Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1937, Side 51

51
auk Kirkjubölanna bæir, sem heita Heydalur og Reykjarfjörður. Þar
hefir kirkjan verið byggð á öðrum bæ en landnámsbænum.
í þessu sambandi er vert að minna á það, að líkt hefir átt sér
stað um önnur bæjanöfn, einmitt í sambandi við það, að kirkja var
á bænum. Aðalvík og Grunnavík eru, svo sem kunnugt er, heiti á
tveimur byggðum í Norður-ísafjarðarsýslu. Bæirnir í þessum víkum
eru við þær kenndir, t. d. Sæból í Aðalvík, Nes i Grunnavík. Sinn
bærinn í hvorri vík var samnefndur henni að fornu og hétu því nafni
langt niður eftir öldum. Það voru stærstu jarðirnar og sóknarkirkju-
staðir. Þeir skiftu báðir um nafn og hafa í nokkrar aldir heitið Stað-
ur i Aðalvík og Staður í Grunnavik, jafnt þar í nágrenninu sem út í
frá. Einn af Arnfjarðardölum heitir Selárdalur. Býlin í dalnum eru
kennd við hann, t. d. Uppsalir í Selárdal, Skeiði i Selárdal. En einn
bærinn í dalnum, kirkjustaðurinn, heitir líka Selárdalur. En þar i daln-
um er hann oftast nær nefndur Staður. Þar hefir gerzt hið sama og
gerðist i Grunnavík og Aðalvík, en ekki komizt eins langt á veg.
Staðarnafnið hefir ekki náð út fyrir nágrennið.
Skýring sú, sem hér hefir verið gefin á tildrögum þessa bæjar-
nafns, virðist vera liklegasta skýringin á mörgum þeirra, sem völ er
á. Ég gat þess áður, að hugsanlegt væri, að nafnið væri þannig til-
komið, að þessar kirkjur hefðu verið fyrstu kirkjurnar i sókninni, jarð-
irnar þess vegna hlotíð þetta nafn og haldið því, þó síðar kæmi upp
önnur kirkja, sem yrði sóknarkirkja til frambúðar. Sú skýring getur
þó bersýnilega ekki átt við sum nöfnin. Hún getur ekki átt við þar,
sem fleira en eitt Kirkjuból eru í sömu sókn, t. d. ekki átt við
Kirkjubólin fjögur í Önundarfirði, sem öll eru í Holtssókn hinni fornu,
eða Kirkjubólin tvö í Selárdalssókn. Auk þess gera staðhættir það
ólíklegt, að hin fyrsta sóknarkirkja hafi verið á sumum af þessum bæj-
um. Það er t. d. ósennilegt, að sóknarkirkjan í Bæjarkirkjusókn á
Rauðasandi hafi nokkurntíma verið úti í Kollsvik, sóknarkirkjan í
Rafnseyrarsókn inni i Mosdal eða í Grunnavikursókn norður i Reykj-
arfirði. En þótt þessi síðarnefnda skýring geti ekki átt við öll nöfn-
in, þá er hugsanlegt, að hún geti átt við sum þeirra, og fyrnefnda
skýringin skýrir heldur ekki öll nöfnin svo, að nægi.
Það er í tveimur tilvikum, að fyrnefnda skýringin ekki getur átt
við. Sum Kirkjubólin eru ekki í neinni afmarkaðri smábyggð innan
sóknarinnar. Er þetta einna gleggst um Kirkjuból i Hvítársiðu. Sá
bær er eitt af býlunum í bæjaröðinni niður með Hvítá, undir Síðu-
fjallinu, og sá hluti byggðarinnar, sem Kirkjuból er í, sker sig ekki
að neinu leyti frá öðrum hlutum þeirrar byggðar. Þar hefir því ekkert
þrengra umhverfi en sveitin öll verið við að miða, er nafnið var gef-
4*