Tímarit Hins íslenzka bókmentafélags - 01.01.1885, Qupperneq 79

79
ingar, heldur heyra þær undir hið stóra ríki hugsunar-
innar, þar sem hæfilegleiki hlutarins, það sem í hon-
um býr, Sovajuc, verður fyrri starfsemina, svepysia,
hvort sem hún kemur innan að, eins og hjá öllu vaxt-
ar- og viðgangshafandi (organisku), eða utan að, eins
og hjá hinum réttnefndu dauðu hlutum, að eiginleg-
leika og einkenni í raun og réttri veru, svo að hlutur-
inn, líkaminn, efnið, með því nær sínum sama tilgangi,
sínu fulla eðli, ’evveXsysta. pessi er kenning Aristote-
lesar, og skyldi maður nærri því halda, að hann hafi
þekkt „veltu“ (evolution) þeirra Darwins og Herbert
Spencers.
f>að virðist nú vera sannað, að rúmið sé ein af
höfuðumsögnum verandinnar, eitt að hennar upphaf-
legu skilyrðum, en i riki verandinnar á Ekkert ekki
heima. fað virðist enn fremur vera sannað, að rúmið
er til fyrir utan hugsun mannsins, að það er annað og
meira, en hugsunarform fyrir afstöðu og takmörk hlut-
anna sin á meðal, og að rúmið því hefir sitt eðli sér í
ríki hins gjörvalla, að það því bæði á heima í hugsun
mannsins (subjective) og fyrir utan hana (objective).
Hinir nýrri þýzku heimspekingar, sér í lagi Hegel,
kalla rúmið, sem eitt af formum verandinnar, Jwað-hjá-
öðru-verandina (das Ausser-und -Nebeneinanderseyn),
en þessi einskorðun rúmsins er ekki nákvæm og tæm-
andi, því rúmið er ekki að eins pað, sem er hvað við
hliðina og undir og ofan á hvað öðru, heldur það, sem
gjörir hlutunum mögulegt að raða sér á þennan hátt.
Rúmið hugsast fyrst og fremst sem takmarkalaus heild,
ekki sem aðgreindur og afþiljaður geimur; það hugs-
ast sem óyfirsjáanlegt reginhaf í logni, ekki sem haf
með öldugangi. f>að sem fyllir rúmið, kemur hugsuninni
rúm ekkert við; hér og þar, uppi og niðri eru þegar
til, þótt þau nái saman, áður en rúmið tekur við hús-
búnaðinum; en hérna megin og hins vegar koma fyrst