Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1978, Page 126

128
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
skrifað er af sr. Vigfúsi Björnssyni á Skinnastað árið 1772, að lialda skyldi
fyrir nösum hestsins „gillene plástur.“ Síðan segir Houser: „Gillene plástur“
táknar mannasaur. Málsgreinin er í heild þannig hjá sr. Vigfúsi: „Halt fyrir
nösum hestsins gillene plástur. Gef hestinum að drekka hann volgan þrisvar í
volgri mjólk.“
Nú er þetta úr þýðingu sr. Vigfúsar á einhverju erlendu riti og það segir
auðvitað ekkert um það, hvort þessi læknisaðferð hafi yfirleitt verið viðhöfð á
íslandi. Enda g'átu víst verið fleiri efni í þessum plástrum en mannasaur.
Houser nefnir líka á bls. 56, að hvergi í íslenskum ritum nema á þessum eina
stað sé ráðlagt að gefa hestum inn saur til lækninga. En í næstu málsgrein
segir hann, að sumstaðar hafi menn horið hann að nösum hesta til þess að
koma þeim til að frýsa og ber fyrir því sr. Jón Bergsson úr Álftafirði austur,
að menn hafi borið sjálfs sín „excretiones" að nösum hrossa. Nú held ég að
orðið saur í merkingunni excretiones hafi aldrei verið notað um annað en manna-
saur. Menn tala um hrossatað eða hrossaskít, sauðatað og kúamykju, hundaskít
og kattadrullu, — en ekki saur. Mér virðist því, að Houser telji, að í þessu
tilviki sé um mannasaur að ræða. En málsgreinin hjá sr. Jóni Bergssyni hljóðar
svo:
„Engir sérlegir sjúkdómar eru hér á hestum, þó ber við, að hestar fái hrossa-
sótt. Halda menn að þeim batni, ef þeir geta frísað og leitast því við að bera
eitthvað að nösum þeirra, sem frísa verki, svo sem kyntan brennistein, sjálfs
síns excretiones eða hvað annað.“
Hér sýnist mér eftir orðanna hljóðan, að hér gæti verið um skít hestsins
sjálfs að ræða.
Þá stafsetur höfundur orðið físisveppur viljandi með ufsiloni, enda segir
hann: „Ileitið fýsisveppur virðist benda til gamallar trúar á, að sveppur þessi
auki holdlega fýsn (sbr. heitið kerlingaeldur).“
Ég verð því miður að vera honum ósammála í þessu, því að þetta heiti
gorkúlunnar mun stafa frá öllu óskemmtilegra fyrirbæri en holdlegri fýsn, nefni-
lega sögninni að físa með einföldu, sem þýðir að freta og kemur m.a. fyrir
í Hárbarðsljóðum, semsagt mjög löngu áður en menn fóru að glutra niður eða
ruglast á ufsilonhljóðinu. Þai' segir Hárbarður svo við Ásaþór: Hvorki þú þá
þorðir/fyrir hræðslu þinni/hnjósa né físa/svo að Fjalar heyrði.
Þá vil ég vekja athygli á nokkurri ónákvæmni í orðavali á fáeinum stöðum til
viðbótar. Á bls. 5 er sagt, að erfitt sé að sjá, hvaða verkfæri bíldör hafi verið,
sem skotið var af boga. Líklega er um að ræða ör sem var breiðari fyrir oddinn
en venjulegt var.
Orðið líknargaldur kemur fyrir nokkrum sinnum og er að vísu leiðrétt tví-
vegis á öftustu síðu í líkingargaldur, en villan kemur samt nokkrum sinnum
oftar fyrir.
Á bls. 141 segir, að klerkar hafi tekið kláða sem vitnisburð um helgiljóma
og er vitnað í Tómasar sögu erkibiskups. En í þeirri tilvitnun segir einmitt
„að allur likamurinn var í lúsugu hárklæði, gaf lúsin af sér kláða, en klæðið
sviða og má því sannlega svo segja, að hver limur hans líkama væri sannlega
píslarvottur fyrir Guði.“
Spurningin er þá, hvort telja eigi píslarvætti og helgiljóma eitt og hið sama.
Á bls. 164 er vitnað í Gísla sögu Súrssonar, þar sem tvívegis segir, að Vé-
steinn Vésteinsson hafi riðið við hrynjandi. Orðið hrynjandi hafa menn að vísu