Morgunblaðið - 31.10.2000, Síða 51

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
ÞRIÐJUDAGUR 31. OKTÓBER 2000 51
+ Helgi Þorláksson
fæddist í Múla-
koti á Síðu 31. októ-
ber 1915. Hann lést á
Droplaugarstöðum
18. október síðastlið-
inn og fór útfór hans
fram frá Langholts-
kirkju 30. október.
Látinn er eftir erfið
veikindi Helgi Þor-
láksson fyrrverandi
skólastjóri í Voga-
skóla, Reykjavík.
Hann var fæddur í
Múlakoti á Síðu á öðr-
um áratug aldarinnar sem er að
renna út, og hefur því eins og aðrir
sem nú eru að kveðja, lifað mesta
breytingaskeið í sögu einnar þjóðar.
Hann var barn síns tíma, mótaður
af göfugum hugsjónum aldamóta-
mannanna sem vildu gefa íslandi
allt og rækta land og lýð. Helgi
hafði mjög sterk tengsl við átthag-
ana, dvaldi þar lengri eða skemmri
tíma á hverju einasta sumri. Hann
hefur vafalítið mótast af tign skaft-
fellskrar náttúru, með víðáttu sand-
anna og tign fjallanna daglega fyrir
augum. Ekki síður hefur mannlíf
þar eystra mótað hug sveinsins
unga, ásamt frásögnum af erfiðri
baráttu kynslóðanna við óvægin
náttúruöfl, ótrúlegu þolgæði og
seiglu á löngum ferðalögum, var-
kárni og aðgæslu þegar tefla þurfti
á tvær hættur í skaftfellsku vötnun-
um eða þegar menn völdu frekar að
fara á jökli ofan upptaka stórfljót-
anna, þar sem dauða djúpar sprung-
ur hljóða við hvert fótmál. Ýmislegt
af þessu þekkti Helgi Þorláksson af
eigin reynslu sem ungur maður í
sveitinni. En hugurinn stóð ekki til
bústarfa, heldur lá leiðin suður eins-
og svo margra annarra ungra
manna fyrr og síðar.
Helgi lauk prófum frá Mennta-
skólanum í Reykjavík og á sama
tíma prófi frá Kennaraskólanum.
En „nám“ hans endaði aldrei. Hann
var sífellt að efla menntun sína og
þekkingu á þeim vettvangi sem varð
hans ævistarf. Hann sótti námskeið,
fór í ótal kynnisferðir til annaira
landa og hafði yndi af að draga sam-
an þekkingu sína og reynslu og
miðla öðrum af þeim brunni.
Helgi var afar fjölhæfur maður að
upplagi, afburða námsmaður, söng-
maður ágætur og orgelleikari enda
átti tónlistin ríkan þátt í hugarheimi
hans. Félagsmálamaður var hann
mikill, sat í ótal nefndum og ráðum
og veitti ýmsum félögum forustu.
En hann kaus að helga fræðslustar-
finu krafta sína að mestu. Helgi var
kennari í Vestmannaeyjum og á
Akranesi, kennari og síðar yfir-
kennari í nokkur ár við Gagnfræða-
skóla Austurbæjar, en hans verður
þó líklega minnst í huga flestra sem
skólastjóra í Vogaskóla, Reykjavík,
sem tók til starfa skömmu fyrir
1960 í nýbyggðu og ört vaxandi
hverfi. En Vogaskóli átti síðar eftir
að verða einn stærsti skóli landsins
með ellefu árganga innan veggja og
yfir 1.700 nemendur samtals.
Kynni mín af Helga Þorlákssyni
hófust vorið 1960. Ég hafði þá lokið
námi í Kennaraskólanum og var að
leita eftir starfi. Ég hafði heyrt um
þennan mann, sem hafði verið ráð-
inn skólastjóri í nýja hverfisskólan-
um. Eftir lýsingum að dæma fannst
mér sem við ættum ýmislegt sam-
eiginlegt, ekki síst áhuga á tónlist
og söngmennt, enda hafði ég beðið
einn af lærifeðrum mínum í kenn-
aranáminu, Ingólf Guðbrandsson
þáverandi námsstjóra í söng-
kennslu, að leggja mér lið í viðræð-
um við væntanlegan húsbónda.
Ekki er að orðlengja það að samn-
ingar tókust á þeim fundi og sam-
starf okkar Helga Þorlákssonar
varaði í rúm 30 ár og bar þar aldrei
skugga á.
Starf skólastjórans var erfitt á
þeim tíma ekki síður en í dag, og
stundum vanþakklátt. Vandamál
tengd mannlegum samskiptum voru
þau sömu og aðbúnaður hvað varðar
húsnæði og kennslu-
gögn stóð óralangt að
baki því sem er í dag
og þykir þó mörgum á
skorta. Hverfið var að
byggjast upp mjög
hratt, nemendum
fjölgaði ört, en hús-
næðið stækkaði frekar
hægt. Og það stóð á
endum að þegar skól-
inn var fullbyggður fór
nemendum að fækka
með sama hraða og
hann hafði vaxið ára-
tuginn áður. Þrátt fyr-
ir þessa erfiðleika
reyndi Helgi að innleiða ýmsa þætti
í skólastarfið, sem nú þykja sjálf-
sagðir hlutir en voru það ekki fyrir
40 árum. Má þar nefna valgreina-
kerfi, þar sem nemendur gátu valið
námsgreinar eftir áhuga og framtíð-
aráætlunum.
Mér er afar minnisstætt þegar sú
afstaða kom upp í eina skiptið á
samstarfsferli okkar, að við þurft-
um að sitja hvor sínum megin samn-
ingaborðsins, ef svo mætti segja, án
þess að um grundvallarágreining
væri að ræða. A þeim tíma var ekki
talið sjálfsagt að nemendur yfirleitt
fengju næringu í skólanum, hefðu
jafnvel ekki með sér nesti, því
mörgum áhugasömum fagkennar-
anum fannst það tímasóun að leggja
niður kennslu í 15-20 mínútur á
meðan nestis var neytt.
Helgi hafði mikil kynni af skólum
erlendis og vildi koma á ýmsu úr
starfsháttum þeirra í skólunum hér
heima. Eitt haustið varpaði hann
fram þeirri hugmynd að taka upp á
stundatöflum sérstakan „nestis-
tíma“ fyrir alla aldursflokka nem-
enda. Þessar mínútur vildi hann
taka að hluta af kennslutíma nem-
enda en að hluta af óskilgreindum
vinnutíma kennara. En þetta
strandaði á „vinnutímaskilgrein-
ingu“ kennarastarfsins og kom það í
minn hlut að vera í forsvari ásamt
öðrum kennurum til að standa fast á
réttindum launþegans. Þetta var
rætt á mörgum fundum og fór svo
að hugsjónin þurfti að víkja. Aldrei
varð ég þess var að þessi eða önnur
ágreiningsmál hefðu áhrif á vinsam-
lega afstöðu skólastjórans til mín
eða annarra kennara skólans.
Annað atriði langar mig að nefna í
fari Helga sem skólastjóra, sem gat
verið mér og fleirum til fyrirmynd-
ar. Það var hversu gætinn hann var
í orðræðu um vandamál nemenda
eða fjölskyldna. Skólastjórinn á að
sjálfsögðu alltaf að gæta fulls trún-
aðar um öll mál er til hans koma og
snerta einstaklingana. En stundum
er honum trúað sérstaklega fyrir
ýmsu sem alþjóð hefur vitað lengi
og hverfið talað um. Ég heyrði
Helga aldrei leggja neikvætt orð til
umræðu um nemanda eða foreldra
sem einstaklinga, þótt augljóst væri
að hann væri ekki alltaf hrifinn af
atferli nemenda eða skoðunum for-
eldris á nauðsynlegum aðgerðum.
En að sjálfsögðu sættu gerðir hans
aðfinnslum eins og allra sem þurfa
að taka ákvörðun í vandasömum úr-
lausnarefnum.
Eitt af því ánægjulegasta sem ég
minnist frá löngu samstarfi er vinna
Helga Þorlákssonar við undirbún-
ing jólaskemmtana í Vogaskóla.
Eftir að hann hætti störfum sem
skólastjóri vorið 1981 hélt hann
áfram skv. minni beiðni að aðstoða
við uppsetningu helgileiks fyrir jól-
in. Þar naut hann sín til fullnustu
sem kennari og leikstjóri, þjálfaði
nemendur í framsögn og söng og
var, eins og hann sagði oft sjálfur,
fyrsti boðberi þess að jólin væru að
nálgast. Það fór því svo að við hætt-
um öllum afskiptum af málefnum
Vogaskóla um sama leyti.
Nú er veturinn kominn og senn
líður að jólum. Lokið er langri og
farsælli ævi samferðamanns og
hann leystur frá öllum þi-autum.
Mig langar að enda þessi kveðjuorð
með tveim vísum úr kvæðinu Haust-
kvöld eftir listaskáldið Steingrím
Thorsteinsson.
Elli þú ert ekki þung
anda guði kærum:
fögursálerávalltung
undir silfurhærum.
Fagra haust, þá fold ég kveð,
faðmivefmigþínum,
bleikra laufa láttu beð
að legstað verða mínum.
Ég votta fjölskyldu Helga Þor-
lákssonar, eiginkonu hans, Gunn-
þóru Kristmundsdóttur, og sex
mannvænlegum börnum einlæga
samúð mína. Megi Helgi Þorláksson
fyrrverandi skólastjóri Vogaskóla,
Reykjavík, hvíla í friði.
Guðmundur Guðbrandsson
fyrrv. skólastjóri Vogaskóla.
Helgi Þorláksson hefur nú kvatt
þetta jarðsvið. Mig langar til að
votta honum virðingu mína með
nokkrum kveðjuorðum og þakka
honum kynnin góðu. Það var haust-
ið 1959 sem leiðir okkar lágu fyrst
saman. Hann gerðist skólastjóri við
Vogaskóla og ég kennari þar. Þetta
var gott skólahverfi, Vogahverfi.
Þarna bjó indælt fólk sem lét sér
annt um skóla sinn. Helga þótti
reglulega vænt um Vogahverfi og
hafði mikinn metnað fyrir skólann.
Hann var ákaflega góður skólastjóri
og frábær kennari. íslenskan var
hans uppáhalds kennslugrein. Ást-
sæll var hann mjög af nemendum
sínum og hafði sérstaklega gott lag
á að ná til þeirra. Helgi var gæddur
þeim dýrmætu kennarakostum að
hafa yndi af að fræðast og fræða
aðra. Ræðumaður var hann prýði;
legur og sagði skemmtilega frá. í
ferðalögum var hann góður leið-
sögumaður og kom þá best í ljós hin
mikla þekking hans á landi og þjóð.
Ég minnist skólaferðalags okkar
með fyrstu gagnfræða Vogaskóla
vorið 1963. Þá var farið á heimaslóð-
ir Helga í Vestur-Skaftafellssýslu.
Þessi þriggja daga ferð er mér
ógleymanleg og ein af bestu ferðum
mínum. Helgi virtist þekkja nöfn
allra staða og rakti sögu þeirra. Þá
var þekking hans á gróðri, fuglalífi
og bergtegundum ekki síðri. Og
þegar ég hitti þessa gömlu, góðu
nemendur mína löngu löngu seinna
þá minnast þeir ferðarinnar með
Helga.
Einu sinni eða tvisvar á sumri
fóru þau hjónin, Helgi og Gunnþóra,
austur að Múlakoti á Síðu, en þar
áttu þau sumarhús og dvöldu þar oft
vikum saman. Til þeirra ferða
hlakkaði Helgi alltaf fjarska mikið
og dvölin þar var honum mikilvæg.
Þau nutu þess, hjónin, að ferðast
saman bæði innalands og erlendis
og ánægjulegt var að hlusta á þau
segja frá ferðum sínum. Helgi lýsti
staðháttum svo greinilega að mér
fannst oft eins og ég hefði verið þar
á ferð.
Heilsu Helga hrakaði síðustu ár-
in. Hann fékk heilablóðfall vorið
1999 og þurfti að dvelja á Sjúkra-
húsi Reykjavíkur og síðar á Hjúkr-
unarheimilinu Droplaugarstöðum.
Hann átti erfitt með að tjá sig. Það
þarf ekki að efast um að þessi þung-
bæru veikindi hafa reynst hinum
sístarfandi manni erfið en hann
mælti aldrei æðruorð og sýndi öll-
um alúð og hlýju sem til hans komu.
Ég er þakklátur forsjóninni fyrir
að hafa kynnst þessum ágæta
manni og starfað hjá honum í Voga-
skóla. Þar var gott að vera því að
þar var góðu fólki að mæta. Þá
þakka ég hinar mörgu ánægjulegu
stundir á heimili Helga og Gunn-
þóru. En nú eru leiðarlok. Það er
orðið langt síðan að það var haust
árið 1959.
Hröð er förin
örskömm dvöl
ááningarstað.
Verumþvíhljóð,
hver snerting
er kveðja
i hinsta sinni.
(Birgir Sigurðsson.)
Blessuð sé minning Helga Þor-
lákssonar.
Hjörtur Guðmundsson.
Með Helga Þorlákssyni er horf-
inn góður maður sem var kennari af
Guðs náð. Fyrir hartnær 45 árum
var Helgi aðalkennari í bekknum
okkar þá tvo vetur sem ég var í
Gaggó Aust. Svo var það ca 32 árum
síðar að inn í verslunina á Vegamót-
um kemur virðulegur ferðaklæddur
maður að versla, og þar hófust
kynnin á ný.
Ótrúlegt, hann mundi eftir stelp-
unni sem kom úr Þykkvabænum og
var í bekknum hans fyrir margt
löngu.
Hann og Gunnþóra voru að koma
austan af Síðu úr sælureitnum sín-
um. Upp frá þessu komu þau oft við
til að spjalla og voru það góðar
stundir.
Síðast þegar ég sá Helga treysti
hann sér ekki út úr bílnum og fór ég
út og áttum við fróðlegt samtal.
Ég vil þakka alla vinsemd og
tryggð og kynnin við Gunnþóru sem
er gull af manni.
Ég vil senda Gunnþóru samúðar-
kveðjur, eins Þorkatli og Helgu sem
og öðrum ástvinum.
Helga kveð ég með þökk og virð-
ingu.
Pálína S. Kristinsdóttir.
Enn er einn einn góðvinur geng-
inn. Við slíkt setur menn hljóða og
menn verða hugsi þeir er eftir
standa - skarð er fyrir skildi.
Fyrstu kynni min og minningar
um Helga Þorláksson eru frá skóla-
stjóra- og kennaraþingum, sem við
sátum. Þar greip hann athygli mína
þegar í stað. Það sópaði að honum,
og reyndar leiftraði af honum
áhuginn og ákafinn, er hann flutti
mál sitt með skarpri glöggskyggni,
málefnalegri rökfestu og sannfær-
ingarkrafti.
Á þessum mannfundum var hann
áberandi áhrifamikill og stefnu-
markandi persónuleiki. Oft þurfti
að taka þétt á í meðferð mála, en
réttsýnn var hann, jafnan reiðu-
búinn að meta, meðtaka og viður-
kenna það, sem gott kom frá öðrum,
þótt andstæðir væru, og honum
þótti sýnt að horfði til umbóta.
Hann var traustur málsvari
kennsluhugsjónarinnar sem oft og
eðlilega bar á góma með okkur sem
starfs- og stéttarfélögum, auk þess
sem hann var mikill skólamaður
sjálfur og tók menntamálin alvar-
lega.
Kjarna þeirra viðræðna dró hann
oft saman á þennan hátt: „Kennslu-
starfið er hugsjón," sagði hann,
„mikilvægast og öriagaríkast allra
starfa næst á eftir því sem fram fer
á heimilinu sjálfu. Á heimilinu er
grundvöllurinn lagður og stefnan
mörkuð fyrir framtíðina. Síðan tek-
ur skólinn við þessu mikilvæga
verki, og ætti kennslustarfið því að
metast í ljósi þess mikilvægis. Við
verðum að gera miklar kröfur til
okkar sjálfra, og kennslustaðallinn
verður að vera sem hæstur. Þar má
aldrei slá af né selja ódýru verði.
Við erum skuldbundnir gagnvart
nemendum okkar og samfélaginu
öllu“... Þessu fylgdi jafnan djúp og
íhugul þögn.
Hvert sinn, er hann tók flugið
þannig, endurlifði ég í fyrstu snert-
inguna við hann, sem nefnt er hér
að framan, þegar eldhuginn geisaði.
En þannig var hann heill og óskipt-
ur gegnum allt skólastarf sitt.
Tónlistin skipaði háan sess í hug-
arheimi Helga. Þar var hann einnig
næmur, heill og hugði hátt. Á því
sviði, tónlistarsviðinu, bærðust
einnig með okkur samhljóma
strengir.
Um tólf ára skeið var hann organ-
isti í kirkjunni sinni, Langholts-
kirkjunni, það var því ekki langsótt
hugsun að fá hann sem stjórnanda
og undirleikara, þegar stofnaður
var kór eftirlaunakennara. Þá
söngsveit leiddi hann fyrstu skrefin,
nálega eitt og hálft ár, en varð þó
frá að hverfa af heilsufarsástæðum.
Hér lágu leiðir okkar saman og
kynnin urðu enn nánari með því ég
var beðinn að taka stjórn kórsins að
mér. „Nánari kynni,“ segi ég, vegna
þess, að ekkert tengir hug og til-
finningar svo náið sem tónlistin. Þar
hitti ég þá aftur sama, næma tilfinn-
ingaheita, „góða drenginn“, sem
hreif mig strax á fyrsta skóla-
mannaþinginu. Hann var enn hinn
sami.
HELGI
ÞORLÁKSSON
Eftir að ég tók við kórnum kom
hann á nokkrar æfingar, tók sér
stöðu og söng af innlifun með geisl-
andi gleði. Svo fór þó að hann fékk
eigi haldið áfram. En þegar við;
gengum út af æfingunni, sem hann ‘
var seinast með okkur, tók hann
mig afsíðis og sagði með gleðibland-
inn klökkva í augum: „Vinur. Það er
ekkert sem göfgar menn og samein-
ar eins og söngurinn. Láttu þau
syngja áfram.“
Fjarverandi fylgdist hann með
kórnum sínum og gladdist yfir vel-
gengni hans. Sem fyrsti stjórnandi
var hann faðir þessa kórs, sem nú
ber nafnið „EKKÓ“, (Eftirlauna-
kennarakórinn) EKKÓ.
Kæra Gunnþóra og aðrir ástvinir.
Ásamt eigin innilegri samúð og*;
þökk fyrir allt, sem hann var okkur,
sendi ég sama hugarþel, þakkir og
kveðjur frá EKKO - kórnum hans.
Hér er góður drengur genginn.
Minningaheimurinn er litríkur og
fagur. Látið hann yfirskyggja allt
annað.
Blessuð sé minning Helga.
Guð styrki ykkur og vemdi.
Jón Hjörleifur Jónsson, EKKÓ.
Við Helgi Þorláksson hittumst
stundum seinni árin og tókum þá
gjarnan tal saman. Oft við innkaup í
Austurveri við Háaleitisbraut, sem
Guð má vita hvaða nafn ber nú í við-
skiptasviptingum samtímans. Hanrí í
var ótrúlega minnugur á nöfn gam-
alla nemenda, jafnvel þótt hartnær
hálf öld væri síðan þeir nutu hand-
leiðslu hans.
Haustið 1952 tók hann við sund-
urleitum hópi úr ýmsum skólum til
að kenna okkur íslensku - og söng í
1. bekk A í Gagnfræðaskóla Austur-
bæjar. Helgi Þorláksson var ekki
strangur kennari, en hann hafði
þannig fas og framkomu að hann
hafði fyrirhafnarlausa stjórn á
bekknum og vakti hjá okkur ekki
bara áhuga heldur og virðingu fyrirú
vönduðu máli. Ég skynjaði seinna
að hann kenndi okkur líka ýmislegt
fleira bæði beint og óbeint eins og
bestu kennarar jafnan gera -
kannski svolítið í mannasiðum og
mannlegum samskiptum.
Sá sem þetta ritar var ekki sér-
legur áhugamaður um lærdóm á
þessum árum. Og væri maður illa
lesinn - ólesinn, sat maður fyrir
kennaranum við upphaf tímans og
afsakaði sig til að vera öruggur um
að verða ekki tekinn upp. Þetta
gerði undirritaður alloft, eða þang-
að til Helgi sagði hæglátlega: Þú ert
nú farinn að afsaka þig nokkuð oft,
Eiður minn. Annað sagði hann ekki.
En þetta var líka í síðasta sinn sen>‘
ég afsakaði mig.
Annað atvik kemur í hugann. Eft-
ir dansæfingu í skólanum, lands-
prófsárið 1955 fann ég ekki frakk-
ann minn í fatageymslunni og hélt
að honum hefði verið stolið eða hann
tekinn í misgripum. Fór því upp á
kennarastofu og rakti raunir mínar.
Á þeim árum áttu menn nefnilega
ekki margar yfirhafnir. Helgi kom
þá með frakka sem ég kannaðist við
sem minn. Dró hann hálfflösku
brennivíns ugp úr frakkavasanum
og spurði : „Átt þú þetta?“ Ég sór
og sárt við lagði að svo væri ekki,
sem satt var. Eftir að hafa spurt
mig meira og horft fast á mig að
mér fannst sagði hann: „Ég trúit
þér.“ Þar með var málinu lokið.
Ekki stórvægilegt atvik, sem þó
hefur setið fast í minningunni.
Helgi Þorláksson kenndi okkur
líka söng, en undirritaður var þar
ekki mjög virkur þátttakandi enda
margt annað betur gefið en lagvísi
og söngrödd. En fyrir það er ég
Helga ævinlega þakklátur í hjarta
mínu að hafa sýnt þá gæsku á söng-
prófi að gefa mér 7,5 fyrir að syngja
„Heyrið vella á heiðum hveri.“ Mér
til efs að það hafi verið að verðleik-
um. Hann hefur vísast tekið viljann
fyrir verkið. < 1
Góðir kennarar hafa ótrúlega
mikil áhrif á mótunarárum unglinga
milli tektar og tvítugs. Helgi Þor-
láksson var einn slíkra. Að leiðar-
lokum þakka ég honum leiðsögnina.
Hún hefur dugað vel.
Aðstandendum hans votta ég
innilega samúð.
Eiður Guðnason.