Morgunblaðið - 02.12.2000, Blaðsíða 47

Morgunblaðið - 02.12.2000, Blaðsíða 47
46 LAUGARDAGUR 2. DESEMBER 2000 MORGUNBLAÐIÐ MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. DESEMBER 2000 47 fRtogmiHiifeifr STOFNAÐ 1913 Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík. Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson. Ritstjórar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. UMSKIPTI í MEXÍKÓ SJÖ áratuga valdatíma Bylting- arflokksins (PRI) í Mexíkó lauk formlega í gær er Vicente Fox tók við völdum sem forseti. Sigur Fox í forsetakosningunum síðastliðið sumar kom flestum á óvart enda hafði PRI farið með nær öll völd í landinu frá því að hann var stofnað- ur árið 1929. Þótt mikillar þreytu gætti greinilega meðal kjósenda í garð PRI virtust flestir telja að Bylt- ingarflokknum myndi með einhverj- um ráðum takast að halda áfram í völdin. Vissulega hafði smám saman verið byrjað að grafa undan valdagrund- velli flokksins en hann missti meiri- hluta sinn í neðri deild þingsins sumarið 1997. A sama tíma sigraði stjórnarandstaðan í Mexíkó í borgar- stjórakosningum í Mexíkóborg en það embætti er jafnan talið vera ann- að valdamesta embætti landsins á eftir forsetaembættinu. Kosningarnar árið 1997 lögðu grunninn að lýðræðislegum umskipt- um í Mexíkó, sem segja má að nú séu gengin í gegn. Mexíkó, eitt af fjöl- mennustu ríkjum veraldar, með um hundrað milljónir íbúa, er loks komið í tölu lýðræðisríkja. Við völdum hefur tekið forseti er sækir umboð sitt til fólksins en ekki flokksvélar PRI. Vonandi verða breytingarnar í Mexíkó öðrum ríkjum í Rómönsku Ameríku, sem enn búa við ófullkomið lýðræði, hvatning til breytinga. Það er sérstakt fagnaðarefni að þessi umskipti hafa átt sér stað með friðsamlegum hætti og að PRI hefur ekki reynt að koma í veg fyrir þessi pólitísku umskipti með valdbeitingu. Fox á þó erfitt verkefni fyrir hönd- um. Ekki einungis verður hann að tryggja uppstokkun í stofnana- og embættismannakerfi Mexíkó heldur jafnframt að uppfylla þær væntingar sem hann hefur ýtt undir. Fox hefur heitið því að stuðla að nýju „mexíkósku undri“, skapa ný störf, bæta menntun og uppræta spillingu í stjórnkerfinu. Margt hefur vissulega breyst til betri vegar í Mexíkó á síðastliðnum árum. Hjá því verður þó ekki litið að fátækt er enn mikil í landinu og þótt PRI hafi nú misst forsetaembættið úr sínum höndum eru ítök flokksins mikil á flestum stigum stjórnkerfis- ins. Til að mynda er töluverður meiri- hluti héraða landsins undir stjórn PRI. Flokksræðið lifir enn góðu lífi í Mexíkó og líklega verður það erfið- asta verkefni Fox að brjóta það niður þannig að lýðræðið nái að festa sig í sessi á öllum sviðum. Hinn nýi forseti nýtur hins vegar góðs af því að staða efnahagsmála er tiltölulega sterk. Hagvöxtur er mik- ill, um sjö prósent á þessu ári, sem ætti að auðvelda Fox að bæta lífskjör í landinu og þar með að styrkja stöðu sína meðal almennra kjósenda. UMFJÖLLUN BLAÐA UM ÍÞRÓTTIR KVENNA / Aundanförnum árum hafa tölu- verðar umræður farið fram um umfjöllun fjölmiðla um kvennaíþrótt- ir og hafa kannanir sýnt, að lítið jafn- ræði er á milli kynja í þeim efnum. Niðurstöður úr könnun kennara og nemanda við Háskóla íslands benda til þess, að aðeins ein af hverjum tíu íþróttafréttum og greinum fjalli um íþróttir kvenna, en níu af hverjum tíu um íþróttir karla. Samkvæmt þessari könnun hefur ekkert breytzt í þess- um efnum á heilum áratug, eða frá árinu 1990, þegar sama niðurstaða fékkst úr könnun, sem fjölmiðlanefnd íþróttasambands íslands stóð að. Þótt jafnræði eigi að ríkja milli kynja á sem flestum sviðum, er jöfn umfjöllun eftir kynjum ekki einfalt mál í íþróttafréttum - reyndar hvort kynið sem á í hlut. Þátttaka kynja í ýmsum íþróttagreinum er mjög mis- munandi og endurspeglast það óhjá- kvæmilega í fréttaflutningi, svo og frá einum árstíma til annars eftir íþróttagreinumog því t.d., hvort stór- mót í einhverri íþróttagrein fer fram. Það kallar á mikla tímabundna um- fjöllun, t.d. um Evrópumeistaramót í kvennahandbolta eða þá karla, og eðlilega er ekki hægt að bera saman kynjahlutföll á því tímabili. Fyrir þremur árum, í nóvember- byrjun 1997, skilaði nefnd mennta- málaráðherra um stefnumótun í íþróttum stúlkna niðurstöðum. Þar kom m.a. fram, að aðeins 36% íþróttaiðkenda sem skráðir eru í íþróttafélög eru konur, þar af meiri- hluti undir 15 ára aldrþ en því er öf- ugt farið hjá körlum. I niðurstöðum nefndarinnar kom einnig fram, að blaðaumfjöllun um íþróttir kvenna af heildarumfjöllun hefði vaxið um 15% frá 1990. Augljóslega þarf að mörgu að hyggja, þegar kannanir eru gerðar á kynjabundinni umfjöllun blaða um íþróttir. Eftir sem áður verður ekki hjá því komizt að taka mið af þessari nýju könnun, sem komið hefur frá að- ilum innan Háskóla íslands. Niður- stöðurnar eru því miður vísbending um að umræður undanfarinna ára hafi skilað litlum árangri, þrátt fyrir góðan vilja. Forystumönnum í íþróttum ber saman um, að umfjöllun fjölmiðla um íþróttir verði ungu fólki hvatning til þess að taka þátt í þeim. Þannig má gera ráð fyrir að umfjöllun um íþrótt- ir kvenna verði hvatning fyrir stúlkur til að stunda íþróttir. Þær stuðla að heilbrigði og hreysti, líkamsfegurð, vinnuþreki og tápi eins og segir í íþróttalögunum að sé markmið íþróttahreyfingarinnar. Fyrir dagblöðin er ekki annað að gera en taka þessi málefni til með- ferðar á ný og leita svara við því á eigin vettvangi, hvers vegna svo illa gengur að skapa jafnræði á milli karla og kvenna í umfjöllun þeirra um íþróttir. Þannig lítur íslensk orðabók út á tölvuskjá. [^Skýiing^ BSHrnoiSc láta lét, létum, látið S Mta 1 1 2 * se^a á e-n stað 3 láta e-ð á sinn stað 4 láttu bókina í vasann 5 2 6 * sleppa, leyfa (að fara) látast 1 2 lálandi láta e-n lausan láta e-ð laust * míssa, tapa látinn 1« *« fc» —& f.',„ wi «2» il /í /ww e> 1 ■ T- Fyrsta tölvuútgáfa íslensk-íslenskrar orðabókar er komin á markað, en hún er um leið þriðja útgáfa Islenskrar orðabókar. Orri Páll Ormarsson ræddi við Mörð Arnason ritstjóra útgáfunnar sem sögð er margfalda notkunarsvið bókarinnar. TÖLVU VÆÐIN G TUNGUNNAR IUPPHAFI var orðið. Allar götur síðan hefur maðurinn glímt við þetta margslungna fyrirbæri, sem er, svo ekki verður um deilt, snar þáttur í öllum okkar samskiptum. Orðfæri er af ólíkum toga, breytilegt milli kyn- slóða, og þótt það sé víðfemt og vandmeðfarið hefur maðurinn ekki látið það hefta löngun sína til að ná utan um það. í þessu skyni hefur hann ritað orðabækur. Fram að þessu hafa bækur þessar einkum verið aðgengilegar í prentuðu formi en það er tímanna tákn að árið 2000 er komin á markað íslensk-íslensk orðabók í tölvuútgáfu. Bókin er unn- in hjá Máli og menningu en útgef- andi er Edda - útgáfa og miðlun. „Fyrir bókaforlag er útgáfa af þessu tagi talsverð ákvörðun, orða- bækur eru seinunnar og fjárfrekar," segir Mörður Árnason ritstjóri tölvuútgáfu íslenskrar orðabókar um tildrög bókarinnar. Þegar Menningarsjóður var lagð- ur niður, árið 1992, eignaðist Mál og menning útgáfurétt á Islenskri orða- bók í ritstjóm Áma Böðvarssonar. Kom hún fyrst út árið 1963 og aftur endurbætt 1983. „Mál og menning hafði nokkra hríð haft hug á að færast meira í fang á orðabókasviði og þegar þessi bók kom hingað var strax tekin ákvörðun um að endurskoða hana og gefa út að nýju. Fyrri útgáfur bókar- innar hafa notið mikillar hylli; meiri en nokkur önnur orðabók á Islandi og sjálfgert að byggja á þeim grunni. Við gerðum okkur hins vegar grein fyrir því að þetta yrði töluvert verk,“ segir Mörður. Skipta þurfti um búning Hann segir menn ekki hafa verið faraa að hugsa í alvöru um tölvuút- gáfu á þessum tíma. „Okkar fyrsta verk var hins vegar að flytja bókina úr prenti yfir á tölvu, hafa búninga- skipti. Útgáfan frá 1983 var nefni- lega bara svartir stafir á hvítum grunni, blýsetning og offsetprent. Það sem bjargaði okkur aftur á móti frá því að slá allar upplýsingamar inn var að í prentsmiðjunni Odda hafði texti 2. útgáfu verið skannaður nokkru áður í almenn ritvinnsluskjöl með tækni þess tíma og að hluta leið- réttiu’. Þeir Oddaverjar létu þetta verk góðfúslega í té. Til frekari vinnslu var notað orðabókarforritið RiSt, ættað frá Fróðskaparsetri Færeyja, en þegar það fullnægði ekki lengur vinnslukröfum var smíð- að nýtt forrit innanhúss á Máli og menningu. Það ber nafnið Lexa og em smiðimir Axel V. Gunnlaugsson og Marinó Njálsson. Það gerir okk- ur kleift að skilgreina hverja tegund af texta fyrir sig og bæta við hann með tilliti til framsetningar og ýmis- konar vinnslu." Þegar þessi vinna var á veg komin segir Mörður beint hafa legið við að íhuga útgáfu í tölvuformi. Vinnsla bókarinnar hófst 1996 og frá þeim tíma og írarn að útgáfu störfuðu á bilinu tveir til fimm menn á hinni reglulegu ritstjóm, auk fólks sem tók að sér einstök verkefni. Mörður segir tölvubókarhug- myndina meðal annars hafa byggst á góðum viðtökum við öðrum bókum af þessu tagi, íslensk-ensk-íslenskri og dansk-íslenskri. Þær hafi selst vel ogreynstvel. „Það studdi okkur.“ Að gera tungumálið fullburða á upplýsingaöld Ávinningurinn við þessa útgáfu er fyrst og fremst tvíþættur, að sögn Marðar. ,Annars vegar verður ís- lensk-íslensk orðabók í fyrsta sinn hluti af hugbúnaði og hjálpargögn- um sem menn ráða yfir. Hins vegar er þetta ákveðinn áfangi í því al- menna verkefni íslendinga á okkar tímum að gera tungumáhð fullburða á upplýsingaöld. Það er langt í land en þetta er mikilvægur áfangi. Skipulagt gagnasafn á borð við tölvuorðabókina er til dæmis for- senda þess að hægt sé að búa til staf- setningarforrit, samheitalista og fleira og fleira. Þetta hjálpar allt hvað öðm og verður undirstaða við önnur verkefni í hinni svokölluðu tungutækni. Með tungutækni á ég við aðferðir við að gera tungumál tölvutækt, bæði ritað mál og talað. Menn eru komnir langt á þessu sviði í ensku og ýmsum öðmm tungumál- um. Það er þegar hægt að tala við tölvur og til dæmis opna dyr og græta dúkkur með því einu að opna munninn - en það skiptir öllu máli hvort við ætlum að gera þetta á ís- lensku eða ensku.“ Orðabókin endurbætt Orðabókin sjálf var vitaskuld end- urbætt fyrir tölvuútgáfuna enda sautján ár frá því hún var gefin út síðast. „Bókin er næstum fjömtíu ára gömul í stofninn. Hún var stór- virki á sínum tíma og við sem emm í þessu núna hugsum með mikilli virð- ingu til Árna Böðvarssonar og hans samstarfsmanna, frumherjanna. Sú virðing eykst ef eitthvað er þegar hugsað er til aðstæðnanna sem þeir bjuggu við. Þetta var fyrir tíma tölvutækninnar og með svolitlum ýkjum má segja að orðabækur hafi verið unnar með því að byrja á A og enda á Ö, nokkum veginn frá abba- dísinni til öxulþungans. Þótt Árni og félagar hafi unnið á vegum opinbers útgáfufyrirtækis vom mannafli og fjármunir af skomum skammti en mikil áhersla lögð á að ljúka verldnu á sem skemmstum tíma.“ Auk þeima breytinga sem felast í að færa íslenska orðabók í tölvubún- ing hafa verið gerðar margvislegar endurbætur og viðbætur á texta orðabókarinnar. Við hefur bæst fjöldi orða úr daglegu máli, skýringar hafa víða verið bættar og endumýjaðar og dæmum fjölgað. Eink- um hefur verið hugað að sagnorðum, lýsingu þeirra, notkun og framsetningu. Þá hef- ur verið farið skipu- lega yfir ýmsa efnis- flokka sem brýnast þótti að endumýja. Þetta á við orðfæri um tölvur, tónlistarmál, orð á sviði grasafræði, líffræði og skyldra greina, orð úr viðskipt- um og hagfræði, heimspeki- og mál- fræðiorð, orðfæri um hannyrðir og föt, um mat og ýmsa húsmuni. í öðr- um efnisflokkum hefur verið farið hraðar yfir og sumir þeirra bíða ýt- arlegri endurskoðunar. Sem dæmi má nefna að í bókinni frá 1983 er orðið geisladiskur skýrt sem sælin- dýr af diskaætt. Þar eru aðeins um tíu til tuttugu orð sem hverfast um tölvur. Þau em á þriðja hundrað nú. Þá segir Mörður orðabókarmenn hafa farið vandlega yfir eldhúsið, enda hafi matar- ________________ Mörður Árnason ræði Islendinga gjörbreyst á síð- ari ámm. „Sú tíð er liðin að Islend- ingar borðuðu fisk fimm sinnum í viku og lamba- læri á sunnudög- um.“ Af sérfræðing- um bókarinnar á einstökum sviðum nefnir Mörður þau Atla Ingólfsson tónskáld, Agúst H. Bjamason grasa- fræðing, Ágúst Einarsson prófessor í viðskiptafræði, Elsu E. Guðjónsson textíl- og búningafræðing, Erlend Jónsson prófessor í heimspeki og Snoma Sigfús Birgisson tónskáld, en auk þessara hafi fjölmargir aðrir kunnáttumenn komið við sögu. Bókin er unnin í samvinnu við Orðabók Háskólans sem veitti sér- fræðiaðstoð og aðgang að öllum sín- um gögnum. Sérfræðingur af hálfu Orðabókai' Háskólans var Kristín Bjamadóttir. Auk Marðar störfuðu við ritstjóm Þórdís Ulfarsdóttir, Halldóra Jóns- dóttir og Laufey Leifsdóttir. Marinó Njálsson annaðist tölvuvinnslu á síð- ari vinnslustigum. Notendaforrit tölvuútgáfunnar er Tölvuorðabókin frá Alneti sem áður hefur verið nýtt við útgáfu orðabóka af þessu tagi. Við framsetningu text- ans er HTML-tæknin, sem menn þekkjaaf Netinu, nýtt. Islensk orðabók hefur verið end- urskoðuð tvisvar á tæpum Ijóram áratugum. Skapast ekki betri mögu- leikar á tíðari endurskoðun þegar bókin er komin í tölvubúning? JL „Tvímælalaust. Orðabókaútgáfa á ísl- andi hefur raunar ver- ið stórkostleg miðað við höfðatölu. Hin mikla amma íslenskra orðabóka er orðabók Blöndals, Sigfúsar og Bjargar, stórvirki sem imnið var á áranum 1920-24. Það er til tals- vert af íslensk-erlend- um og erlend-íslensk- um bókum frá ýsmum tímum og samheita- bók, bækur um orðtök og orðatiltæki, barna- orðabók og fleira frá síðari árum. Margar þessara bóka hafa heppnast vel en einkenni þeirra flestra er því miður að þær era „einu sinni bækur“. Einstakhngar eða fyr- irtæki hafa ráðist í stórvirki, það er gefið út, notað, lofað og hyllt, en síð- an gerist ekkert. Þetta er galli, því hið almenna eðli orðabóka er að þær þurfa að vera í stöðugri endurskoð- un og -útgáfu. Þetta þekkjum við frá öðram löndurn," segir Mörður og teygir sig í orðabók af handahófi úr hillunni lyrir aftan sig. „Nudansk __________________ Ordbog, sem I bókinni f rá 1983 er orðið geisladiskur skýrt sem sælindýr af diskaætt. Þar eru aðeins um tiu til tuttugu orð sem hverfast um tölvur. Þau eru á þriðja hundrað nú. skólabörn á ís- landi eiga, er hér í fimmtándu út- gáfu, og nú era þeir byrjaðir upp ánýtt. Það er gríðar- legt átak að end- urskoða orða- bækur frá grunni en það er okkar ætlun að ís- lensk orðabók verði héðan í frá í stöðugri endurskoðun sem menn verði varir við með reglulegum hætti, bæði í prent- og tölvuútgáfu.“ Lítill kostnaður við hina vélrænu framleiðslu Mörðm- segir einn af helstu kost- um tölvuútgáfu þann að lítill kostn- aður sé við hina vélrænu framleiðslu. Því sé ódýrara fyrir forlög að gefa út og hægara fyrir kaupendur að eign- ast hana. Mörður segir menn hafa haft gott svigrúm við endurskoðunina, enda sé helsti munurinn á prentaðri orða- bók og tölvuorðabók sá að sú fyrr- nefnda takmarkist af rými. Tölvu- orðabækur gh'mi ekki við þann vanda. Textamagnið skipti ekki máli. Alls era í bókinni 85 þúsund flettur og innan þeirra má finna 100 þúsund uppflettiorð. En hvað með annan ávinning fyrir notandann, svo sem hagræði? „Það er auðvitað hka augljós kost- ur fyrir notandann að hafa aðgang að orðabók í tölvunni hjá sér. Þannig ættu menn að vera fijótari að fletta upp orðum. Tölvuorðabók gefur líka möguleika á að setja upplýsingamar skýrar fram en í prentuðu bókinni er alltaf verið að berjast við að spara pláss. Reyndar gefur tölvutæknin nánast ótæmandi möguleika en við höfum einbeitt okkur að því sem við teljum hagnýtast fyrir notandann. Þegar vísað er frá einu orði í annað er til dæmis hægt að komast þangað með einum smelh. Eins fylgir stór- um flettum einskonar efnisyfirht. Þannig að auðvelt er að finna það sem maður leitar að í einu vetfangi. Þá era ótaldir ýmsir leitarmöguleik- ar, til að mynda að fá hsta af orðum sem enda eins en byija misjafnlega. Þá slær maður bara inn stjömu fyrir framan seinnipartinn. Fólki era með öðrum orðum skapaðar margar leið- ir að upplýsingum en í prentaðri bók er stafrófið eina leiðin inn í bókina.“ Mörður telur að tölvuútgáfan muni margfalda notkunarsvið ís- lenskrar orðabókar. Því fari þó fjarri að búið sé að kveða upp dauðadóm yfir gömlu góðu prentuðu orðabók- inni. „Það er mín skoðun að tölvu- orðabækumar leysi ekki af hólmi hina prentuðu bók. Prentbókin verð- ur áfram hinn öraggi föranautur. Tölvubókin og prentbókin eiga eftir að lifa hhð við hhð svo sem eins og systkin, hvor bók með sín sérkenni þótt uppruninn sé sá sami. Orðabók þarf ahtaf að vera tíl í prentaðri gerð og við hjá Eddu stefnum að nýrri út- gáfu á næstu áram.“ Vefsetrið ord.is í tengslum við tölvuútgáfu orða- bókarinnar var ýtt úr vör vefsetrinu ord.is sem er upplýsingamiðstöð fyr- ir notendur orðabókarinnar og áhugamenn um íslensku. Orðabóka- deild Eddu hefur umsjón með vefn- um. „Þetta er gert til að koma bókinni á framfæri við áhugamenn. Við ætl- um að veita þama ýmsa þjónustu í tengslum við bókina og önnur verk- efni sem hér era á döfinni. Fólki býðst að beina til okkar fyrirspum- um varðandi orð og málfar. Þannig ætti orðabókin að geta orðið gagn- virk, í vissum skilningi. Við vonumst til að þetta verði virkur vefur.“ Þegar Orðabók Menningarsjóðs kom fyrst út, 1963, var Mörður Árnason á barnsaldri. Eigi að síður kveðst hann muna hvað útgáfan þótti merkilegt mál á hans heimili. Sjálfur kynntist hann orðabókinni snemma. „Við eigum kannski erfitt með að gera okkur grein fyrir því núna hvað það skipti miklu máli aðeins tæpum tveimur áratugum eftir stofnun lýð- veldisins að fá íslensk-íslenska orða- bók. Á sama hátt held að það skipti veralegu máli fyrfr sjálfstætt ríki og fullburða menningarþjóð að hafa sí- fellt aðgang að sem allra bestum gögnum um tungumál sitt í því formi sem best á við á hverju tímaskeiði. Það er stundum kvartað yfir því að útgefendur gumi og gorti í óhófi af sinni framleiðslu en þegar við hjá Eddu köhum þessa tölvuútgáfu Is- lenskrar orðabókar merkan viðburð þá eram við bara að segja sannleik- ann!“ Úlfshamur germanskrar arfleifdar Á LEH) til íslands með arfleifh hetjukvædanna ífarteskinu (O. Wergeland). Eftir að ég sá kvikmyndina um Títus fannst mér hún því ókræsilegri sem ég hugsaði meira um hana. En þá þvældist Medea fyrir mér. Og ekki nóg með það, heldur var ég minntur á að í hetjukvæðum Eddu væri um svipaðan óhugnað að ræða. Ég hafði satt að segja gleymt því; mundi ekki eftir barnamorðun- um í Atlakviðu og Atlamálum. Þar er sagt frá því, hvemig Atli konungur Húna drepur niflunga- bræðuma, Högna og Gunnar, bræður Guðrúnar, konu sinnar. Þar liggur hið ylfska yfirbragð harmleiksins eins og úlfshamur yfir grimmdarhug germanskra þjóða. Og „gullið mikla“ sem Sig- urður fáfnisbani sótti á Gnita- heiði, í bakgranni. Að Högna dauðum slær Gunnar hörpu til að sefa ormana í gryfjunni. Én að þeim bræðrum liðnum lætur Guðrún til skarar skríða, drepur syni þeirra Atla og matreiðir þá handa kónginum í hefndarskyni. Og kveikir í konungsgarði. Sona hefir þinna sverðdeilir (konungur) hjörtu hrædreyrag (stokkin blóði úr dauðum ná) við hunang um tuggin. Melta knáttu, móðugur (í æsingi) manna valbráðir, (kjöt af föllnum mönnum) eta að ölkrásum og í öndugi að senda, eins og segir í 38. erindi Atla- kviðu. I Atlamálum hinum græn- lenzku er einnig að þessu vikið, þegar um það er talað í 77. er- indi, að Guðrún hafi drepið syni þeirra Atla til að hefna niflunga- bræðranna. Hún lokkaði dreng- ina í faðm sér og hugðist „spilla" báðum, eins og hún kveður sjálf í næsta erindi, þ.e. lyfja ykkur elli sem merkir eftir orðanna hljóð- an: lækna ykkur af elli; sem sagt, drepa ykkur. Og í þamæsta er- indi, eða 79. visu, er þessari lýs- ingu haldið áfram: Brá þá barnæsku (gerði enda á) bræðra in kappsvinna, skipti-t skaplega, skar hún á háls báða. Enn frétti Atli hvert farnir væri sveinar hans leika, er hann sá þá hvergi. Og enn fremur í 82. erindi: Maga (þ.e. sona) hefir þú þinna misst, sem þú sízt skyldir, hausa veizt þú þeirra hafða að ölskálum, drýgða eg þér svo drykkju, dreyra blett eg þeirra sem merkir að hún blandaði vínið blóði þeirra og hann drakk það úr hauskúpum þeirra. Þá segir í næsta erindi: Tók eg þeirra hjörtu, og á teini steiktag, gaf síðan kóngi sínum og eigin- manni að eta og sagði að kálfs- hjörtu væra. Þá segir hún, Nú veiztu hvað varð af börnum þín- um, en ég hælist þó ekki af mín- um verkum. Þá á sér stað dálítið samtal milli þeirra, áður en Atli hnígur í valinn. Hann segir í 85. erindi: Grimm vartu Guðrún, er þú gera svo máttir, barna þinna blóði að blanda mér drykkju; snýtt (drepa) hefir þú siíjungum (ættmennum), sem þú sízt skyldir mér lætur þú og sjálfum millum ills lítið. Guðrún talar þá um að hún vflji fara í ljós annað, þ.e. deyja, og virðast þetta einhver kristin áhrif í þessu heiðna kvæði. En henni verður ekki að ósk sinni. Shakespeare hefur margvís- legar afsakanir fyrir uppá- tækjum sínum og við sitjum uppi með okkar Títusa í eddu- kvæðum. Það er með ólflrindum hvemig fomum höfundum hefur þótt nærtækt og eðlilegt að fjalla um mannlega grimmd. En við því er ekkert að gera. Líf manns- ins á jörðinni hefur ekki verið dans á rósum og enn er það djöf- ullegt í aðra röndina. Bamamorðin eru augsýnilega gömul arfsögn, sem Evrípídes og höfundur Atlakviða styðjast við. En Evrípídes gætir þess að leggjast ekki í mannát, þótt slflct efni hafi verið Shakespeare ærin freisting. En hvað sem því líður, móðurástin verður að víkja fyrir hefndarskyldunni. Svo er guði fyrir að þakka að innan um þennan harmsögulega fjarstæðuleik era glitrandi perl- ur sem minna á göfgi mannsins, en þó einkum snilld þeirra sem ortu; lýsingarorðanotkun í fyrr- nefndum eddukvæðum minnir á orðsmíð Jónasar og Sveinbjarn- ar Egilssonar (vandstyggir, blakkfjallir, gullroðnir). Hörpu tók Gunnar, hrærði ilkvistum, slá hann svo kunni að snótir grétu, klukku þeir karlar, er kunnu gerst heyra; ríkri ráð sagði; raftar sundur brastu, þ.e. Gunnar sló hörpu sína með tánum, svo snilldarlega að konur grétu og karlar klökknuðu (klukku). Hann talaði þannig við Guðrúnu (ríkri ráð sagði) systur sína, að raftar brastu. Hvorki meira né minna! Svona skáldskapartök era sjaldgæf í samtímabók- menntum. M.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.