Tímarit Hins íslenzka bókmentafélags - 01.01.1885, Blaðsíða 68
68
eitthvert fullkomið margra þúsund jarðarára stórsólar-
ár (xsXsio? sviauxo?), með svo löngu sumri og svo löng-
um vetri, að loptslagið í ýmsum löndum hér á jörðu
breytist frá ítölsku í grænlenzkt og grænlenzku i ítalskt,
þá fer að vakna efi um, hvar staðar muni nema, séri-
lagi þegar þess er gætt, að t. d. heimsásshallarnir
(præcessiones) þurfa 25000 ár í hvert sinn til þess að
jafna sig aptur. fað er því ekki þýðingarlaust, að reyna
til að komast eptir, hvað rúm og tími eru, eins og þau
koma oss fyrir hugsjónir, og hvort þau í raun og veru
eru til nema í huga mannsins, eða með öðrum orðum,
hvort þau eru bæði innra hjá oss (subjective) eða einn-
ig fyrir utan oss (objective), og þá, séu þau hvort-
tveggja, eigi heima í sannleikans ríki (absolute)1.
A. Rúm.
Ollum kemur saman um, að hið verandi sé ein-
hversstaðar. það er að eins hið ekki-verandi, sem
hvergi finnst. Jafnvel þeir, sem trúa, að draugar og út-
burðir séu til, ætla þeim einhvern samastað. Sú hreyf-
ing, sem almennust er, og sem vér köllum ferð, er
rúmshreyfing, eða réttara talað, hreyfing í rúminu eða
um það. Af umflutningi hlutanna, hins veranda, virð-
ist því augljóst, að rúmið sé til. þ>ar sem áður var
vatn, er, þegar það rennur burt, lopt, og þó eðlisfræð-
ingarnir tali um lopttómt rúm, þá er þar eigi að síður
eitthvað í lopts stað, því tómt, alveg tómt rúm verður
ekki hugsað, þótt það verði sagt. En, með því ávallt
einhver líkami, þungur eða léttur, byggir þenna sama-
stað, þá hlýtur að vera munur á staðnum annars veg-
ar, og þeim efnum hinsvegar, er skiptast til að dvelja
1) þótt jeg yfir höfuð sé fjarri því, að vera Hegels sinni, þá á-
lít jeg þó þessa skiptingu eða þennan tröppugang hugmyndanna
heppilegan (subjeotiv, objecitv og absolut).