Skírnir - 01.08.1916, Side 96

:320
Ritfregnir.
[Skírnir.
alt að hverfa innan um ókend leiði og týndar sorgir —. Með
þessu móti víkkar höfundur efnið í hendi sér og knjr lesandann
til að litast um. Hór eru þá »útúrdúrarnir« kostur, en ekki galli,
nema hvað þykkjunni til hjónaefnanna er ofaukið. En annarstaðar
kemur fyrir, að sögurnar ná miður tilgangi sínum, t. d. Vofan, af
því að heildin er of laus og stefnan reikul.
Guðmundur hefir nú sjálfur skrifað fróðlega og skýrandi grein
um sögur þessar og varið sig þar gegn ýmsum tilgátum og að-
finslum. Þar kemur umbótastefna hans berlega fram í þessum
línum: »Þær (o: sögurnar) eru um málefni, en ekki menn, eða
áttu að vera«. En þar verð eg að taka málstað skáldsins í hellis-
skútanum á Sandi gegn bóndanum við heygarðshornið. Sögur þess-
ar eru tvíhliða, eins og mestallur góður skáldskapur, þær eru ekki
einungis ritaðar í þessum tilgangi, heldur líka af ósjálfráðri þrá til
að skapa, þær eru ekki einungis almennar, heldur líka sérstakar,
ekki einungis um málefni, heldur líka menn. Því fer svo fjarri,
að siðastefna Guðmundur hafi spilt list hans, að mannlýsingar hans
hafa aldrei verið auðugri og skýrari en hér og stíll hans aldrei
smekkvísari og þróttmeiri. Margar óþarfa umbúðir, orðskrúð og
málalengingar, náttúrulýsingar, sem ekkert koma efninu við, hug-
'leiðingar út í bláinn o. s. frv., falla eins og visin blöð utan af
skáldriti, þegar höfundurinn v i 11 eitthvað og ekki skrifar til þess
eins að skrifa. Lífsgildið og listgildið eiga þar algerlega samleið.
Guðmundur segir í grein sinni, sem um er getið, m. a.: »Eg
hefi verið göngumaður milli útgefenda og komist stundum ekki inn
úr dyrunum — eða þá eftir langa bið«. Þetta er enginn barlómur,
þó að höf. só búmaður. Mór er kunnugt um, að íslenzku bóksalarnir
hafa verið f i m m ár að hugsa sig um, hvort þeir ættu að gefa
sögur þessar út. Frá höfundar hendi voru þær fullgerðar vetur-
inn 1909—10. Slík eru kjör eins af allra helztu rithöfundum Is-
lendinga á 20. öld eftir Krists burð.
Ef þessar sögur hefðu verið 1000 krónur í peningum, sem
hefðu legið óhreyfðar á kistubotni í fimm ár, eða áveituskurður,
sem vatninu hefði verið veitt í jafnmörgum árum eftir að hann
hefði verðið fullgerður, þá hefði verið hægt að gera nákvæma grein
fyrir verðfalli og vaxtatapi. Hagfræðin okkar er þetta langt á veg
komin. En hver vill nú reikna út, hvað bóksalarnir hafa haft af
íslenzkri menningu með því að kviksetja sögurnar þær arna í fimm
ár? Það mun verða bið á nákvæmu svari. Sýnir þetta eins og
fleira, hve skamt mannkynið er enn á veg komið. Menn vita, að