Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1983, Blaðsíða 32

36
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Aðkoman var góð þrátt fyrir að nokkur tími væri liðinn síðan upp-
gröfturinn fór fram og hafði þó verið kalsaveður þennan tíma. Á bakk-
anum við gröfina var freðin skán sem hægt var að fletta af með hnífi og
úndir henni var allt með ummerkjum frá uppgreftrinum 28.-29.. sept-
ember. Stálið sem þannig sást var í raun „bak við“ gröfina brekku-
megin (mynd 17).
Ekki er ástæða til að rekja sérstaklega mælingar á bakkanum ofan við
gjóskulagið E-1 og nægir að vísa í áðurnefnda mynd. Gjóskulögin eru
flest frá Kötlu. Athyglinni var fyrst og fremst beint að E-1 og E-2 og
gjóskulögunum á milli þeirra. Þrjú þeirra eru þykkari en 1 cm og eru
þau sýnd á mynd 17, af tveim öðrum sást vottur á stöðu stað, og þau
koma ekki frekar við sögu. Efsta lagið í þessari syrpu er þá Eldgjár-
gjóskan, E-l. Næsta lag er Landnámslagið, sem er grænleitt á lit og
þekkist því auðveldlega frá Kötlugjósku. Tvö næstu lög verða kölluð A
og B, bæði dæmigerð Kötlulög að sjá, en aðeins lag A skipti verulegu
máli hér. Loks kemur E-2 lagið sem er grófasta og þykkasta lagið á
þessu svæði og talið fallið áður en sögur hófust.
Á vettvangi var sérstaklega reynt að líta eftir raski á þessum gjósku-
lögum. Hugmyndin var að þannig mætti e.t.v. sjá hvaða gjóskulag
hefði verið efst í jarðvegi þarna þegar gröfin var tekin. E-1 var með öllu
óhreyft í bakkanum, einnig beint yfir gröfinni (hafa verður í huga við
lestur þessarar lýsingar að stálið var í raun innan við gröfina). Þó sást
greinilega að það hafði fallið á ójafnt yfirborð. Rask, sem ekki var hægt
að setja í samband við neina náttúrlega truflun, sást á tveim gjósku-
lögum, Landnámslaginu og svarta laginu A.
Landnámslagið var „hreyft“ bæði yfir gröfinni og í bakkanum beggja
vegna grafarinnar, einkum austan við hana. Ekki vannst tími til að
fylgja því að ráði til vesturs. Raskið á Landnámslaginu var fremur
óvenjulegt, lagið var nokkuð heillegt á köflum, m.a. yfir vesturhelm-
ingi grafarinnar, en annars staðar var það slitrótt, einkum yfir austur-
helmingi hennar. Hvort heldur sem var, fundust óreglulegar linsur úr
því í jarðveginum rétt ofan við. Þetta voru ekki dæmigerðar fokrendur,
sem fylgja yfirborði jarðvegsins á hverjum tíma og rofna úr þeim
blettum gjóskulagsins sem síðast hyljast gróðri. Vindrof og vatnsrof
hafa því tæplega valdið raskinu. Líklegra er að Landnámslagið hafi rót-
ast upp af manna völdum þegar gröfin var tekin. Hugsanlegt er að
gjóskulagið hafi verið komið niður í grassvörðinn að mestu en legið á
yfirborði á blettum hér og hvar. Ef gróið hefur verið yfir það vestan til
en ekki austan til á því svæði sem mynd 17 nær yfir er fengin nokkur
skýring á hversu misvel það var varðveitt við gröfina. Önnur skýring