Morgunblaðið - 19.09.2000, Blaðsíða 50

MORGUNBLAÐIÐ
50 ÞRIÐJUDAGUR 19. SEPTEMBER 2000
* UMRÆÐAN
SKOÐUN
„Vísindin efla
alla dáð“
ÞEGAR ég snéri til
vinnu úr sumarfríi
beið mín tilboð sem
mörgum þætti freist-
andi. Tilboð um auka-
vinnu sem ég ynni í
vinnutímanum, þyrfti
ekki að hafa mikið
fyrir en fengi dável
greidda. Með þessu
(gæti ég hámarkað
tekjur mínar eins og
það heitir og þykir
eftirsóknarvert í dag.
Þetta er það sem
svokallaðir samstarfs-
læknar deCODE (La
Roehe) hafa verið að
gera undanfarin ár en
þeir eru nálega eitt hundrað. Ekki
hefur það vafizt fyrir þeim og hafa
þeir þó ekki einu sinni skráð sjálf-
ir gögnin sem þeir hafa verið að
selja og eru í eigu sjúklinga en í
vörzlu ríkisspítalanna. Fyrir utan
peningagreiðslur hafa þeir fengið
hlutabréf í deCODE. Þar hefur
verið vel greitt fyrir létt verk. Eg
ætla að bíða með að skýra frá
ákvörðun minni varðandi gylliboð-
ið og hvað í því felst. Enginn getur
hins vegar neytt mig til að taka
þátt í þeirri vísindastarfsemi sem
þar um ræðir. Eg á þó frelsið til
að velja, þetta frelsi sem lofað er á
tyllidögum. Eða getur Guðmundur
Einarsson forstjóri heilsugæzlunn-
ar í Reykjavík ef til vill neytt mig
til þess? Eða bannað?
I
Undanfarið hefur mikið verið
-fjallað um sýndarviðræður ís-
lenzkrar erfðagreiningar og
Læknafélags Islands, en í þeim
hafa tekið þátt, auk Sigurbjörns
Sveinssonar og Kára Stefánssonar,
að beiðni íslenzkrar erfðagreining-
ar, landlæknir og Vilhjálmur Árna-
son prófessor í siðfræði við Há-
skóla íslands og leiðbeinandi í
siðfræði við Islenzka erfðagrein-
ingu um tveggja ára skeið. Þeir
síðarnefndu hafa væntanlega verið
viðstaddir þegar viðræðum aðila
var slitið 11. ágúst sl. og það skjal-
fest með undirskrift. Skjal sem
Kári Stefánsson var búinn að þýða
frjálslega, vægast sagt, á ensku og
birta á Nasdaq með undirskrift
•Sigurbjörns Sveinssonar formanns
Læknafélagsins örfáum klukku-
stundum síðar! Hvar halda menn
að Sigurbjörn og Læknafélagið
lægju í dag ef hann hefði komið
svona fram við Kára?
Ég hef rakið það í Morgunblaðs-
grein að viðræður Læknafélags ís-
lands og íslenzkrar erfðagreining-
ar eru markleysa. Um hvað er
verið að semja? Nýjan Helsinki-
sáttmála eða nýjan mannréttinda-
sáttmála Sameinuðu þjóðanna?
Lögin um réttindi sjúklinga gera
kröfu um upplýst samþykki og
vísa í alþjóðasamþykktir, m.a.
Helsinkisamþykkt Alþjóða lækna-
samtakanna. Læknafélag Islands
_ þer að standa vörð um það. Gagna-
grunnslögin leyfa hins vegar
deCODE að sniðganga þessar
reglur. Um þetta er deilt og ef
menn þverskallast við að skilja það
og breyta ekki lögunum mun engin
niðurstaða fást nema fyrir dóm-
stólum. Þangað stefnir málið óð-
fluga.
II
Ég hef marglýst því yfir að ég
muni aldrei láta færa sjúkraskrár
sem ég skrái sem minnispunkta -
glósur í gagnagrunn til að nota í
-ísvísindalegum“ tilgangi. Þann
heiður minn mun ég verja og frek-
ar láta reka mig úr starfi en
beygja mig fyrir slíku ofbeldi. Slík
gögn geta ekki talizt vera vísinda-
gögn. Það eru engin vísindi að
hrúga saman glósum frá þúsund-
um lækna og ætla að fá eitthvað
vitrænt út úr því. Tölvuvinnsla
hreytir engu þar um. Ekki einu
sinni þótt notaðar séu
ofurtölvur og -forrit.
Að kalla slíkt vísindi
er svo fáranlegt að
vart tekur tali. Stuðn-
ingur landlæknis við
slíka „vísindastarf-
semi“ er honum til
vansæmdar.
Ég ætla ekki að
taka þátt í að búa til
þann vanskapnað sem
gagnagrunnurinn
verður. Raunar er
með ólíkindum að
Læknafélag íslands
skuli aldrei hafa rætt
þessa hlið málsins og
aðeins haldið einn al-
mennan fund um málið (þá gagna-
grunnsfrumvarp) á tveimur og
hálfu ári. Þá vekur hitt ekki síður
furðu að læknadeild Háskóla ís-
lands skuli ekki hafa fjallað um
Sjúkraskrár
✓
Eg ætla ekki að taka
þátt í að búa til þann
vanskapnað, segir
Jóhann Tómasson,
sem gagnagrunnurinn
verður.
þessa „vísindastarfsemi“ opinber-
lega.
Allir læknar sem stunda klíniska
læknisfræði og hafa eðlilega
greind vita að í erli dagsins er ekki
verið að búa til vísindagögn á
læknastofum, heilsugæzlustöðvum
og sjúkrahúsum. Þau vísindastörf
sem þó eru unnin þar verða hins
vegar að fylgja nákvæmri skil-
greindri áætlun og krefjast skrán-
ingar í samræmi við það.
Eðli máls samkvæmt eru þau
mjög tímafrek. Vel má vera að
beztu klínisku læknarnir skrái lítið
en vandi þeim mun meira verk sín
og ákvarðanir. Kannski halda þeir
tvöfalt bókhald - sjúklinganna
vegna. Trúir því annars nokkur
maður í alvöru að læknar, sem
eyða öllum sínum tíma til að sjá og
annast sjúklinga og helga sig því
eingöngu, séu á móti framförum
og þekkingu? Haldnir þekkingar-
ótta(!) eins og einn penni Kára
orðaði það í Morgunblaðinu. Hafa
menn farið inn á vef deCODE
(deCODE.is) og skoðað hvers kon-
ar þekkingu er hægt að verða sér
út um þar?
Áróðursbréf Kára Stefánssonar
og viðtöl við hann í fjölmiðlum og
tímaritum, t.d. í New Scientist
magazine 15. júlí sl., benda til þess
að reynsla hans í klínískri hvers-
dags læknisfræði mætti vera
meiri. Hitt er alvarlegra að pró-
fessorar í læknadeild Háskóla ís-
lands, sem ættu að sjá augljósa
vísindalega vankanta gagna-
grunnsins, skuli ganga fram fyrir
skjöldu vegna þessarar „vísinda-
starfsemi“.
Fyrir utan það sem þeir hafa
gert á bak við tjöldin í þágu Kára
og La Roche. Núverandi forseti
læknadeildar og a.m.k. tveir fyrr-
verandi forsetar deildarinnar
styðja þessa makalausu „vísinda-
starfsemi". Tveir prófessorar í
læknadeild sitja í vísindaráði ís-
lenzkrar efðagreiningar og bera
hér fulla ábyrgð.
Hvers á Háskóli íslands að
gjalda? Og hvers á Jónas Hall-
grímsson, listaskáldið góða og vís-
indamaðurinn gagnrýni, að gjalda?
Hann sem á orðin frægu sem Há-
skóli Islands hefur að einkunnar-
orðum sínum og eru fyrirsögn
þessarar greinar?
Höfundur er læknir.
Jóhann Tómasson
RITSTJORANN SKORT-
IR MANNDÓM TIL AÐ
BIÐJAST AFSÖKUNAR
VIÐBROGÐ DV við
nýlegri grein undirrit-
aðs í Morgunblaðinu
koma síst á óvart.
Hvergi er vikið að
kjarna _ gagnrýni
minnar. í stað þess er
reynt að varpa ryki í
augu lesenda og „al-
mennar ritstjórnar-
reglur“ blaðsins
tíundaðar. Slíkt kem-
ur engum við. Ef ég
geri, að fenginni
reynslu og af ærnu
tilefni, sérsamning við
umsjónarmann helg-
arblaðs um að texti á
forsíðu sé háður mínu
samþykki, ber að sjálfsögðu að
standa við slíkan samning.
Annað flokkast undir samnings-
brot. Það er sú tegund óheiðar-
leika í samskiptum sem ekki er
viðunandi. Svo vill til að í rafpósti
til undirritaðs hefur Páll Ásgeir
Ásgeirsson þegar tekið ábyrgð á
að hafa sjálfur ákveðið að víkja frá
gerðu samkomulagi. „Annað gekk
hreinlega ekki“ segir í skeytinu og
„mér þykir það leitt“. En í stað
þess að viðurkenna brot sitt nú
reyna bæði ritstjórar og umrædd-
ur blaðamaður að drepa á dreif því
sem málið snýst um.
Tökum sem dæmi: Ef DV falast
eftir viðtali við Kristján Jóhanns-
son óperusöngvara gegn því að
kosta ferð hans til Islands fellur
slíkt væntanlega utan „almennra
ritstjórnarreglna" DV. Blaðinu ber
hins vegar að standa straum af
kostnaðinum ef um það er samið.
Allt annað eru samningsrof, hvort
sem um er að ræða munnlegt eða
skriflegt samkomulag.
Annað dæmi: Ef Páll Ásgeir
gerir samkomulag um að fá lánaða
tiltekna fjárupphæð gegn skilvísri
endurgreiðslu er hæpið að hann
komist upp með að víkja frá gerðu
samkomulagi með skýringum eins
og þeim sem fyrir mig voru lagðar
„að þetta gangi hreinlega ekki“ og
að sér „þyki þetta leitt“.
Fyrr eða síðar kemur að skulda-
dögum. Orð skulu standa. Samn-
ingar skulu halda. Það er allt og
sumt.
Grundvallarreglur
í samfélaginu
Rétt er að taka fram að ég gerði
engar athugasemdir við umrætt
viðtal enda snýst þetta mál ekki
um eitt tiltekið viðtal eða mig
persónulega. Það snýst um grund-
vallarreglur í samfélaginu. Það
snýst um siðferðið í íslenskum
fjölmiðlum, siðferðið í samskiptum
fólks á þessu landi. Ég kaus að
lýsa samskiptum mínum við blaða-
mann DV í smáatriðum, öðrum til
varnaðar, en jafnframt til að hefja
löngu tímabæra umræðu um þenn-
an málaflokk sem af einhverjum
orsökum hefur ekki fengið mikið
rými á síðum íslenskra dagblaða
að undanförnu, a.m. k ekki í DV.
Hvers vegna þegja
menn þunnu hljóði?
Undirritaður gerði sér ljósa
grein fyrir hugsanlegum eftirmál-
um greinarinnar fyrrnefndu í
Morgunblaðinu áður en í hana var
ráðist.
Fyrir því eru augljósar ástæður
að einstaklingar veigra sér við því
að ganga fram fyrir skjöldu og
mótmæla vinnubrögðum öflugs
fjölmiðils á borð við DV.
Ljóst er að viðkomandi verður
látinn gjalda þess á síðum DV og
möguleikar hans til að verja sig
eða gera athugasemd-
ir í blaðinu verða
takmarkaðir. Hvoru-
tveggja hefur þegar
sýnt sig í því tilfelli
sem hér um ræðir.
Veiðileyfi . hefur
þegar verið gefið út á
undirritaðan eins og
væntanlega mun
koma enn betur í ljós
á næstu misserum. Þá
ber og að nefna að til
þessa dags hafa dóm-
stólar landsins ekki
tekið þannig á málum
af þessu tagi að hugs-
anlegur málarekstur
svari peningalegum
útgjöldum þegar upp er staðið.
Drengskapur og
æra sett að veði
Ritstjórar DV reyna að halda
hlífiskildi yfir blaðamanni sínum
með því að fullyrða að orð mín eigi
ekkert skylt við sannleikann. At-
Þá get ég líka fullyrt að
hér er ómaklega vegið
að ágætu fólki, segír
Jakob Frímann
Magnússon. Enginn af
áðurnefndum palladóm-
um fær staðist. Af þess-
um skrifum öllum stafar
súr og andstyggilegur
fnykur, mengun sem er
löngu tímabært að
stemma stigu við.
hugasemdir mínar við þær fullyrð-
ingar virðir blaðið síðan að vettugi
og neitar að birta.
Með þessu vill DV bæta Jakobi
Frímanni í hóp sem það hefur
sjálft valið og útnefnt, hrakmenna
á borð við Skúrkinn í Valhöll og
Hórkarlinn í miðbænum. Nú er
það sumsé : Lygarinn í Stuðmönn-
um! Við ritstjóra DV segi ég þetta:
Ég stend við hvert orð í grein
minni og legg drengskap minn og
æru að veði.
Versta mengunin
Þó kveikjan að skrifum mínum
sé meðferð sú af hálfu DV sem ég
og fleiri einstaklingar hafa mátt
sæta að undanförnu, er alllangt
síðan ég gerði mér grein fyrir
þeirri óheillavænlegu þróun á rit-
stjórn og vinnubrögðum sem gerð
er að umræðuefni í fyrrnefndri
grein. Hið raunverulega tilefni
skrifanna er sú skoðun mín að það
að láta skrif og vinnubrögð af
þessu tagi óátalin, skapi í raun
einn alvarlegasta mengunarvanda
nútímans á Islandi. Skilaboðin sem
börnin okkar fá eru þar með þessi:
Það er allt í lagi að rægja náung-
ann og kalla hann öllum illum
nöfnum. Það þarf enginn að óttast
að vera dreginn til ábyrgðar fyrir
slíkt. Illkvittni er í tísku. Það er
„svalt“ að viðhafa niðurlægjandi
ummæli um annað fólk, ummæli á
borð við: „Ingvav er að verða göm-
ul lumma og löngu búinn að spila
öllu frá sér“ (DV. 28.1. 2000)
„Dóra ...er engu síður eitt mest
óþolandi „concept“ sem hefur
fengið að viðgangast hér á landi.
Hún... er orsök þess að vitleysing-
urinn Svavar Orn fær að vaða
uppi“ (DV 4.8. 2000) „Bjarni er
skólabókardæmi um... gæja sem
skilur ekki hvar mörk hans liggja.
Hann byrjaði sem massaleiðin-
legur Bylgjugaur.“ (DV 4.8. 2000)
„Vilhjálmur er stimplaður sem
súkkulaðigæi af verstu gerð. Þá er
hann útbrunninn, vitlaus og húm-
orslaus“ (DV 29.1. 2000). Viljum
við þetta virkilega? Ég held að svo
sé alls ekki. Og þar sem svo vill til
að ég þekki alla þá persónulega
sem í þessum skrifum hafa verið
til nefndir, þá get ég líka fullyrt að
hér er ómaklega vegið að ágætu
fólki.
Enginn af áðurnefndum palla-
dómum fær staðist. Af þessum
skrifum öllum stafar súr og and-
styggilegur fnykur, mengun sem
er löngu tímabært að stemma
stigu við.
Páll Ásgeir Ásgeirsson blaða-
maður reynir í svargrein sinni í
Mbl. 7.9. sl. að draga athygli les-
enda frá raunverulegu broti sínu
og halda því fram að Jakob Frí-
mann hljóti að vera voðalega sár
og sjá eftir því að hafa veitt DV
viðtal. Svo er alls ekki. Þennan
sama punkt lepur Óli Björn Kára-
son ritstjóri upp eftir honum og
gerir að megininntaki vandræða-
legs DV-leiðara sama dag, en aul-
ast síðan til að viðurkenna að það
hafi verið mistök að nefna Jón
Ragnarsson Skúrkinn í Valhöll.
Ritstjórann skortir hins vegar
manndóm til að biðjast afsökunar.
Skúrkurinn, Hórkarlinn
og nú Lygarinn bíða átekta
Mér ofbauð forsíðuuppslátturinn
„Skúrkurinn í Valhöll". Ég ákvað
þá loks að stinga niður penna og
beina m.a. kastljósum að blíðmálga
blaðamanni DV sem nálgast við-
fangsefni sitt á nótum „gagn-
kvæms trausts og trúnaðar",
byggt á traustum grunni fóst-
bræðralags og drengskapar, leyfir
viðmælandanum að vera sáttur við
sjálft viðtalið, en tekur hann síðan
„aftan frá“ með forsíðuuppslættin-
um eða fyrirsögninni. Hinar ná-
kvæmu og raunsönnu lýsingar
mínar vogar ritstjóri DV sér að af-
greiða sem hreinan uppspuna
„persónuníð", „dylgjur" og
„svæsnar árásir" á nafngreindan
blaðamann DV.
Ritstjórum og ábyrgðarmönnum
DV hefur verið gefinn kostur á að
draga ummæli sín um Lygarann,
Hórkarlinn og Skúrkinn til baka
og biðja fjölskyldur þeirra forláts
með sérstöku bréfi. Fátt bendir til
þess að blaðið muni ætla sér slíkt.
Það væri að líkindum hollast fyrir
samfélagið, ekki síst blaðamennina
sjálfa, að fá dómstóla til að skera
úr um hvar mörkin liggja þegar
vegið er að æru þjóðþekktra jafnt
sem óþekktra íslendinga.
Hvað næst?
Gengur t.a.m. fyrirsögnin „Kyn-
villingurinn á Alþingi"? Hvað með
„Barnaníðingurinn í lögreglunni!“,
„Skækjan í stjórnarráðinu" eða
„Mannorðsmorðinginn á DV“? Allt
hljómar þetta krassandi og kæmi
vafalaust til með að selja fleiri
blöð. Hagnað af slíkri sölu-
mennsku er hins vegar ekki hægt
að flokka undir annað en illa feng-
ið fé. Og þeir sem ábyrgðina bera
þurfa að gera sér ljósa grein fyrir
því að athæfi þeirra flokkast undir
alvarlegustu tegund mengunar í
samfélagi okkar. Mengun hugar-
farsins.
Höfundur varfv. blaöamaður en er
það vfst ekki lengur.
Jakob Frímann
Magnússon