Morgunblaðið - 16.09.2000, Blaðsíða 40

40 LAUGARDAGUR 16. SEPTEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Menntun til framtíðar -
athafnir í stað orða
SKÓLINN er þátttakandi í sí-
breytilegu samfélagi nútímans,
tækninni fleygir fram og stefnur
og straumar í kennslufræðum taka
á sig nýjar myndir. Samt snýst
umræða um skólamál um lítið ann-
að en kennaraekluna, bág kjör
kennara og virðingarleysi fyrir
kennarastarfinu. Ég þarf vart að
endurtaka orð ráðamanna á hátíð-
arstundu um mikilvægi þess að
efla menntun í landinu og þess
vegna er ekki óeðlilegt að spyrja
hvenær athafnir fylgi orðum? Um
það verður fjallað á kjaramála-
ráðstefnu Kennarasambands Is-
lands og aðildarfélaga þess laugar-
daginn 16. september nk. undir
yfirskriftinni MENNT-
UN TIL FRAMTÍÐ-
AR - ATHAFNIR í
STAÐ ORÐA.
Margbreytilejft
hlutverk kennara
Fyrir nokkrum árum
fólst starf kennarans
nær eingöngu í kennsl-
unni sjálfri því að lítið
var um önnur störf í
skólanum nema þá
helst kennarafundi.
Þetta hefur mikið
breyst því að nú er til
dæmis bundið í lög fyr-
ir bæði grunn- og
Guðrún Ebba
Ólafsdóttir
framhaldsskóla að
allir skólar skuli
setja sér skóla-
námskrá og innleiða
kerfisbundið mat á
skólastarfi og að
kennarar skuli taka
þátt í þeirri vinnu.
Nýjar aðalnámskrár
fyrir öll skólastigin
ásamt tónlistarskóla
hafa tekið gildi og
þær kalla einnig á ný
og breytt störf innan
skólanna. Kennarar
og samtök þeirra
hafa í kröfugerð
sinni komið með til-
ÍSLENSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1075.þáttur
Jakob Björnsson fv. orkumála-
stjóri hefur nú eftir langt hlé
skrifað mér bréf um íslenskt
mál, og er mér ljúft að birta það
hér, með smávegis svörum á
eftir.
Til Gísla Jónssonar, umsjón-
armanns þáttanna „Islenskt
mál“ í Morgunblaðinu.
„Kæri Gísli!
Eg fylgist enn með þáttum
þínum um íslenskt mál enda
þótt langt sé síðan að ég hef lát-
ið frá mér heyra. En nú hef ég
athugasemdir sem ég tölvu-
pósta hér með til þín og bið þig
að birta við tækifæri fljótlega.
Með bestu kveðjum og þökk-
um fyrir þætti þína.
Fyrri athugasemd:
í 1069. þætti, hinn 5. ágúst sl.
segir þú:
„Þá er ótækt að auglýsa 300
vörur í staðinn fyrir vöruteg-
undir.“
Æskilegt væri að þú útskýrð-
ir hvers vegna þetta er ótækt.
Merkir orðið „vörur“ (fleirtalan
af vara) ekki einmitt vöruteg-
undir? Hvers vegna þá að nota
lengra orðið? Hver er munur-
inn á að tala um 300 vörur og að
tala um 39 vötn á Gnitaheiði
(tilbúið nafn)? Ætti fremur að
segja að það væru 39 vatnsfyll-
ur í lægðum á Gnitaheiði?
Síðari athugasemd:
í 1071. þætti, hinn 19. ágúst
sl. segir svo:
„Nú, nú, ég ætlaði að þakka
Einari Ólafssyni bréfið hér í
blaðinu og styðja tillögu hans
um rafpóst. Mér skilst að
tölvupóstur sé hið sama, en hitt
er styttra og að því leyti betra.“
Við þetta vil ég gera athuga-
semd. Eg er sammála þér um
að stutt orð eru betri en löng en
aðeins að öllu öðru jöfnu. Svo
er ekki hér. Lengdarmunurinn
er aðeins eitt atkvæði og mjög
langt er frá að hann vegi upp
ókosti rafpóstsins, sem er
langtum verra orð eins og nú
skal rökstutt.
Svo er að sjá að Einar haldi
að enska skammstöfunin „e-
mail“ standi fyrir „electric
mail“, rafpóstur. Svo er ekki.
Hún stendur fyrir „electronic
mail“, rafeindapóstur. A „el-
ectric" og „electronic“ er gerð-
ur mikill greinarmunur í tækn-
inni. Allur „e-mail“ er sendur
frá tölvum og það er tekið á
móti honum í tölvum. Tölvur
eru rafeindatæki en ekki eru öll
rafeindatæki tölvur. „Tölvu-
póstur“ er því nákvæmara og
hnitmiðaðra og að því leyti
betra orð en enska heitið „el-
ectronic mail“ eða „e-mail“.
„Electric mail“ væri þó langt-
um verra enda notar það eng-
inn. Látum það því fyrir alla
muni vera að róta í nýgræð-
ingnum „tölvupóstur“ sem er
að festa rætur í málinu. Góðir
plönturæktendur róta ekki í
ný-gróðursettum plöntum því
að það getur spillt fyrir þvi að
þær festi rætur. Góðir mál-
ræktendur, eins og þú, ættu því
heldur ekki að róta í ágætum,
ný-gróðursettum nýyrðum.
Ef mönnum þykir orðið
„tölvupóstur“ of langt mætti
skammstafa það eins og gert er
í enskunni og segja „t-póstur“.
Það er einu atkvæði stytta í
framburði. En ekki mæli ég
með því.
Þig vantar sögn sem samsv-
arar orðinu tölvupóstur. Mig
minnir að það sé oft kallað að
„pósta“ að setja bréf eða aðra
póstsendingu í póst. „Póstaðu
þetta fyrir mig, Kalli.“ Þessar
athugasemdir voru „tölvu-
póstaðar“ til þín.
Eg vona að þú birtir þær við
tækifæri.
Bestu kveðjur!“
Frá umsjónarmanni: Vegna
fyrri athugasemda J.B. er svar-
ið það, að vara er svo mikið
hugtak að mönnum hefur fund-
ist nauðsynlegt að búa til orðið
vörutegund. Tilvist þess orðs
svarar J.B. að nokkru leyti,
Fram skal tekið að í fornu máli
gat vara merkt ákveðnu vöru-
tegund, sjá t.d. Orðabók Menn-
ingarsjóðs, og er þá orðið hlut-
ur fremur en hugtak.
Vatn er bæði til í huglægri og
hlutlægri merkingu, svo að
samanburðurinn við „vötnin“ á
Gnitaheiði dugar ekki (Gnita-
heiði er oft npfnd í fornum bók-
menntum). Eg segi: Ótækt er
að auglýsa 300 bensín í staðinn
fyrir 300 bensíntegundir (ef
þær eru þá svo margar til, sem
ég stórefa.)
Vegna síðari athugasemdar
J.B. treysti ég Einari Ólafssyni
mæta vel til að svara fyrir sig,
en áður en ég mælti með nýyrði
hans, rafpóstur, bar ég það
undir sprenglærða menn í
fjarskiptafræðum og fékk orðið
þá hin bestu meðmæli. Sömu-
leiðis var mér tjáð að rafpóstur
og tölvupóstur væri hið sama.
A tæknilegum efnum hef ég
sjálfur ekki vit fremur en kött-
urinn á sjöstjörnunni.
Gerum ráð fyrir að tölvu-
póstur sé annað en rafpóstur
og þá hefur J.B. gert heiðar-
lega tilraun til sagnmyndunar:
að tölvupósta. Umsjónarmaður
heyrir afar sjaldan sögnina að
pósta, en vissulega er hún til.
Samsetningin tölvupósta þykir
umsjónarmanni hvorki lipur né
lagleg, en kannski ekki svo gal-
in, enda ekki margra kosta völ.
Að svo mæltu þakka ég
gömlum skólabróður vinsamleg
orð, þolinmæði að lesa þættina
mína og góð bréf fyrr og síðar.
Umsjónarmanni hefur borist
bréf frá Ragnari Árnasyni í
Reykjavík, og fer það hér á eft-
ir. í þætti 1069 sagði ég að í
fréttum hefði verið sagt að
maður hæfði (með skoti) annan
mann í fótlegginn. Ég sagði
mér fyndist þetta kyndugt tal
og sagði að á íslensku skytu
menn sig í fótinn (ekki fótlegg-
inn). Mér finnst að skot í
fótlegginn komist illa til skila
nema það, sem utan um hann
er, skaddist líka.
Ef þetta er „útlend hugsun",
þykir mér hún eðlileg og læt
þess jafnframt getið, sem flest-
ir vita, að ýmis orðatiltæki okk-
ar eru komin um langan veg og
fyrir löngu, sbr. þrekvirki próf.
Jóns G. Friðjónssonar Rætur
málsins.
Ég kippi mér ekki upp við
meinlaust skens, og hér kemur
bréf Ragnars:
„Gísli minn kær. Hjálpaðu
mér nú! í 1069. þætti þínum 5.
ágúst sl. skrifar þú svo: „Á ís-
lensku skjóta menn sig í fót-
inn.“ Og brá mér ekki lítið í
brún.
I fávisku minni hafði ég álit-
ið, að þetta hvimleiða orðtak,
sem drýpur nú úr hvers manns
tölvu og túla, væri alls ekki ís-
lenskt, heldur léleg þýðing úr
útlensku, ekki íslensk hugsun,
þó orðin séu að sönnu íslensk.
Eða minnist þú þess að hafa
heyrt þetta orðtak notað í tíð
vors meistara Sigurðar Guð-
mundssonar? Og voru skot-
vopn á þeirri tíð ekki síður í
brúki en nú er.
En úr því þú hefur skrifað
(svo sem Pílatus forðum), gæt-
irðu nú ekki bent mér á sönnun
eða dæmi þess, að orðtakið
(fari það fjandans til) sé íslensk
hugsun en ekki léleg eftiröpun?
Og bætt þannig úr fávisku
minni, þó seint sé.“
★
Hlymrekur handan kvað:
Kútter Jago var sendur á sardínu;
sagði Páll maður Jóhönnu gardínu:
„Pað veiðist.
_ Mér leiðist.
Ó, ég lægi og þjóraði á bardýnu."
Skólinn
Menntunarhlutverk
skólans hefur borið
lægri hlut fyrir gæslu-
hlutverkinu, segir Guð-
rún Ebba Ólafsdóttir,
og er það miður.
lögur að útfærslu í þeim efnum og
bent á að rýma þurfi fyrir þessum
nýju störfum.
Breytingar á vinnutíma kenn-
ara - nauðsyn eða klisja?
Vinnutímaskilgreining kennara
er flókin, svo flókin að fáir gefa
sér tíma til að setja sig inn í hana,
jafnvel ekki kennararnir sjálfir. I
eðli sínu er kennarastarfið samt
ekki svona margslungið og með
einföldum hætti má segja að það
skiptist í þrennt: í fyrsta lagi
kennslu, öðru lagi undirbúning og
úrvinnslu og í þriðja lagi önnur
störf, s.s. skólanámskrárgerð og
samskipti við heimilin. Kjarasamn-
ingurinn skiptir vinnutímanum þó
nákvæmlega í klukkustundir og
mínútur, jafnvel mínútubrot, yfir
árið, mánuði, vikur og daga. Starf-
ið í skólunum hefur stigið sín
fyrstu skref inn í nýja öld. En er
vinnutími kennara ennþá fastur í
viðjum gamalla tíma? Eru kennar-
ar bundnir af úreltum, margstög-
uðum ákvæðum frá fyrri tímum
vegna þess að samningsaðilar hafa
ekki haft dug til þess að rífa kerfið
upp með rótum og skapa kennur-
um þá umgjörð sem skólinn þarfn-
ast? Eða er það ef til vill gömul
klisja viðsemjandans að tala um
nauðsynlegar breytingar á vinnu-
tíma þegar hinn raunverulegi til-
gangur er að leysa kennaraskort-
inn með því að fá kennarana til að
kenna meira en hámarkið segir til
um án þess að greiða fyrir það
með yfirvinnu? Þetta verður ekki
síður brennandi umræðuefni kenn-
ara og stjórnenda í grunn-, fram-
halds- og tónlistarskólum á ráð-
stefnunni MENNTUN TIL
FRAMTÍÐAR - ATHAFNIR í
STAÐ ORÐA.
Tengsl launa við
árangur í starfi
Laun kennara ákvarðast annars
vegar af menntun þeirra en hins
vegar prófaldri. Framamöguleikar
kennara í starfi innan skólanna
eru ekki miklir og sú gæti verið
ein af ástæðum þess hve margir
leita í önnur störf. Þó hafa bæst
við ný starfsheiti, jafnvel fleiri en
kjarasamningar kveða á um, en
þar liggur meinið að margra mati,
þ.e.a.s. að kjarasamningar kennara
eru ekki árangurshvetjandi. Skóla-
stjórnendur og ráðamenn segja þá
ekki veita svigrúm til að meta
góða kennara til launa sem skyldi.
Ríkisstjórnin í Englandi er að taka
upp nýtt árangurstengt launakerfi
fyrir kennara og rökin fyrir því
eru m.a. gífurlegur kennaraskort-
ur, sérstaklega í tilteknum grein-
um, s.s. náttúrufræðum, stærð-
fræði, erlendum tungumálum og
tónlist. í öðru lagi eiga skólar und-
ir krefjandi kringumstæðum erfitt
með nýliðun og að halda í kennara.
í þriðja lagi nefnir ríkisstjórnin
skort á góðum umsækjendum í
stjórnunarstörf, sérstaklega í
yngri bekkjum grunnskólans. Og í
fjórða lagi er kennaraskorturinn
hvað mest aðkallandi í London og í
suðausturhluta landsins þar sem
dýrara er að lifa en annars staðar í
Englandi. Af þessu tilefni hefur
Kennarasamband íslands fengið á
ráðstefnuna MENNTUN TIL
FRAMTÍÐAR - ATHAFNIR í
STAÐ ORÐA fulltrúa frá National
Union of Teachers til að kynna
þetta nýja kerfi.
Þjönustustofnun eða
menntastofnun
Framlög til menntamála eru
minni á Islandi en í þeim löndum
sem við berum okkur gjarnan
saman við. Sé stjórnmálamönnum
alvara með því að setja skólamálin
á oddinn og veita þeim forgang
verður að auka fjárveitingar til
skólanna. Þar með er ekki sagt að
við getum ekki nýtt betur þá fjár-
muni sem þegar renna til skól-
anna. En þá verðum við að gera
upp við okkur hvers konar skóla
við viljum og hvert eigi að vera
markmiðið með skólastarfinu.
Kröfur til skólanna um alhliða
uppeldi barna og ungmenna eru
háværar en að sjálfsögðu eiga
skólarnir að sinna því meginhlut-
verki sínu að uppfræða þau og
gera þau fær um að taka við þjóð-
félaginu þegar við sem nú erum á
besta aldri drögum okkur í hlé.
Menntunarhlutverk skólans hefur
borið lægri hlut fyrir gæsluhlut-
verkinu og er það miður.
Skólaárið 2000-2001
Hvers munum við minnast eftir
nokkur ár þegar við eftir hverfum
í huganum til skólaársins 2000 til
2001? Úrræðaleysis ríkis og sveit-
arfélaga vegna þess að kennarar
fást ekki til starfa? Omanneskju-
legs álags á þann harða kjarna
dugmikilla kennara sem enn
þraukar í kennarastarfinu?
Margra vikna verkfalls til að snúa
við þeirri öfugþróun sem orðið hef-
ur á launamálum kennara? Margra
vikna verkfalls vegna þjarks um
vinnutímaskilgreiningu kennara?
Ef einkunnarorð skólaársins 2000-
2001 verða í líkingu við þessar
spurningar erum við í mjög vond-
um málum. Abyrgð okkar sem sitj-
um við samningaborðið er mikil.
Saman verðum við, ásamt pólitískt
kjörnum fulltrúum, að vinna að
lausnum sem tryggja nemendum
okkar þá bestu menntun sem völ
er á. Takist okkur það er engu að
kvíða.
Höfundur er formaður Félags
grunnskólakennara í Kennarasamb-
andi Islands.
Full búð af nýjum bátasaumsefnum !
M.a. jólaefni, handlituð ejni, Thimbleberries-
efni og efiii frá Debbie Mumm.
V/RKA Mánud.-föstud. kl. 10-18,
Mörkin 3, sími 568 7477. lauSard' frá 1' sePc'-31- maí -
frá U. 10-14.
XcviéMyv - Gœðavara
Gjafavaid — matar- og kafíislell
Allir verðílokkar. .
Heimsfrægir hönniióir
in.a. Gianni Versace.
c«-/r/x VERSLUNIN
Laugavegi 52, s. 562 4244.