Skírnir - 01.08.1916, Side 89

Skírnir].
Ritfregnir.
313-
borð fjrir þá, sé alt annað en sannarlega íslenzkt. Þess vegna er
afarhætt við, að þær falli aldrei í eins góðan jarðveg hér hjá oss.
Einmitt hið »íslenzka« í sögum Gunnars er það sem á verst við
oss úti hór. Yór höfum yfirleitt enn þá ekki lært að mæla gildi
þess, sem ritað er, á vog einnar saman stílslistarinnar, en erum
svo gamaldags að spyrja líka — og enda fyrst og fremst — um
efnið sjálft, myndirnar úr lífinu, sem þar eru dregnar upp og lynd-
iseinkunnir þeirra manna, sem þar eru látnir koma fram á sjónar-
sviðið. Einnig er oss gjarnt, þar sem í hlut eiga skáldsögur, sem
eiga að gerast með oss, að líta á hina staðarlegu umgerð sögunnar,
umhverfið, og meta gildi sögunnar meðframjeftir því, aðhve miklu leyti
þetta kemur heim við hið rétta. En þetta hugsa margir skáld-
sagnahöfundar síðari tíma næsta lítið um. Þeir láta hugsjóuina,
sem fyrir þeim vakir, skapa umhverfið — ef þeir þá ekki beinlínis
láta sór alveg standa á sama um það.
Svo er að sumu leyti farið Gunnari Gunnarssyni. Fyrir hon-
um er auðsjáanlega hugsjónin alt. Um virkileikann er mikln minna
hirt. Enda þótt ekki só heimtuð nein Ijósmyndaruakvæmui af
honum, verður því ekki neitað, að hann leyfir sér ýmislegt það í
hinum dansk-íslenzku skáldsögum sínum, sem kemur afaróþægilega
við tilfinningar íslenzkra lesenda.
Þegar eg fyrir nokkurum árum las »Ormarr Örlygsson«, þá leið
mér beint illa. Mór fanst sagan í heild sinni svo einstaklega ósönn og
ósennileg, mennirnir flestir svo óeðlilegir og umhverfinu öllu rang-
hvert. Og þegar eg svo ári síðar las »Dönsku frúna frá Hofi«,
varð eg að hafa mig allau við til að komast bókina á enda. Svo
mikið fanst mér kveða að ónáttúru þeirrar skáldsögu. Mér fanst
blátt áfram, að eg hefði ekki í annað sinn sóð syndgað öllu grimmi-
legar á móti öllum virkileika. Og mór fanst það ófyrirgefanlegt að
leggja fram fyrir útlendinga, sem ekkert þekkja til Islands, lýs-
ingar, sem gæfu jafn ramskakkar hugmyndir um líf og hugsunar-
hátt manna hór úti á íslandi og þessar lífslýsingar höfundarins.
En »Eineygði Gestur« sætti mig aftur við höfundiun í bili. Það
var svo margt yndislegt í þeirri frásögu, er knúði mig til þess að
fyrirgefa höfundinnm það sem mór virtist hann hafa »misgert« i
hinum fyrri sögum sínum. Meira aö segja fanst mér þar brugðið
nýju ljósi yfir bæði »Ormar« og »Frúna«. Eg beið því með tals-
verði eftirvæntingu næstu sögunnar. En eg get ekki að því gert:
»Orninn ungi« bjó mór talsverð vonbrigði. Ekki það eitt, að mér
virtist þessum siðasta þætti í sögu Borgarættarinnar gersamlega-