Tímarit Hins íslenzka bókmentafélags - 01.01.1885, Síða 76

76
hreyfist, eins og skipið á ánni, þá er áin öllu fremur
ílát en rúm, þótt áin í heild sinni sé rúminu líkari,
með því öll áin hreyfist ekki1. Rúmið verður þá hið
/yrsta óhreyfanlega takmark pess, sem heldur að hinu
áþreifanlega gjörvalla Sökum þess virðast oss heims-
skautin og heimsmiðbikið vera annað uppi og annað
niðri, að hvorttveggja á hringferð heimsins er kyrrt,
þó heimsásinn hallist lítið eitt til og frá. Rúmið er
eptir þesu hið mikla ilát heimsins, eða réttara sagt:
heimshólf, en frá honum óaðgreinanlegt, með því tak-
mörkin fylgja hinu afmarkaða. En hins vegar, þeim
megin, sem frá hinum sýnilega og áþreifanlega heimi
snýr, getur hugurinn engin takmörk sett, og engin
skilið, þó skilninginn sundli, eins og Kant að orði
kemst, er hann sekkur sér í hið ómælanlega, óendan-
lega rúm fyrir utan og utan um hina sýnilegu og
breytilegu veröld. Alheimurinn með rúminu hugsast
þá sem stór og landmikil borg, með ótæmanlegu bygg-
ingarsvæði fyrir nýjar sólir, nýjar jarðir, ný himintungl
og nýja heima, frá eilifð til eilífðar, að jeg einnig brúki
þetta orð.
En — er þá þetta rúm tómt, og var það rúm
tómt, sem þú nú kallar hið áþreifanlega gjörvalla, áð-
ur en það fylltist heimum, hlutum og líkömum ? Sé
allt það burt numið eða burt hugsað, sem einkennir
heim, hlut eða líkama, svo sem stærð, þyngd, birta,
1) Um þetta deildu sófistarnir hjá Grikkjum mikið. Herakleitos
hélt því fram, að ómögulegt væri að f'ara nema einu sinni yfir
sömu ána, því straumurinn breyttist og annað vatn væri i ánni
kl. 12 heldur en kl. 12'/2 t. d. J>að væri jafnvel vafasamt, hvort
mögulegt væri að komast yfir sömu ána, nema hún væri svo mjó,
að stökkva mætti yfir hana; það mætti fara svo opt sem vildi yfir
á, enekkiyfir sömu ána. þessu svarar Aristoteles: vatnspartarnir,
öldurnar, straumiðurnar í ánni breytast ávallt og eru aldrei hinar
sömu, en áin í heild sinni, öll áin er hin sama. Bn, — hann var
ekki sófisti.