Morgunblaðið - 16.09.2000, Blaðsíða 48

48 LAUGARDAGUR 16. SEPTEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Virðingarleysi gagnvart
konum o.fl. við örorkumöt?
Umferðaslysahrinan
undanfarnar vikur
hefur verið mikið í
fréttum blaða og
sjónvarpsstöðva und-
anfarið. En í þessum
fjölmiðlum hefur ekk-
ert verið skrifað eða
talað um hvernig stað-
ið er að örorkumötum
slasaðra. T.d. lenti ég í
umferðarslysi 1993 og
er enn óvinnufær
vegna aðgerða á
hryggsúlu minni
vegna þess. Árið 1996
fór ég svo í örorkumat
til læknis er lögmaður
minn hafði valið. Ekki
hafði ég þá hugmynd um hvernig
svona örorkumat færi fram. I mat-
inu varð ég að fara úr öllum fötum
nema nærbuxum og síðan var ég
skoðaður af lækninum hátt og lágt.
Tekið var mál af örum eftir skurð-
aðgerðimar og togað og snúið upp á
hendur og fætur til að kanna skerð-
ingu á hreyfigetu og einnig fór fram
yfirheyrsla um líðan mína o.fl.
Þetta var allt gert af varúð og til-
litssemi af lækninum. Örorkumati
þessa læknis var hafnað af trygg-
ingafélaginu og ég fór því fyrir ör-
Guðmundur Ingi
Kristinsson
orkunefnd skipaða af
dómsmálaráðherra.
Þar fór ég aftur í
gegnum sömu skoðun-
ina. Sumarið 1999 fór
ég fram á dóm-
kvaðningu matsmanna
fyrir héraðsdómi
Reykjavíkur. Enn einu
sinni fór ég í örorkum-
at og nú fyrir tvo
lækna og einn lögfræð-
ing. Þetta mat fór
fram á læknastofu og
enn á nærklæðunum
og togað og snúið af
varúð og tillitsemi o.fl.
Tvö fyrstu mötin voru
gerð vegna trygginga-
félagsins en það dómkvadda vegna
fáránlegs mats örorkunefndarinnar
sem ég áður hef sagt frá í blaða-
grein. Þá var ég beðin um að undir-
rita umboð til dómkvaddra mats-
manna um fullan aðgang að sjúkra-
skrám mínum. Það er lágmarks-
krafa að við örorkumat sé farið með
aðgang að sjúkraskrám slasaðra að
lögum og reglum. Tryggingafélögin
öskruðu úlfur, úlfur og sögðu 5-10%
slasaðra svikara. Þetta var gert til
að geta meðhöndlað alla slasaða
sem svikara og réttlætt það að
DY - menning-
arsögulegt slys
Magnús
Guðmundsson
I FRETT DV
fimmtudaginn 14.
september er haldið
áfram ófrægingarher-
ferð gegn Landmæl-
ingum Islands sem
hófst á baksíðu blaðs-
ins 9. september og
fylgt var eftir í rit-
stjórnargrein hinn 11.
september. í áður-
nefndri frétt er bein-
línis sagt ósatt um
meinta pyðingu
„Kortasögu Islands"
sem á að hafa átt sér
stað fyrir slysni. Stað-
reyndin er sú að
Kortasögu íslands
hefur ekki verið eytt, hún er varð-
veitt í húsnæði Landmælinga Is-
lands við Stillholt 16-18 á Akranesi.
Þar eru einnig varðveitt safneintök
af kortum sem stofnunin hefur gefið
út og mikið verk er framundan við
skráningu þessa safns. Að auki má
geta þess að Landsbókasafn Islands
varðveitir eintök af öllum prentuð-
um kortum sem gefin eru út á Is-
landi í samræmi við lög. Því hefur
alls ekki orðið neitt „menningar-
sögulegt slys“.
Staðreyndir málsins eru hinsveg-
ar þær að aukaeintökum af úreltum
■» kortum sem ekki hafa selst er eytt
undir eftirliti Ríkisendurskoðunar.
Stofnunin hefur í samræmi við um-
hverfisstefnu stjórnvalda reynt að
nýta afgangspappír og var það gert í
þessu tilfelli. Það er væntanlega sú
fjöður sem varð að hænu hjá DV og
fyrrverandi starfsmanni Landmæl-
inga Islands sem hætti störfum 1.
mars sl.
Það er ömurlegt til þess að hugsa
ef blaðamennska á íslandi er komin
á það stig sem raun ber vitni. Öllum
aðferðum er beitt í þeim tilgangi að
^sverta stofnun sem því miður hefur
l^orðið að pólitísku bitbeini í umræðu
um flutninga ríkisstofnana út á land.
Neikvæðar fréttir eru búnar til og
því hafnað að birta sannleikann.
Þannig tók blaðamaður DV á Akra-
nesi viðtal við forstjóra Landmæl-
inga íslands vegna baksíðufréttar-
innar 9. september síðastliðinn.
^ Þetta viðtal hefur ekki verið birt í
■ DV þegar þetta er skrifað, þrátt fyr-
Ingimar
Sigurðsson
Blaðamennska
Pað er ömurlegt til þess
að hugsa, segja Magnús
Guðmundsson og Ingi-
mar Sigurðsson, ef
blaðamennska á Islandi
er komin á það stig sem
raun ber vitni.
ir að blaðamaðurinn á Akranesi hafi
að eigin sögn m.a. rætt við ritstjóra
blaðsins tO þess að knýja fram birt-
ingu. Hvaða öfl eru hér að verki, því
er erfitt að svara!
Að lokum skal það endurtekið
sem áður er komið fram að starf-
semi Landmælinga Islands blómstr-
ar sem aldrei fyrr. Samhentur hóp-
ur dugmikilla starfsmanna vinnur
nú að mörgum þörfum verkefnum
sem stofnunin hefur fengið traust
yfirvalda til að leysa af hendi. Blaða-
menn DV ættu að kynna sér þessi
verkefni með jákvæðu hugarfari í
stað þess að stunda niðurrifsstarf-
semi á stofnun sem frekar þarf að
efla, og er þeim velkomið að sækja
stofnunin heim hvenær sem er.
Magnús er forstjóri Landmælinga
ísiands.
Ingimar er formaður stjémar Land-
mælinga íslands.
trúnaðarlæknar þeirra geti beitt
öllum löglegum og ólöglegum ráð-
um til að lækka mötin. Fullur og
ótakmarkaður aðgangur trygginga-
félagana að sjúkraskrám án vitund-
ar sjúklings og án þess að kvitta
fyrir þeim var réttlætt með þessum
svikatölum. Þá er ótalað um þann
stóra og ódulkóðaða sjúkragagna-
Umferðarslys
Er ekki kominn tími til,
spyr Guðmundur Ingi
Krstinsson, að endur-
skoða þessar örorkuað-
ferðir?
grunn er tryggingafélögin hafa án
eftirlits?
Það er furðulegt og fáránlegt að
slasaðir eru sendir í þrjú og jafnvel
fleiri möt með tilheyrandi óþægind-
um. Eg var í mjög slæmu ástandi
bæði líkamlega og andlega er ég fór
í mötin og var í vikur og jafnvel
mánuði að ná mér eftir hvert mat. I
þau rúm sex ár sem liðin eru frá
slysinu hef ég talað við fjölda sla-
saðra um hvernig þeim hefur líkað
við þessar matsaðferðir og um líðan
þeirra eftir mötin. Allir karlar
höfðu svipaða sögu um líðan sína að
segja og ég. En konur upplifa mötin
margfalt verr en við karlmennirnir.
Astæðan er sú að í öllum tilfellum
eru það karllæknar sem meta fólk
eftir slys. Konunum leið því mjög
illa á nærklæðunum einum saman
fyrir framan þá. Þeim sagðist hafa
verið mjög brugðið og liðið illa bæði
andlega og líkamlega mjög lengi,
jafnvel mánuðum á eftir. Við mötin
getur verið frá einum upp í þrjá eða
jafnvel fleiri karllæknar og þar af
jafnvel einn á vegum tryggingafé-
lags og því jafnvel fjandsamlegur
hinum slasaða. Þar sem mér leið illa
á nærbuxunum fyrir framan karl-
læknana við matið þar sem togað og
snúið er upp á slasaðan líkamann
get ég vel sett mig að hluta til í
spor kvenna í sömu aðstöðu.
Það má ekki fara á milli mála að í
mínu tilfelli voru allir matslæknarn-
ir við skoðunina mjög almennilegir
og er ég ekki að deila á það, heldur
það að þurfa að fara í þrjú eða fleiri
möt og að það sé togað og snúið upp
á mann í þeim öllum og það bara á
nærbuxunum. Eru ekki sjúkra-
skýrslur í flestum tilfellum nægi-
legar til örorkumats? Svona vinnu-
brögð eru fáránleg. Hver fann upp
á þessum aðferðum við mötin? Hafa
slasaðir verið spurðir um hvernig
þeim líka matsaðferðirnar og hafðir
með í ráðum? Er þessi aðferð við
mötin komin frá tryggingafélögun-
um? Svona og fleiri spurningum
þarf að svara og síðan þarf að end-
urskoða matsaðferðirnar eins og
þær leggja sig og koma þeim í
mannúðlegra horf á nýrri öld. Að
eiginkonur, dætur eða mæður okk-
ar finnist þær niðurlægðar við ör-
orkumötin nær ekki nokkurri átt.
Ég hef talað við konur er hafa farið
fyrir trúnaðarlækna tryggingafé-
laga og þá séð að það voru sömu
læknar og höfðu þær í læknismeð-
ferð. Þeirra læknir á sama tíma að
vinna fyrir tryggingafélag gegn
þeim er fáránlegt, ólöglegt og á
ekki að eiga sér stað og á strax að
banna. Er ekki kominn tími til að
endurskoða þessar örorkuaðferðir?
Til dæmis að hafa sérhannað her-
bergi til matsgerðar þar sem væri
búningsklefi og mannúðlegt um-
hverfi. Eitt örorkumat sem á að
duga og ef nauðsyn krefur þá eitt
aukamat. Þegar mat fer fram þá
verði sálfræðingur eða svipað
menntaður einstaklingur á staðnum
til stuðnings þeim slasaða. Þegar
konur eru í örorkumati sé það skil-
yrði að kona sé til staðar henni til
stuðnings eða kvenlæknir.
Þá er spurning um að leggja ör-
orkunefnd skipaða af dómsmála-
ráðherra niður þar sem hún virðist
ekki geta farið að lögum og reglum
og hvað þá dæmt um eigið vanhæfi
og ber enga ábyrgð á mötum sín-
um? Farið sé eftir stjórnsýslulögum
og lögum um réttindi sjúklinga og
sjúkraskrár ekki teknar án leyfis
sjúklinga og þeir fái að vita um all-
ar skrár sem matsmenn fá í hendur.
Og þá er eftir að tala um eitt ör-
orkumat í viðbót sem fer fram með
svipuðu sniði. Það er á vegum
Tryggingastofnunar ríkisins. Að
meðtöldu því er ég búinn að fara í
fjögur möt og á eftir að fara senni-
lega í jafnmörg aftur vegna umferð-
arslyss fyrir tæpu ári og þar í 100%
rétti eins og áður. Öryggispúði bif-
reiðar minnar bjargaði svo sannar-
leg lífi mínu en einkenni frá fyrri
áverkum versnuðu. Atta örorkumöt
eða jafnvel fleiri á fjórum árum
með tilheyrandi óþægindum og svo
ekki sé talað um þann mikla kostn-
að sem við þau eru er tóm vitleysa.
Að framansögðu er nú þegar kom-
inn tími til að endurskoða örorku-
mötin strax og gera bætur á þeim
slösuðum til góða. Er það ekki,
þingmenn? Tryggjum sjálfsögð og
eðlileg mannréttindi. Berum virð-
ingu fyrir slösuðum og virðum rétt
þeirra og höfum örorkumöt þannig
að allir komi úr þeim með fullri
reisn. Trúið mér, það vill enginn
vera næstur. Akið varlega.
Höfundur er öryrki.
Nýbúar á Islandi
I NOKKURN tíma
hafa málefni innflytj-
enda verið til umræðu,
bæði í fjölmiðlum og úti
í samfélaginu. Það er
kominn tími til að ríki
og sveitarfélög skoði í
sameiningu hvemig
þjónustu við þennan
hóp er háttað og skipu-
leggi hvernig best er að
málum staðið. Allt frá
árinu 1993 hefur
Reykjavíkurborg rekið
miðstöð nýbúa sem nú
er staðsett í Skerjafirði
og rekin er af Iþrótta-
og tómstundaráði
Reylgavíkur. Þar er
veitt fjölþætt þjónusta við útlend-
inga, þar fer fram ýmis menningar-
starfsemi og reynt er að aðstoða ný-
flutta útlendinga á sem bestan hátt.
Þörfin fyrir þessa þjónustu fer sífellt
vaxandi og hafa allir sem til mið-
stöðvarinnar hafa leitað fengið að-
stoð án tillits til búsetu þó svo að
Reykjavíkurborg beri ein kostnaðinn
við reksturinn. Nú er hins vegar svo
komið að full ástæða er til uppstokk-
unar í þessum málaflokki og þar þarf
að koma til samvinna ríkis og sveitar-
félaga.
Samfélag okkar er að verða æ
margbreytilegra en áður með til-
komu fólks af ýmsum þjóðernum og
sífellt fleiri kjósa nú að flytja til ís-
lands. í árslok 1999 vom erlendir rík-
isborgarar búsettir á Islandi rúm-
lega 7.000 og hafði þá fjölgað jafnt og
þétt miðað við árin á undan. 60% er-
lendra ríkisborgara búa á höfuðborg-
arsvæðinu og hefur einstaklingum
sem fá íslenskan ríkisborgararétt
einnig fjölgað. Árið 1998 fengu 352
erlendir ríkisborgarar íslenskan rík-
isborgararétt en á árunum 1991-
1995 vora að meðaltali 184 einstakl-
ingar sem fengu íslenskan ríkis-
borgararétt á ári.
Hér er oft um að
ræða fjölskyldur með
börn á leikskóla og
skólaaldri og sam-
kvæmt mínum upplýs-
ingum er á tæplega
10% heimila barna í
grunnskólum landsins
talað annað tungumál
en íslenska, auk ís-
lenskunnar.
Gegn rasisma
Það era ýmis teikn á
lofti um að ef ekki verði
brugðist við í tíma gæt-
Steinunn V. um við lent í samskon-
Óskarsdóttir ar vandamálum og
þekkt era t.d. frá Norð-
urlöndunum. Æ oftar berast fréttir
af atvikum, líkamsárásum og öðra
sem vekja upp spumingar hvort ras-
ismi sé að festa rætur í íslensku sam-
Innflytjendur
Æ oftar berast fréttir af
atvikum, líkamsárásum
og öðru sem vekja upp
spurningar, segir Stein-
unn Valdís Óskarsdótt-
ir, hvort rasismi sé að
festa rætur í íslensku
samfélagi.
félagi.
Fréttir af stofnun einhvers konar
þjóðernissamtaka eru einnig angi af
sama meiði. Við svona löguðu verður
að bregðast með öllum tiltækum ráð-
um enda hafa flest illvirki sögunnar
verið framin undir merkjum slíkrar
hugmyndafræði. Það á að bregðast
við í tíma, t.d. með fræðslu inni í skól-
um og opinni umræðu um hve mikill
samfélagslegur hagnaður það er að
búa í fjölmenningarlegu samfélagi.
Hefur einhver t.d. velt því fyrir sér
hversu þjóðhagslega hagkvæmt það
er fyrir okkur að hafa fólk af erlend-
um uppruna hér við störf? Mannlíf
okkar væri fátækara ef ekki væri fyr-
ir „alla þessa útlendinga" í veitinga-
húsarekstri, ýmiss konar menning-
arstarfsemi ofl.ofl. Þvi miður byggist
oft neikvætt viðhorf til útlendinga á
vanþekkingu sem hægt er að draga
úr með fyrirbyggjandi starfi.
Alþjóðahús
Að undanförnu hefur verið í gangi
vinna á vegum Reykjavíkurborgar
um stefnumótun í málefnum nýbúa
og hefur verið haft samstarf við önn-
ur sveitarfélög á höfuðborgarsvæð-
inu varðandi fyrirkomulag að sam-
starfi sveitarfélaganna í málefnum
nýbúa. Nú liggja fyrir tillögur sem
byggja m.a. á þátttöku ríksivaldsins
og tel ég mjög brýnt að þær fái
hljómgrann meðal sveitarstjórnar-
manna svo og í ríkisstjórn Islands.
Þessar tillögur gera ráð fyrir stofnun
Alþjóðahúss á höfuðborgarsvæðinu.
Meginviðfangsefni Alþjóðahúss
verði fjölmenningarlegt starf, for-
varnir og bætt og samræmd þjón-
usta við nýbúa. Á þessu stigi liggur
afstaða ríkisins ekki fyrir varðandi
samstarf um rekstur slíkrar starf-
semi en ég tel að mikið hagræði
skapist af samvinnu ríkis og sveitar-
félaga í þessum málaflokki. Næstu
skref skipta miklu máli og það er afar
mikilvægt að okkur takist í samein-
ingu að móta samfélag sem byggist á
gagnkvæmri virðingu og víðsýni
fólks af ólíkum upprana. Eg vonast
til að ríkisstjóm Islands láti ekki sitt
eftir liggja og komi með afgerandi
hætti að þeim tillögum sem sveitar-
félögin hafa mótað.
Höfundur er borgarfulltrúi.