Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1914, Side 3

í nánd. Norðvestan á Effersey er nes sem heitir Revkjanes; nafnið
er gamalt og kveðst Geir kaupmaður Zoega hafa heyrt munnmæli
um, að þar hafi verið laug sem sjór er nú genginn yfir; hafi svo
verið, að hverareykur hafi bæði verið austan og vestan við víkina,
þá var þvi eðlilegra að Ingólfur kendi hana við reykinn.
Viðvíkjandi því hvar bær Ingólfs hafi staðið má geta þess, að í
byrjun 18. aldar var Reykjavíkurhær ásamt fjósi og heygarði1) vest-
ur af gamla kirkjugarðinum; hefir það því verið vestan við Aðal
stræti sunnanvert miili Túngötu og Bröttugötu; norðar hefir hann
eigi getað verið, því að þar ofantil var langt fram á 19. öld stór-
grýtisurð, er Einar Hákonarson hattari lét sprengja og ryðja, og að
líkindum hefir urðin upphaflega náð alia leið niður að Aðalstræti,
því að eigi var þar hús bygt fyr en eftir 1788, þótt saman hangandi
húsaröð væri þá komin þar bæði fyrir norðan og sunnan. Suður
fyrir Túngötu hefir bærinn ekki getað náð, meðal annars af því, að
á hinum ágæta uppdrætti af Reykjavík 1801, sem Dr. Kálund hefir
látið prenta í Hist. topogr. Beskrivelse af Island I. 12, er eigi annað
að sjá, en að þar hafi verið óhreifð jörð. Það eru heldur engar lik-
ur til að bærinn hafi nokkurntíma staðið annarstaðar; stóra torfbæi
með mörgum misgömlum húsum er erfitt að flytja úr stað, enda mun
fágætt hafa verið, að gera slíkt hér á landi á fyrri tímum; þegar
grafið hefir verið vestan við Aðalstræti sunnanvert hefir það komið
*) Um 1860 safnaði Sigurðnr málari Guðmundsson munnmælum um, hvar hinn
forni Reykjavikurbær hefði verið; önnur munnmælin voru þau, að hær Ingólfs hefði
verið á Arnarhóli, en þetta getur ómögulega verið rétt, meðal annars af þeirri ástæðu,
að Arnarhóll var og hafði verið framan úr öldum önnur jörð en Reykjavík. Munn-
mæli þessi eru varla gömul og ekki hefir Eggert Oiafsson, sem marga vetur dvaldi
í Viðey, heyrt þau; annars mundi haun hafa getið þess; en hann hefir þvert á móti
sagt, að iðnaðarstofnanirnar hafi verið reistar þar sem lagði „hinn fyrsti landnáms-
maður helgar höfuðtóftir11 (Kvæði Eggerts Olafssonar hls. 83). Líklega hafa munn-
mæli þessi myndast af því, að menn bafa tekið of hókstaflega orð Landnámu, að
Ingólfur „tók sér hústað þar sem öndvegissúlur hans höfðu á land komið“, en það var
„við Arnarhvol11. Önnur munnmælin voru höfð eftir vinnukonu, sem var svo gömul
að hún átti heima í Effersey, þegar verzlunarhúsin voru þar (fyrir 1780); hún hafði
sagt, að hinn gamli Reykjavíkurbær hefði verið þar sem „gamli klúbburinn“ seinna
var bygður, þar sem nú er útbyggingin suður úr húsi Hjálpræðishersins. Um 1880
fann Dr. Kr. Kálund á háskólabókasafninu í Kaupmannahöfn uppdrátt yfir Reykjavik
og nágrenni hennar, gerðan af dönskum manni, er dvaldi á Reykjavikurhöfn sumarið
1715; þótt uppdráttnr þessi sé ófullkominu, sýnir hann þó glögglega, að hærinn var
þá vestur af gamla kirkjugarðinum. (Kalund: Hist. topogr. Beskrivelse af Island II.
hls. 400). Líklegt er þó að sögn vinnukonunnar sé að þvi leyti rétt, að á seinni
hluta 18. aldar hafi bær verið þar sem hún segir, er nefndur hafi verið Reykjavíkur-
hær; en hann hefir þá verið fluttur þangað, eftir að hús iðnaðarstofnananna 1752
höfðu verið reist þar sem Reykjavíkurbærinn áður var.
1*