörg sagði að skýrslan stað-
festi að mikið álag hefði verið á
slysa- og bráðadeildum spítalans í
sumar. Þessi tíðu slys hefðu reynt
mikið á starfsemina og eðlilegt væri
að stjórnvöld tækju mið af því. Hún
sagði að aðstaða slysadeildar í Foss-
vogi væri ekki nægilega góð og mik-
il þörf væri á að færa hana í nútíma-
legra horf. Landspítalinn hefði
þegar hafið undirbúning að því að
gera þar nauðsynlegar úrbætur.
f skýrslunni er tíunduð aukin
starfsemi á slysa- og bráðamóttök-
um, gjörgæslu og bráðadeildum
spítalans, sem að hluta er skýrð
með fjölgun slysa.
13% fjölgnn á fyrri hluta ársins
á móttöku við Hringbraut
í skýrslunni kemur fram að heim-
sóknum á bráðamóttökuna við
Hringbraut fjölgaði um 9,7% frá
1998 til 1999 og 13% fyrstu sex mán-
uði þessa árs miðað við sama tímabil
í fyrra. Alls leituðu 15.443 aðhlynn-
ingar á deildinni árið 1999.
Heimsóknum á slysa- og bráða-
móttökuna í Fossvogi fjölgaði um
13,5% frá 1998 til 1999 og um 8%
fyrstu 6 mánuði þessa árs miðað við
sama tímabil í fyrra. Alls voru heim-
sólmir 45.881 árið 1999.
í skýrslunni kemur fram að út-
köll vegna hópslysaviðbúnaðar voru
fleiri á þessu ári en menn minnast
að verið hafi nokkru sinni fyrr á
heilu ári eða fjögur talsins.
Tölur Landspítalans sýna að slys-
um fjölgar stöðugt og þau eru líka
alvarlegri en áður. Þetta hefur leitt
til þess að starfsemi slysa- og bráða-
þjónustu spítalans hefur aukist að
sama skapi á þeim bráðadeildum
sem að koma. Athygli vekur að um-
ferðarslysum fjölgar mjög mikið.
Slösuðum sem komu til aðhlynn-
ingar á slysa- og bráðamóttöku í
Fossvogi fjölgaði um 10,6% frá 1998
til 1999. Horfur eru á að þeim fjölgi
enn á þessu ári en endanlegar tölur
um það liggja ekki fyrir.
31% aukning vegna
umferðarslysa milli ára
Fólki sem naut aðhlynningar á
slysa- og bráðamóttöku í Fossvogi
eftir umferðarslys fjölgaði um 31%
frá 1998 til 1999 eða úr 2.432 í 3.186.
Þeim sem slasast í umferðinni er
enn að fjölga. Á fyrstu sjö mánuðum
ársins eru skráð 1.731 tUfelli og mið-
að við þessar tölur eru horfur á að
þeir sem njóta aðhlynningar deild-
arinnar verði um 3.400 á öllu árinu.
Árið 1998 þurfti að leggja 7,9%
slasaðra í umferðarslysum inn á
spítalann til frekari meðferðar en
7,3% árið 1999. Þetta hlutfall er
8,2% eftir fyrstu sjö mánuði ársins
2000. Fyrstu sjö mánuði ársins hafa
142 sjúklingar verið lagðir inn á
spítalann til aðhlynningar eftir um-
ferðarslys og miðað við óbreytta
þróun stefnir í að 270 verði lagðir
inn af þessum sökum á árinu öllu.
234 voru lagðir inn eftir umferðar-
slys í íyrra og 193 árið 1998. Að mati
skýrsluhöfunda staðfestir þetta að
slys eru stöðugt að verða alvarlegri
og krefjast meiri umönnunar.
Legudagar þeirra sem slasast
fjölgaði um 35,8% frá 1998 til 1999.
Fleiri sjúklingar en áður þurfa að
vera í öndunarvél. Sjúklingadagar í
öndunarvél í Fossvogi voru 26%
fleiri fyrstu sjö mánuði ársins 2000
en sömu mánuði í fyrra. I júní til
ágúst 1998 þurftu tveir sjúklingar
að vera í öndunarvél eftir slys, fjórir
sömu mánuði í fyrra en 19 á sama
tímabili í sumar.
„Sjúklingur í öndunarvél krefst
aukins mannafla og umönnunar en
auk þess eykst lyfjakostnaður til
muna. í heild voru 232 sjúklinga-
dagar slasaðra á gjörgæsludeildinni
í Fossvogi í júní, júlí og ágúst. Síðan
um áramót hafa bráðaaðgerðir ver-
ið hlutfallslega fleiri í Fossvogi en
sama tímabil í fyrra og þær tekið
lengri tima. Aðgerðirnar hafa því að
jafnaði verið flóknari og umfangs-
meiri á þessu ári.
Fresta hefur þurft krabbameins-
aðgerðum að undanförnu vegna
mikils álags og þrengsla á gjör-
gæsludeild af völdum slysa.
Krabbameinssjúklingar eru oftast
viðkvæmir gagnvart svæfingu,
skurðaðgerðum og slíku. Því er
nauðsynlegt að þeir séu í gjörgæslu
fyrstu klukkustundir eða sólar-
hringa eftir aðgerð. Þegar gjör-
gæsludeild yfiríyllist, sbr. slysaöldu
undanfarið, verður að fresta að-
gerðum þótt nauðsynlegar séu, þar
til hægt er að tryggja gjörgæslu,“
segir í skýrslunni.
Mun meiri aukning en sem
nemur fjölgun landsmanna
í skýrslunni er vakin athygli á að
bráðveikir sjúklingar virðast í stór-
auknum mæli sækja þjónustu á
bráðamóttökur Landspítalans við
Hringbraut og í Fossvogi. Þeim
fjölgaði um 19,6% í Fossvogi og um
9,7% við Hringbraut frá 1998 til
1999.
I skýrslunni er reynt að leggja
mat á kostnað Landspítalans við þá
slysaöldu sem riðið hefur yfir í sum-
ar. Það er gert með því að draga
saman útlagðan kostnað, þ.e. útköll
á aukavaktir, innlagnir á gjörgæslu-
deildir og legudeildir, auk annars
kostnaðar, s.s. við hjúkrunarvörur,
flutninga og fleira. Niðurstaðan er
að beinn kostnaðarauki spítalans
vegna slysaöldu fyrstu átta mánuði
ársins sé um 39,6 milljónir króna.
Þá er ekki talinn með kostnaður
vegna endurhæfingar sem fellur að
hluta á spítalann. Skipting kostnað-
ar er með þeim hætti að 11,8 millj-
ónir eru vegna slysadeilda, 12,1 mil-
Ijón vegna gjörgæsludeilda og 15,7
milljónir vegna legudeilda.
Skýrslan hefur verið send heil-
brigðisráðuneytinu og fer spítalinn
fram á að stjórnvöld fallist á að
bæta spítalanum 39,6 milljón króna
kostnað af völdum slysa á þessu ári
þannig að önnur starfsemi þurfi
ekld að líða íyrir.
í öðru lagi er óskað eftir að hið
fyrsta verði hugað að aðstöðu spítal-
ans til þess að veita slösuðum fyrstu
aðhlynningu. Bent er á að spítalinn
þurfi stuðning við þetta sem gæti
falist í undii’búningi og fyrstu að-
gerðum í haust og vetur.
Ennfremur er óskað eftir að
stjómvöld láti athuga sérstaklega
hverju sæti mikil aukning á starf-
semi á slysa- og bráðamóttökum
spítalans og hvemig verði best
bragðist við. Vakin er athygli á að
landsmönnum hafi fjölgað um 1% á
ári og fjölgun á höfuðborgarsvæð-
inu sé um 2%. Komur á slysa- og
bráðamóttökur Landspítala hafi
hins vegar aukist um 12,5% frá 1998
til 1999.
„Haldi sú þróun áfram og verði
aðgangur að bráðaþjónustu spítal-
ans jafnóheftur og nú verður nauð-
synlegt að endurskoða áherslur í
öllu starfi spítalans," segir í skýrsl-
unni.
Ekki eðlileg aukning
Magnús Pétursson, forstjóri
Landspítalans, sagði að það væri
augljóst að þessi mikla aukning á
bráðadeildum spítalans væri ekki
eðlileg. Það væri full þörf á að skoða
það sérstaklega. Hann sagði að
menn hefðu velt fyrir sér skýring-
um á þessari þróun, en kvaðst á
þessu stigi ekki vilja fara út í þær.
„Þegar bráðaþjónustan vex svona
mikið þá sogar hún mannafla og
fjármuni frá annarri starfsemi
spítalans. Áhrifanna gætir þess
vegna um spítalann allan. Bráða-
þjónustan er forgangsverkefni sem
leiðir til þess að annað verður að
víkja. Við það bætist að þegar aukn-
ingin verður svona mikil verður
ekki hjá því litið að aðstaðan til að
veita þessa þjónustu er ekki nægi-
lega góð,“ sagði Magnús.
Magnús sagði nauðsynlegt að
hafa í huga að komur á slysadeildir
spítalans væra um 55.000 á ári. Um-
fang þjónustunnar væri því gríðar-
lega mikið.
Dagbókarblöð
SPANN
Varirnar á stóru andliti og her-
bergið heitir eftir May West
Þegar við sátum utan við
Dali-safnið fór ég að hugsa
um það enn einu sinni, að
lffið og tilveran era ráð-
gáta. Tvær dúfur, önnur
stærri en hin, vöppuðu um
torgið og hin stærri elti þá
minni á röndum, sneri sér
stundum í hringi, hneigði
höfuð og gerði sig líklega.
En kerlingin lét sér fátt
um finnast, viðraði sig og
spókaði í sólinni rétt eins
og við. Ég var farinn að
vorkenna karranum og
hann hefur áreiðanlega
verið farinn að hugsa hið
sama og ég, að lífið sé ráð-
gáta.
Dali sagði að list hans
legði gátur fyrir fólk. Og
allt er þetta safn ein alls-
herjar ráðgáta. Efst er
kúluhús a la Fuller, byggt
upp á þríhymingum, að
sjálfsögðu, en hugsunin er
ekki sótt í kenningar Full-
ers, heldur er fyrirmyndin
fíngert netið í auga skor-
dýrs.
Dali sækir fyrirmyndir
sínar annað en við, venju-
legt fólk. Og hvert þá? Inní
hugarheim sjálfs sín, auð-
vitað; þessa súrrealísku drauma-
veröld sem á rætur í rotnandi
heilabúi hans þama í grafhýsinu.
Listasafnið er veröld út af fyrir
sig. Það er sérhannað fyrir list
Dalis þótt grandvöllurinn sé
gamalt leikhús sem eyðilagðist í
borgarastyrjöldinni. Dali hann-
aði húsið sjálfur, kom öllu fyrir
eins og hann vildi og þannig tókst
honum að búa til allskyns hönn-
unarverk inni í húsinu, sumt svo
skrýtið að minnir helzt á hallir
Lúðvíks Bæjarakonungs sem var
hjálparhellaWagners ográðgáta
út af fyrir sig. Annað úr veröld
barnsins. Þarna er t.a.m. rauður
sófi en þegar nánar er að gætt og
skoðað í gegnum stækkunargler
á sjónauka þar efra, era þetta
varimar á stóra andliti og her-
bergið heitir eftir May West sem
var með hvítt gervihár og kyn-
bombuvarir, ef marka má Dali.
Nú stendur listasafnið fullbúið
með rauða útveggi og gult skraut
sem minnir að sjálfsögðu á krúsi-
dúllur meistara síns. I garðinum
er regnbíll, auðvitað kádiljákur,
einnig bátur á dekkjasúlu og
maður sér þetta allt í æ nýju ljósi
eftir því sem ofar dregur í hús-
inu, því að útsýnið úr hverjum
glugga er listaverk út af fyrir sig.
Þrátt fyrir snemmboma yfir-
burði og yndislegar litlar myndir
sem Dali málaði kornungur
þurfti hann að fikra sig áfram að
súrrealísku markmiði sínu,
þ.e.a.s. að innsta kjarnanum í
sjálfum sér. Ég sé engan Max
Érnst á næstu grösum, fremur
Pissarró á stórri mynd, Matisse
að sjálfsögðu, en Dali glímir við
dansmynd hans fræga rétt eins
og Picasso á fyrra hluta ævi sinn-
ar. Og báðir dást þeir að átrúnað-
argoðinu Velazques öðrum frem-
ur, einkum málverki hans af
konungsfjölskyldunni þar sem
listamaðurinn sjálfur er ein af
persónum myndarinnar. Á einu
málverkanna sést Dali sjálfur í
spegli þar sem hann er að mála
Gölu, konu sína og lífsförunaut,
en hún er helzta fyrirmyndin í
fjölda verka.
Ef við tökum biblíusögulega
(þ.e. smekklausa) líkingu og segj-
um að hænan sé lífið sjálft, getum
við sagt að unginn í einu egginu
hafi verið Salvador Dali; og á
*
MONTSERRAT er klettafjall sem rís úr grón-
um dölum norður af Barcelona. í efstu hlíð-
um þessa fjalls er Montserrat-klaustrið.
listasafninu sjáum við hvemig
hann brýtur skumina hægt og
sígandi; þessi frelsari mynd-
listarinnar, þegar allt stefndi í
kúbisma og flatarmál. Það er
þessi veröld sem varðveitt er í
safninu, bæði í málverkum, teikn-
ingum, skúlptúr og skartgripum
sem ég kann sizt að meta. Það
var í þessa veröld sem Flóki sótti
silfurþráðinn í list sína, þar á einn
þáttur Errós rætur og svo nátt-
úralega popplistin eins og hún
leggur sig, framhaldið af Dali og
Híeronymusi Bosch, trúarmálar-
anum mikla sem var einskonar
poppskelfir á miðöldum, samt tal-
inn til meistaranna.
15. maí,
mánudagur
Montserrat er klettafjall sem
rís úr grónum dölunum norður af
Barcelona. Hamrar þess eins og
myndhöggvari hafi slétt þá og
hoggið og hægt að lesa margs-
konar myndir úr þessu veðraða
listaverki náttúrannar. Fjallið
glæfralega bratt. Og þegar upp
er komið blasa dalirnir við í öllum
áttum, trén hætta að vera tré og
breytast í græn pensilför sem
þessi sami listamaður hefur leikið
sér að gegnum ár og aldir.
Montserrat er vinsælt af
fjallgöngumönnum sem æfa sig í
snarbröttum hlíðum og ógnleg-
um hömrum, þverhníptum lang-
leiðina niður á láglendi. Nú hefur
malbikaður vegur verið lagður
upp fjallið og er hin mesta lista-
smíð, því að úr fjarlægð að sjá
dettur engum í hug að hægt sé að
leggja slíkan veg til himins. En
það hefur verið gert og ástæðan
er einföld. I efstu hlíðum þessa
foldgnáa fjalls og fast að þessum
miklu björgum var á öldum áður
reist klaustur því að Benedikts-
múnkamir sem stofnuðu klaustr-
ið á 9. öld leituðu þangað undan
ágangi veraldarinnar að tigna
guð eins nálægt ríki hans og unnt
var. Þá höfðu kristnir menn ný-
rekið mára af höndum sér og
ástæða til að taka sig saman í
andlitinu og endumýja kirkju í
rústum. Þá komu til sögunnar
kraftaverk hinnar heilögu, svörtu
guðsmóður, en mynd hennar
blasir yfir altarinu og þykir hin
mesta gersemi.
Það er með ólíkmdum að
múnkamir skyldu hafa haft
bolmagn til að reisa klaust-
ur í svo miklum hæðum og
raunar kraftaverk hversu
haglega öllu er fyrir komið
þama í fjallinu. Það hefur
áreiðanlega verið erfitt um
aðföng fyrr á tímum og þótt
margir pílagrímar hafi
komið við í Montserrat má
fullyrða að þangað fór eng-
inn ellihrumur, hjartveikur
eða haldinn öðram kvillum,
þvílík raun sem það hefur
verið að komast að efstu
klettunum. Nú liggur þang-
að vegur í þúsund beygjum
og bugðum og snarbratt
hyldýpið fyrir neðan og því
ógnlegra sem ofar dregur.
Þennan veg fóram við í
dag og á leiðinni upp fann
ég til lofthræðslu, en var
góður á niðurleið. Þá hafði
ég vanizt lofthæðinni við
klaustrið og því ægifagra
útsýni sem þar blasir við í
öllum áttum. Þar stendur
klaustrið og hallar sér að
kirkjunni sem er einhver sú
tilkomumesta sem ég hef
séð og era þær þó orðnar
æðimargar. En á þessum stað
hefur trúarleg auðmýkt meiri
áhrif en víðast hvar annars, svo
mikið sem múnkar og kristið fólk
hefur lagt á sig til að Iofa guð við
þessar erfiðu aðstæður.
Benedikts-múnkamir tóku al-
farið við staðnum á 11. öld og
voru þekktir að því að boða þann
sannleika meistara síns, sem
kallaður hefur verið Faðir
Evrópu, að betra sé að stjóma
með elskusemi en ógnarvaldi.
Samt hefur klaustrið einatt orðið
fyrir barðinu á ógnarvaldi - og þá
einkum í styrjöldum, en verst
varð það þó úti, þegar hersveitir
Napóleons lögðu staðinn nánast í
rúst að fyrirskipan þessa kors-
íska villimanns sem fór eyðandi
eldi eða eins og engisprettuplága
alls staðar þar sem spor hans
lágu í löndum annars fólks.
En ekki skil ég hvaða erindi
þessar hersveitir áttu þama upp
á fjallið og við þær erfiðu aðstæð-
ur sem raun ber vitni.
En maðurinn kann allar tiltæk-
ar djöfullegar kúnstir, ef hann
ætlar að eyða og drepa, á sama
hátt og hann getur framkallað
kraftaverk, ef því er að skipta.
Montserrat-klaustrið er ekk-
ert minna en kraftaverk. Það á að
sjálfsögðu rætur að rekja til Mar-
íu guðsmóður, verndara Katalón-
íu. Hún er þekkt um víða veröld
sem slík og tignuð sem hin hei-
laga guðsmóðir kraftaverkanna;
fór með Kólumbusi vestur um haf
og er víða þekkt þar um slóðir.
Og þá ekki síður í Evrópu þar
sem átrúnaður á hana hefur bor-
izt víða um lönd.
Og þá er heilagur Benedikt
ekki síður í miklum metum víða
og klaustur hans mikils metin
fyrir góðvild og hlýju. Þar ríkir
ofar hverri kröfu að stjómað
skuli með kærleika, en ekki valdi.
Það er til marks um álit Mont-
serrat að Karl V og Filippus II af
Spáni dóu báðir við Ijós af kertum
sem steypt vora í Montserrat-
klaustri. Þá kom Jóhannes páfi
23. í heimsókn þangað, meðan
hann stjómaði heimsveldi kaþ-
ólsku kirkjunnar, og vonandi var
hann ekki í sömu inniskónum og
þegar við hittum hann í Vatikan-
inu sællar minningar.
M.
I