Morgunblaðið - 19.09.2000, Blaðsíða 36

36 ÞRIÐJUDAGUR 19. SEPTEMBER 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Hinn innri styrkur
Ljósmynd/Halldór Bjöm Runólfsson
Sívakandi skermur býður gesti velkomna á Café9.net í Hafnarhúsinu.
N etvæðing
listarinnar
MYNDLIST
Listasafn Reykjavík-
ur, Hai'nar íi iísi n u
NETLIST
ÝMSIR LISTAMENN
FRÁ MENNINGAR-
BORGUM 2000
Til 17. september. Opið daglega frá
kl. 10-18, en lengur á fímmtudög-
um og um helgar.
HAFNARHÚSIÐ, eða Listasafn
Reykjavíkur, stendur fyrir tilrauna-
verkefninu Cafe9.net. Ef gengið er
beint af augum frá inngangi safns-
ins standa tölvurnar í tveim röðum
á vinstri hönd, undir stórum varp-
skermi og síbreytilegum slgá sem
er hægra megin á sviði við enda
salarins. Þetta er miðherbergið og
hefur það verið virkjað til þessa til-
raunaverkefnis sem ætlað er að
tengja menningarborgimar vefleið-
is. Það er eins og allar væntingarn-
ar sem bundnar eru við verald-
arvefinn og Netið séu hér saman
komnar undir einni regnhlíf með
átta samtengdum teinum. Teinarnir
eru ekki nema átta því svo virðist
sem netkaffihús vanti í Santiago de
Compostela á Vestur-Spáni.
Að vísu vantar kaffið í salarkynn-
in í Hafnarhúsinu þó svo að þar sé
nóg af tölvum. Hvort hinar borgim-
ar hafa komið upp aðstöðu á kaffi-
húsum eða söfnum skal ósagt látið,
en þess skal getið að Cafe9.net í
Reykjavík virkar sem meiriháttar
tilraunastofa. En eins og öft vill
verða þegar tækni er á frumstigi
era væntingarnar mun fjálglegri en
útkoman. Langmest fer fram síð-
degis, en jafnframt er tölvudjamm-
ið langt fram á kvöld, og jafnvel
nótt, á fimmtudögum og um helgar.
Greinilegt er að fiskað er eftir
ákveðinni áhangendamenningu þó
svo að kaffileysið sé ekki beinlínis
til að trekkja þá að sem vanir era
að sötra lútinn meðan þeir vafra um
veraldarvefinn.
Reyndar er þetta með tölvurnar
og kaffið býsna merkileg samsetn-
ing því hvarvetna segja sérfræðing-
ar og tölvukennarar að kaffi sé eit-
ur nálægt tölvum. Ekki þurfi stóra
kaffislettu til að eyðileggja tölvuna
og lyklaborðið. En í trássi við þessi
varnaðarorð hafa sprottið upp net-
kaffihús út um allan heim þar sem
menn setjast við skjáinn og fara inn
á draumavefinn um leið og þeir
sötra kaffið sitt.
Væntingar flestra í tengslum við
tilraunir á borð við Cafe9.net era
bundnar við gagnkvæma miðlun á
Netinu. Draumar listamanna um að
virkja almenning sem utanaðkom-
andi afl er gæti haft óvænt áhrif á
gang listaverksins era vissulega
heillandi. Það er hins vegar spurn-
ing hve raunhæft er að ætla al-
menningi hlutverk gerandans í
gagnvirku listaverki.
Það er þó eitthvað sérstætt og
heillandi við þær hugmyndir sem
Þóroddur Bjarnason hefur unnið að
á undanförnum árum og tengjast
„Þingi fljótandi umræðu", tilrauna-
verki sem hann setti upp fyrir
tveimur áram á sýningunni „Neit-
her nor“ í Nýlistasafninu. Þóroddur
hefur varpað upp slóðinni discuss-
ion.is, þar sem hin venjulega
spjallsíða er tekin og þróuð upp á
hærra og hreinlegra stig. Ef
spjallsíður eru grunnurinn er
discussion.is ætlað að ganga út frá
sérhæfðum áhuga þátttakenda.
Menn velja sér einfaldlega spjall-
svið og finna sálufélaga í sérhæfing-
unni.
Sem fyrr er Þóroddur mjög
nærri einhverju sem kallast getur
gátt til ókannaðra og víðáttumikilla
heima þar sem samskiptaáhugi
hans fær notið sín fullkomlega. En
það eru enn nokkur ljón á veginum
og spurningin er hvernig listamað-
urinn hugsi sér að komast klakk-
laust framhjá þeim. Að stýra um-
ræðunni með örvunartökkum er
bráðfyndið en eilítið offarið. Þó svo
að fréttasíður mbl.is og visir.is
þjóni ágætlega sínum tilgangi þyrfti
síða fljótandi umræðu helst að vera
gagnvirk svo að menn geti ræðst
við. Annað er of nærri „irkinu" ef
eitthvað er. Það breytir því ekki að
Þóroddur er einhver næmasti lista-
maður ungu kynslóðarinnar og sá
sem er tilbúinn að ganga léngst í
sjálfsfórninni fyrir nýjan og óvænt-
an árangur. Að því leytinu eru hug-
myndir hans eins og fljótandi vatn.
Hvar sem borað er sprettur það
fram, ferskt og svalandi.
Orðabók Katrínar Sigurðardóttur
á sér einnig lengri sögu en nemur
Cafe9.is. A sýningunni „Stöð til
stöðvar" í Nýlistasafninu setti hún
fram prótótýpu af tilrauninni. Það
er eitthvað stórkostlega spennandi
við hugmynd Katrínar um víðtæka
orðabók sem gestir sýningarinnar
geta spáð í eða bætt við, hvort held-
ur það er slangur eða nýyrði, elleg-
ar upplýsingar um orðanotkun.
Hugmynd Katrínar byggist á
gagnvirku kerfi sem auðvelt væri
að setja beint inn á vefinn til að efla
með málvitund og málslípun, um
leið og tungumálið fengi óvæntan
og hressilegan bandamann. Þegar
öll kurl koma til grafar tengist
orðabók Katrínar verki Þórodds
nánum böndum. Orðabók hennar er
ef til vill undirstaða og fyrsti vísir
að því sem gæti orðið árangursrík,
fljótandi umræða. Lfkt og Þóroddur
skynjar Katrín mikilvægi tungunn-
ar, tungutaksins og málnotkunar-
innar í tæknilegum samskiptum
manna á öld netvæðingar.
Að öðram tilraunum ólöstuðum
er í verkum beggja listamanna vísir
að einhvem nýrri leið innan lista
og samskipta sem spennandi verður
að fylgjast með, en allt framtakið
ber í sér frækorn nýrra og kraft-
mikilla möguleika fyrir listheiminn.
Halldór Björn Runólfsson
LEIKLIST
Möguleikhúsið
LÓMA
Höfundur: Guðrún Ásmundsdóttir.
Leikstjóri: Pétur Eggerz. Leikarar:
Aino Freyja Járvelá, Bjarni Ing-
varsson og Hrefna Hallgrímsdóttir.
Leikmynd og búningar: Messiana
Tómasdóttir. Tónlist: Vilhjálmur
Guðjónsson. Söngtextar: Pétur
Eggerz/Guðrún Ásmundsdóttir.
Möguleikhúsið við Hlemm, föstu-
daginn 15. september.
MÖGULEIKHÚSIÐ fagnar tíu
ára afmæli sínu um þessar mundir
og af því tilefni er dagskrá þess
óvenju vegleg á nýhöfnu leikári.
Möguleikhúsið er eina atvinnuleik-
húsið á íslandi sem sinnir ein-
göngu yngsta áhorfendahópnum,
börnum og unglingum. Það hlýtur
að vera mikilvægt fyrir allt leik-
húslíf í landinu að eiga slíka stofn-
un, sem einbeitir sér að því að ala
upp væntanlegan áhorfendahóp
hinna leikhúsanna. Þetta mættu
þeir sem ráða yfir því fé sem veitt
er til leikstarfsemi hafa í huga, því
eins og þeir Pétur Eggerz og
Bjarni Ingvarsson (tveir af stofn-
endum leikhússins) benda á í við-
tali við Morgunblaðið síðastliðinn
föstudag situr þetta barnaleikhús
„ekki við sama borð og leikhús ful-
lorðinna þegar kemur að opinbera
fjárveitingavaldinu". Það væri vel
við hæfi á tíu ára afmæli Mögu-
leikhússins að hin árlegi opinberi
styrkur til þess væri að minnsta
kosti tvöfaldaður, enda hafa þeir
sem að því standa sýnt og sannað
að starfsemi leikhússins er komin
til að vera og lagt á sig ómælda
sjálfboðavinnu til þess að svo
mætti verða. Einnig má benda
TONLIST
Norræna húsið
KAMMERTÓNLEIKAR
Gjertsen: 3 Miniatures f. fiðlu &
pfanó (2000). Sciarrino: Sónatína f.
fiðlu & píanó (1976); Píanó sónata
nr. 3 (1990). Clapperton: 3 etýður
úr Etudes Transcendentales f. fiðlu
(1999). Atli Ingólfsson: A Verso f.
píanó (1990). Xenakis: Dikthas f.
fiðlu & píanó (1980). Sharleen
Harshenin, fiðla; James
Clapperton pianó. Sunnudaginn
17. september kl. 17.
UNDIR fyrirsögninni Örhátíð á
M 2000 hófust hinir seinni af
tvennum nútímatónleikum á sunnu-
dag fyrir hálfsetnum sal Norræna
hússins. Tónleikarnir voru
samstarfsverkefni Caputs og Ny
Musikk í Björgvin, einnar af níu
menningarborgum Evrópu, og
komu hingað af þessu tilefni hjónin
James Clapperton og Sharleen
Harshenin, bæði búsett í höfuðborg
Vesturnoregs, sem svar við dans-
og tónlistardagskrá Láru Stefáns-
dóttur og Guðna Franzsonar þar í
ágúst.
Dagskráin samanstóð af sex tón-
verkum fyrir píanó, fiðlu eða bæði,
öll frá síðasta aldarfjórðungi og öll
undir formerkjum krefjandi fram-
sækinnar tónlistar. Tvö voru ítölsk,
hin grískt, norskt, skozkt og ís-
lenzkt. Hafizt var handa með nýj-
asta verkinu, 3 Miniatures eftir
yngsta tónskáldið, Ruben Sverre
Gjertsen frá Noregi, sem kvað enn
við nám og vera einn af fjölda efni-
legra ungra tónsmiða undan hand-
leiðslu hins drífandi tónsmíðakenn-
ara við Grieg tónlistarháskólann í
Björgvin, Mortens Eide Pedersens.
Leiknar voru þrjár örmyndir af
níu, og komu þessi nettu smábrot
fyrir sem fágaðar hrollvekjur ann-
þeim aðilum sem bera hag lands-
byggðarinnar sérstaklega fyrir
brjósti á að Möguleikhúsið hefur
frá byrjun einnig sinnt börnum
landsbyggðarinnar með leikferðum
út á land sem era fastur liður í
starfseminni.
Möguleikhúsið hefur frá byrjun
kappkostað að setja upp ný íslensk
frumsamin verk eða unnið leikverk
upp úr bókum fyrir börn. Þetta
hefur oft á tíðum verið gert af
miklum vanefnum þar sem leik-
húsið hefur ekki bolmagn til þess
að ráða til sín færustu skáldin á
þessu sviði. I tilefni afmælisins
hefur leikhúsið þó í ár ráðið reynd-
an höfund til að skrifa barnaleik-
rit, Guðrúnu Helgadóttur, sem
ekki hefur skrifað leikrit fyrir
börn síðan hún skrifaði Óvitana
fyrir Þjóðleikhúsið.
Síðastliðinn föstudag frumsýndi
leikhúsið hins vegar eldra verk
eftir Guðrúnu Ásmundsdóttur,
leikkonu og leikskáld. Það er leikr-
itið Lóma, sem er ætlað áhorfend-
um á aldrinum 2-9 ára. Lóma fjall-
ar um tröllastelpuna Lómagnúp úr
Hrollaugsdal sem sest á skólabekk
meðal mannsbarna til þess að læra
að lesa, skrifa og reikna. Fljótlega
verður hún fyrir barðinu á stríðni
bekkjarfélaganna, eins og allir
þeir sem skera sig úr hópnum á
einhvern hátt eiga á hættu. Lóma
ákveður að hætta í skólanum og á
leiðinni heim hittir hún Fidda feita
sem hefur einnig hætt í skóla af
sömu ástæðu. Þau fara saman
heim í Hrollaugsdal þar sem Grál-
úða, móðir Lómu, tekur á móti
þeim. í sameiningu ákveða þau að
stofna félag gegn stríðni og félagið
á að heita: „Mér er alveg sama
þótt einhver sé að hlæja að mér“
(sem einnig er undirtitill leikrits-
ins).
Hér fjallar höfundur á auðskilj-
arlegra draumkenndra skugga-
mynda af korðavæddum ævintýra-
manni að skylmast við trunt, trant
og tröllin í fjöllunum á bakgrunni
hjarnkaldra nepjuískra tremóló- og
glissandó-stroka fiðlunnar „sul
ponticello" og fannsindrandi píanó-
hljóma í espressífri túlkun píanist-
ans, og var píanóið þó sýnu skap-
heitast í bullandi hrinuinnskotum
milli flæðandi samleikskafla.
Eftir ítalska framúrstefnu-
höfundinn Salvatore Sciarrino voru
tvö verk. Fyrst var flutt Sónatína
fyrii' fiðlu og píanó frá 1976, fín-
gerð smíð þar sem einblínun höf-
undar á efri svið hljóðfæranna kall-
aði fram ægifögur en nístingsköld
hugmyndatengsl við frostrósir á
hallargluggum síberskrar snæ-
drottningar og hélt töfrum sínum
allt til loka. Óðra máli gegndi um
hina njörvuðu og úthaldsfreku 3.
píanósónötu Sciarrinos, sem komst,
þrátt fyrir snarpa og svipmikla
túlkun Clappertons, ekki hjá því að
rifja upp með manni hollráð Háva-
mála um að mæla þarft eða þegja,
þegar seig á þriðja hlutann og flest
virtist löngu sagt sem segja þurfti.
Líkt og í alinlöngu verki Xenakisar
í lokin beindist athyglin smám sam-
an meir að hindrunarhlauparanum
og hversu lengi hann skyldi endast
á þessu manndrápsskeiði án þess
að stórslasa sig, á kostnað grind-
anna á brautinni. Skemmst er þó
frá að segja, að Clapperton komst
frá öllu með ósviknum glæsibrag,
er hefði verðskuldað bitastæðari
tónsköpun en hér var að heilsa.
Andstæðan gat vart verið meiri í
næsta atriði. Skotum er ekki eigin-
leg málgleði suðlægari þjóða, og
kom það vel fram í hinum heillandi
Etýðum Clappertons fyiir fiðlu,
sem frú Sharleen lék af yfirvegaðri
innlifun. Fluttar voru þrjár af alls
níu þátta bálki, og einkennandi fyr-
ir allar þrjár var hnitmiðuð ljóðræn
tilfinning fyrir blæ og framvindu,
anlegan hátt um algengt vandamál
sem flest börn kannast við af eigin
reynslu (sem þolendur og/eða ger-
endur) og lögð er áhersla á að
finna sinn eigin innri styrk til að
sigrast á vandanum og að leita til
Guðs þegar manni líður illa. Einn-
ig er lögð áhersla á að fegurðin
komi innan frá en sé ekki fólgin í 1
því að vera „sætur“ hið ytra.
Þótt efniviðurinn hafi alvarlegan
undirtón er uppsetning Pétur
Eggerz og félaga síður en svo á
einhverjum þunglamalegum nót-
um. Lögð er áhersla á léttleika og
grín í bland við boðskapinn og at-
burðarásin krydduð með söng.
Leikmynd Messíönu Tómasdóttur
er einföld og sniðug og búningar [
hennar eru litríkir og sérlega
skemmtilegir eins og hennar var
von og vísa.
Þrír leikarar fara með fimm
hlutverk í sýningunni. Aino Freyja
Jarvelá fer með titilhlutverkið og
gerði þar margt vel en var nokkuð
óörugg í einsöngnum. Þar mætti
hún reyna að setja meiri kraft í
rödd og túlkun. Bjarni Ingvarsson
leikur bæði kennarann og Fidda
feita og fór hann vel með bæði j
hlutverkin, sérstaklega var hann
skemmtilegur í hlutverki kenn-
arans. Hrefna Hallgrímsdóttir var í
skemmtileg í hlutverki skólasystur
Lómu og hún fór á kostum í hlut-
verki Grálúðu tröllamömmu og
uppskar margan hláturinn.
Hér er um að ræða létta og
skemmtilega sýningu með þörfum
þoðskap fyrir börn og fullorðna.
Vonandi fjölmenna íslenskir for-
eldrar með börn sín í Möguleik-
húsið við Hlemm í vetur og taka
þátt í afmælishátíð þessa merki-
lega leikhúss.
Soffía Auður Birgisdóttir
þar sem ekki aukatekinn tónn var
ofsagður.
A Verso, kammerverk Atla Ing-
ólfssonar fyrir fiðlu og píanó frá
1990 sem varð kveikjan að O Versa
hans fyrir píanó og kammersveit
(1992), var nokkuð iðið við kolann
líkt og ýmis önnur verk Atla fram-
an af ferli, en bauð þó víða af sér
góðan þokka í fáguðum flutningi
þeirra hjóna. Formbygging verks-
ins dró dám af bragfræðilegum
pælingum, sem er fráleitt verra
„konsept" fyrir tónsmíð en t.a.m.
málverkainnblástur Hafliða Hall-
grímssonar, og væri gaman ef ein-
hvern tíma tækist að miðla slíkan
strúktúr með auðskynjanlegum
hætti, enda ættu bragliðahrynj-
andi, ljóðstafir og jafnvel rím að
geta skilað sér á tónrænum for-
sendum, náskyld eins og þau eru,
bæði að eðli og sögulegum upp-
runa.
Það sem einna helzt vakti athygli
undirritaðs í lokaverki tónleikanna,
Dikthas fyrir fiðlu og píanó eftir
Iannis Xenakis frá 1980, var kafli
einhvers staðar í miðju þar sem
misör hrynmynztur þversköruðust
og færðust til líkt og mislangar
tímastikur að gliðna í þrívídd. Að
öðru leyti kom þetta óhemju krefj-
andi og oft nærri kaótíska samleik-
sverk íyrir sem fram úr hófí lang-
dregið, og skákaði í þeim efnum
jafnvel 3. píanósónötu Sciarrinos.
Maður þorði vart að hugsa þá
hugsun til enda hvernig knúsuð
fingurbrjótasúpa Xenakisar hefði
reynzt áheyrnar í miðlungsflutningi
eða þaðan af lakari. Það var þó sízt
þeim hjónum að kenna hvað tíminn
virtist fyrr en varði standa í stað,
því gegnheil spilamennska þeirra
var í alla staði fyrsta flokks, og
væri vissulega gaman að heyra þau
aftur í náinni framtíð við hlust-
vænni viðfangsefni.
Ríkarður Ö. Pálsson S
Bragfræðilegar pælingar