Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1983, Blaðsíða 124
128
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
ágætir menn. Þat hefir erfi verit ágætast á íslandi, er þeir erföu fcjður
sinn, ok váru þar tólf hundruð boðsmanna, ok váru allir virðingamenn
með gjQfum brutt leiddir. At [því] erfi færði Oddr Breiðfirðingr drápu
þá, er hann hafði ort um Hjalta. Áðr hafði Glúmr Geirason stefnt Oddi
til Þorskafjarðarþings; þá fóru Hjaltasynir norðan um heiðina, þar sem
nú er kplluð Hjaltdælalaut. En er þeir gengu á þingit, váru þeir svá vel
búnir, at menn hugðu, at Æsir væri [þar] komnir. Þar um er þetta
kveðit:
Manngi hugði manna
morðkannaðra annat,
ísarns meiðr, en Æsir
almærir þar færi,
þás á Þorskafjarðar
þing með ennitinglum
holtvartaris Hjalta
harðfengs synir gengu.
Frá Hjaltasonum er mikil ætt komin ok gpfug.11 (íslenzk fornrit I, bls.
238-239).
í Hauksbók er frásögnin svo til alveg eins, en þar er sleppt síðustu
tveimur orðunum „ok gQfúg“ og „ágætir menn“ framarlega í kaflanum.
E.t.v. hefur söguritara þótt of mikið gert úr ágæti Hjaltasona og niðja
þeirra.
í Melabók er hins vegar athyglisverðara frávik. Þar er frásögnin
þannig: „Hjalti hét maðr, son Þórðar skálps, hann kom til íslands npkk-
uru síðar en Kolbeinn ok nam at ráði hans Hjaltadal ok bjó at Hólum.“
(ísl. fornrit I, bls. 238).
Sturlubók og Hauksbók telja landnámsbæinn, sjálfsagt réttilega, vera
Hof, en Melabók nefnir Hóla. Ein skýring á þessum rithætti Melabókar
er sú, að bærinn hafi verið fluttur mjög snemma frá Hofi að Hólum,
þannig að þegar Melabók er rituð um 1300, veit höfundur hennar ekki
betur en að höfuðbólið hafi verið Hólar allt frá upphafi landnáms í
Hjaltadal.
Ýmislegt fleira styður þá kenningu, að Hólar liafi snemma orðið
höfuðból. Um miðja 11. öld lætur Oxi Hjaltason reisa þar kirkju, en
„þat hyggja menn, at sú kirkja hafi mest ger verit undir tréþaki á öllu
íslandi". (Biskupasögur II, bls. 98—99).
Hjaltasynir eru víða nefndir í fornritum, svo sem í Laxdælu, Bolla
þætti, Grettis sögu og Bárðar sögu Snæfellsáss, en eftir daga þeirra eru
engar öruggar heimildir til um byggð á Hofi, fyrr en um 1700. Það er