Morgunblaðið - 16.09.2000, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 16. SEPTEMBER 2000 25
ERLENT
Erfðavísindin í þjónustu Ólympíuleikanna í Ástralíu
DNA gegn föls-
un minjagripa
✓
Astralir hafa tekið upp nýstárlega aðferð til
að koma í veg fyrir að falsaðir minjagripir
verði til sölu á Olympíuleikunum. Ragnhild-
ur Sverrisdóttir segir að opinberir minja-
gripir séu allir merktir með erfðaefni úr
ónafngreindum, áströlskum íþróttamanni
og sérstakir eftirlitsmenn muni fara um
með skanna til að leita upp falsanir.
ÞÆR milljónir áhorfenda, sem
flykkjast á Olympíuleikana í Sydney
í Astralíu, munu kaupa minjagripi
fyrir svimandi upphæðir, allt frá
bolum og húfum til tuskudýra,
barmnæla og kaffikrúsa. Það hefur
löngum loðað við stóratburði af
þessu tagi, að ýmsir óprúttnir ná-
ungar framleiða sína eigin minja-
gripi, sem oftast eru fullkomnar eft-
irlíkingar opinberu minjagripanna,
og hafa þannig fúlgur fjár af rétthöf-
um. Astralir ætla að koma í veg fyrir
þetta með því að merkja hvern ein-
asta hlut með erfðaefni út ónafn-
greindum, áströlskum íþróttamanni.
Astalir leituðu til fyrirtækis í Los
Angeles, DNA Technologies (heima-
síða: www.dnatechnologies.com), en
það sérhæfir sig í merkingum af
þessu tagi. Má nefna sem dæmi, að
fyrirtækið útbýr sérstaka DNA
penna með ósýnilegu bleki og þeir
eru notaðir til að merkja alla bolta
sem notaðir eiu í úrslitakeppni
meistaradeildarinnar i hafnabolta í
Bandaríkjunum. Síðar meir getur
enginn haldið því fram að hann sé
með upprunalegan bolta nema sér-
stakur skanni nái að greina erfða-
efnið á boltanum. Fulltrúar DNA
Technologies eru líka til taks við
sérstaka atburði, til dæmis þegar
íþróttahetjur gefa eiginhandarárit-
anir, og merkja þá áritaða hlutinn
með ósýnilegu DNA-bleki til frekari
staðfestingar á upprunanum.
Ymsar aðferðir hafa verið reynd;
ar til að koma í veg fyrir falsanir. I
byrjun níunda áratugarins var byrj-
að að nota heilmyndir, sem eru þrí-
viddarmyndir unnar með leysi-
geisla, á greiðslukort og ýmis vöru-
merki. Upp úr 1995 var hins vegar
farið að nota efnafræðilegar sam-
setningar og sjálft erfðaefnið. Efna-
fræðilegir merkimiðar eru til dæmis
notaðir út í bensín og ýmsa aðra
vökva til að rekja framleiðslusöguna
eða greina hvort vökvinn hefur verið
þynntur út eða átt við hann að öðru
leyti. En núna er það erfðaefnið.
DNA á málverkum og
gallabuxum
I Kaliforníu býr málarinn Thomas
Kinkaid, einn afkastamesti og eftir-
sóttasti listamaður Bandaríkjanna.
Hann tók upp þann sið árið 1997 að
blanda hluta af eigin erfðaefni í
blekið sem hann notar þegar hann
merkir sér verk og gerir þar með
listaverkafölsurum erfitt fyrir. Yms-
ir hlutir, sem notaðir voru í kvik-
mynd Warner Brothers um Batman,
voru merktir með erfðaefni áður en
þeir voru seldir á uppboði, svo kaup-
endurnir geti ávallt sannað upprun-
ann. Og hinn frægi gallabuxnafram-
leiðandi Levi’s mun hafa einhverja
DNA runu á merkingum fram-
leiðsluvöru sinnar, enda hafa marg-
oft komið upp mál þar sem gallabux-
ur, saumaðar á ódýran hátt einhvers
staðar í Asíu, hafa verið markað-
ssettar sem hinnar einu, sönnu, am-
erísku Levi’s. Slíkt mál kom meðal
annars upp á íslandi fyrir nokkrum
árum, en nú ætti genaskanni að geta
leyst úr meintum fölsunum fljótt og
vel.
„Vörumerkjalöggur" á sveimi
I dagblaðinu San Francisco
Chronicle sl. mánudag er haft eftir
Catherine McGill, lögfræðingi og
verndara vörumerkja Olympíuleik-
anna í Astralíu, að mikið sé í húfi,
enda er reiknað með að áhorfendur
kaupi minjagripi fyrir rúma 32 millj-
arða króna. McGill segir að undan-
farna mánuði hafi sífellt fleiri falsað-
ir minjagi-ipir skotið upp kollinum,
þar sem líkt sé nákvæmlega eftir
allri gerð, merkingum og umbúðum.
„Erfðaefnið, DNA, er algjörlega
pottþétt aðferð til að sjá hvort eitt-
hvað er ósvikið," hefur blaðið eftir
henni. Þess vegna hefur verið ráðist
í að merkja 50 milljónir hluta með
erfðaefni, en aldrei áður hefur þessi
aðferð verið notuð í eins umfangs-
miklum merkingum.
Catherine McGill hefur 60 „vöru-
merkjalöggur“ á sínum snærum, en
hlutverk þeirra verður að ganga á
milli sölubása í Sydney og renna
skanna yfir minjagripi, til að kanna
hvort þeir eru ósviknir. Tollgæslan í
Ástralíu hefur þegar lagt hald á 120
þúsund minjagripi, sem reynt var að
flytja til landsins frá Asíu og reynd-
ust svikin vara.
Forstjóri DNA Technologies,
Chris Outwater, segir í samtali við
San Francisco Chronicle að erfða-
efnið sé tekið úr blóðsýni, örlítill
hluti þess einangraður og honum
blandað út í ósýnilegt blek. í blekið
eru líka settir bútar af öðru erfða-
efni, svona rétt til að villa um fyrir
fölsurum, ætli þeir að reyna að leysa
gátuna. Forstjórinn segir reyndar
algjörlega ómögulegt að finna erfða-
efnið og ætla sér að fjölfalda það.
„Það er svona svipað og að standa
fyrir framan almenningsbókasafnið
í New York og segja falsara að þú
hafir notað eina setningu í einni bók
í safninu sem lykilorð og nú sé hon-
um velkomið að finna þá setningu,"
segir Outwater, sem vill gjarnan
færa út kvíarnar og horfir meðal
annars til möguleikanna á að merkja
verðbréf, greiðslukort, vegabréf og
önnur skilríki. Hann heldur hins
vegar að mest sé upp úr því að hafa
að merkja fatnað eða aðra vöru sem
framleidd er í miklu magni. Merk-
ingarnar ættu ekki að hækka vöru-
verðið svo nokkru nemur, því það
kostar aðeins um 4 krónur að
merkja hvern hlut.
Verður greint ef nógu
mikið er í húfí
Ekki eru allir á því að þetta sé
mjög snjallt. Susan Lindee, höfund-
ur bókarinnar „Genið sem menning-
arlegt teikn“, (The Gene as a Cultur-
al Icon, 1995), segir þetta fáránlega
notkun erfðaefnisins, en hins vegar
alveg í takt við góðan árangur for-
göngumanna erfðafræði við að telja
fólki trú um að í erfðaefninu sé sjálf-
ur sannleikurinn fólginn.
Lindee segir einnig fáránlegt að
halda að ekki sé hægt að greina
erfðaefnið og falsa það. Það verði
áreiðanlega gert ef nógu miklir
hagsmunir verði í húfi, til dæmis ef
dýrasti hátískufatnaður yrði allur
merktur á þennan hátt.
Það er ekki að furða að ýmsir
framleiðendur líti vonaraugum til
DNA Technologies, enda er giskað á
að árlega séu seldar sviknar vörur á
markaði í Bandaríkjunum fyrir um
16 billjónir króna, eða 16 þúsund
milljarða.
um allt
Borgarnes
Bílasala Vesturlands - Borgarbraut 58
Sími 43*7 1577
Akranes
Bjöm Lárusson - Bjarkargrund 12
Sími 431 1650
ísafjörður
Bílasalan ísafjarðarflugvelli
Sími 456 4712
Sauðárkrókur
Bifreiðaverkstæðið Áki
Sæmundargötu 16 - Sími 453 5141
Akureyri
Bifreiðaverkstæði Sig. Valdimarssonar
Óseyri 5a - Simi 461 2960
Reyóarfjöróur
Bílasalan Fjarðarbyqgð - Búðareyri 25
Sími 474 1 199
%
Egiisstaðir
Bílasala Austurlands - Fagradalsbraut 21
Sími 471 3005
Höfn í Hornafirói
Bílverk - Víkurbraut 4
Sími 478 1990
Selfoss
Betri Bílasalan - Hrísmýri 2a
Sími 482 3100
Keflavík
Bílasala Reykjaness - Brekkustíg 38
Sími 421 6560
, Stor
utsala
á notuðum bílum
Opið til kl. 21
alla virka daga
þessa viku
án útborgunar við afhendingu
lánum í allt að 60 mánuði
íyrsta afborgun í mars 2001
(I húsi Ingvars Helgasonar og Bílheima) Sævarhöfða 2-112 Reykjavík
Símar: 525 8096 - 525 8020 - Símbréf 587 7605
^OH©á\ÍiBÍLASALAN
- SM 588 5300