Tímarit Hins íslenzka bókmentafélags - 01.01.1885, Blaðsíða 86
86
vera mislangir á þessum hnöttum, þá eru stundirnar,
tíminn samur. Og þó timinn fylgi hreyfingunni, þá
sést bezt, að hann er ekki hreyfingin sjálf, á því, að
hún hefir sitt lögmál sér, er einna merkilegast kemur
fram í hreyfingu farhnattanna eða plánetanna á spor-
öskjubraut (ellipsis) þeirra kringum sólina. þ>ar sem
geislinn (radius vector) er styztur, næst sólinni, þar
fara þær sömu vegalengd, sama boga á styttri tíma,
en þar sem geislinn, fjærst sólinni, er lengstur. Á síð-
ara staðnum fara þær hægar, og er timinn þar ekki
mælikvarði vegalengdarinnar, heldur er geislinn (radius
vector) bæði mælikvarði hennar og tímans. Er þetta
lögmál, eitt af hinum svo nefndu Keplers-lögum, svo
statt og stöðugt, að af tímalengdinni, sem farhnöttur-
inn ver til þess að fara um hvern boga (sector), má
reikna og ráða, hvort plánetan er i sólarnánd (periheli-
um) eða í sólarfjarlægð (aphelium), og fylgir tíminn
því einnig hér hreyfingunni, sem svipur hennar. Af
þessu lögmáli mætti draga þá ályktun, að rúmið væri
i sömu tiltölu við tímann, eins og teningurinn við fer-
hyrninginn, með þvi þessi tiltala á heima milli umferð-
artíma himintunglanna um sólina og fjarlægðarinnar
S3
frá sólunni, eptir hinni alkunnu formúlu Keplers ^
sem Newton breytti í sem kemur í sama stað
niður, nema hvað í siðari formúlunni er haft tillit til
þyngdaraflsins. Einfaldar mætti brúka lögmál fallsins
til þess að tákna tiltöluna milli rúms og tíma, sem sé
formúluna: s = at2 (o: fallshæðin, rúmið, jafnt fallseðl-
inu marfölduðum með tímanum í öðru veldi).
Að tíminn því næst ekki er meðvitund mannsins
háður (subjectiv), sést meðal annars á því, að þeim,
sem sefur, liggur í leiðslu eða dái, virðist enginn tími
vera liðinn; hann gjörir þá eitt og sama nú úr núinu,
þegar hann sofnaði, og núinu, þegar hann vaknar apt-