Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1983, Blaðsíða 67

SMALABÚSREIÐ
71
öðru óskikki og apaspili, og sá fremstur var í þessu, þóttist rækilegast
halda þeirra Þorláksmessu. Þessi ósiður hélst við fram á daga Odds
biskups Einarssonar, sem ljóst er af hans héraðs Synodali á Kýrauga-
stöðum á Landi d. 9da (svo!) maii anno 1592, í hverju hann fyrirbýður
þessar smalabús-reiðir og fleiri ósiðu.“5
Á þessari frásögn séra Jóns, sem líklega er rituð nálægt 1725, virðast
flestar aðrar lýsingar reistar hvað varðar smalabúsreiðar í katólskum sið
og á siðbreytingartímanum.6 Álíka gömul er þessi minnisgrein Árna
Magnússonar:
„Hestaþingstaðir heitir pláss einhvers staðar í Skaftártungu nærri
Flögu.
Smalabúsreið var höfð undir Eyjarhól, nærri Pétursey í Mýrdal.
Síðasta smalabú hefur verið undir Eyjafjöllum. Það var það sama ár
sem Vestmannaeyjar voru ræntar.“7
Þarna örlar á þeim skilningi og innrætingu, að hörmungar á borð við
Tyrkjaránið séu eins konar refsidómur Guðs vegna syndugs lífernis
manna. Og smalabúsreiðar hafa þótt einn angi þvílíkrar vondrar
breytni. Hins vegar er það ekki alls kostar rétt hjá Árna, að þetta athæfi
hafi lagst niður svo snemma, þótt vera kunni, að orðið stnalabú hafi ekki
lengur verið notað um það. Skulu nú raktar þær heimildir.
3
Björn Jónsson á Skarðsá (1574—1655) skrifar þessa athugasemd í skýr-
ingartilraunum sínum yfir „Dimm fornyrði lögbókar", þar sem hann
ber m.a. saman Jónsbók og norsk lög. í Gulaþingslögum er þess getið
varðandi selfarir, hvar „smali má eigi fara að heimboðum". Og þá bætir
Björn við:
„Smala bú hafa verið hér á landi til skamms tíma (máske enn).“8
Þessi athugasemd bendir til þess, að smalabú hafi a.m.k. ekki verið
kunn á slóðum Björns í Skagafirði, en hann hefur grun um þau annars
staðar. Hins vegar var áþekkur siður alkunnur meðal selsmala og sel-
stúlkna í Noregi fram undir síðustu aldamót.9
Á prestafundi í Vestur-Skaftafellssýslu 24. júlí árið 1744 kvartar séra
Einar Hálfdanarson á Kirkjubæjarklaustri um það við sérlegan sendi-
mann kirkjustjórnarráðsins, Lúðvík Harboe, að bændur leyfi hjúum
sínum útreiðir og drykkjuslark einn sunnudag í júlímánuði. Orðrétt
segir svo í skýrslu Harboes:
„Over en Uorden i sin Menighed besværede hand sig, at man 3die
Paaske dag gik til Söes at fiske, og Huusfædre tilstode deres Ti[e]nende
en Sönndag i Julij Maaned at riide omkring, og at drikke sig drukne.“10