Skírnir - 01.12.1913, Blaðsíða 4

292
Um visindalif á íslandi.
reyndu að koma því á. Klerkarnir héldu áfram að skoða
sig sem alþýðumenn og rita á íslenzku.
Af hinni aimennu fátækt leiddi aftur hitt, að menn
gátu ekki veitt sér aðrar skemtanir, en þær sem lítið kost-
uðu, og bókiðn var ódýr skemtun. Samgönguleysið og
strjálbygðin gerði mönnum óhægra að hittast, og mann-
fundir til gleði urðu sjaldnar en áður. Engar borgir risu
upp. Og þetta varð eitt með öðru til að leiða gáfað fólk
til ritstarfa. Og ritstörfin, sem upphaflega höfðu verið iðja
mentaðra höfðingja og klerka í tómstundum þeirra, urðu
á endanum uppáhaldsskemtun margra fátækra og gáfaðra
alþýðumanna, sem ekki áttu völ á mörgum þeim skemt-
unum, sem í öðrum löndum draga huga alþýðunnar frá
andlegum efnura.
Enn er eitt atriði. Þeir skólar, sem mátti fá æðri
mentun í, voru öldum saman fremur lélegir, í rauninni
var þar ekkert almennilega kent nema latína, og kunn-
átta í málum er í sjálfu sér ekki mentun heldur aðeins
lykill að mentun. Og hér við bætist, að útlendar bækur
voru dýrar og óaðgengilegar, en þekking á útlendum mál-
um lítil hjá alþýðu. Og latínuskólarnir gátu alls ekki
tekið á móti nema litlum hluta þeirra manna, sem vildu
afla sér æðri mentunar.
En af því, hvað fáir gengu á skóla og törndu sér út-
lend mál, leiddi aftur hitt, að tiltölulega miklu fleiri óskóla-
gengnir menn urðu fræðimenn en nú á dögum, og um leið
það, að þeirra fróðleikur aðallega hélt áfram þeim fræðum,
sem þeir höfðu að erfðum tekið og þeim stóðu næst, sem
þeir ekki þurftu að sækja til útlendra þjóða, en það voru
íslenzk fræði, saga, ættfræði, lög og málfræði.
En alt þetta er að breytast. Margt virðist benda á
að íslenzk alþýða sé að verða bókiðn og fróðleik frábitin
eða að minsta kosti fjarri því að vilja leggja stund á það
öðru fremur. Og þetta er ekki óeðlilegt, þegar litið er á
orsakir þær, sem eg hefl bent á að liggja til þess, að hún
fram á okkar daga gat orðið fróðleiksfúsari en alment
gerist í líkum stéttum erlendis. Samgöngubæturnar og