Eimreiðin - 01.01.1908, Page 15

i5
Jesúreglunnar »frjálsa« samhæfi við sannleikann hefir stefna þessi náð
fullum þroska. Tæpast eru það öfgar, að ætla með einum nýtízku
rithöfundi, að þessi meðferð á sannleikanum »hafi viðgengist þangað
til sjálf tilfinningin fyrir sannleika og sannleiksást sýndist þorrin úr hug-
um manna.
Með því nú valdsmenn kirkjunnar lögðu dóm á, hveiju trúa
skyldi um hina náttúrlegu heimskipun, var loku fyrir það skotið, að
hinn leitandi, sannleikselskandi vísandalegi andi gæti hreyft sig frjálslega,
og andæft þessum lyginnar anda, sem kipti undirstöðunni undan öll-
um kristindómi.
Svona varð að fara sannleiksandanum, þá er öll vlsindaleg rann-
sókn og frjáls andleg framþróun var niður bæld.
»f’ú átt að elska drottinn guð þinn af öllu hjarta þínu«. f>að
var hið fyrsta boðorð Jesú. Hvernig lifðu menn eftir þessu boðorði
alla þá tíð, sem gæzlumenn trúarinnar héldu mentuðum mönnum allrar
Norðurálfunar hneptum undir skelfistjórn bálsins og pyndinganna ? Ég
vil reyna að lýsa guði miðaldanna eins og allur þorri hlaut að hafa
hugsað sér hann. Mun það þá koma í ljós, að þær tilfinningar, sem
hann vakti, líktust meir vitstola hræðslu en kærleika.
það er einkennilegt, hjá lítt þroskuðum þjóðum, að aðaleinkenni
guðdómsins er reiði, ekki kærleikur. Éað er alla jafna hið hræðilega,
það sem raskar venjulegri skipun náttúrunnar, sem vekur hjá þeim til-
finningu um nærveru og almætti guðs. Miðaldamennirnir heyrðu rödd
guðs sérstaklega í jarðskjálftunum og hernaðinum, hugursneyð og drep-
sóttum. Miðaldamennirnir heyrðu ekki — eins og spámaður Gyðing-
anna — rödd guðs í hægum vindblæ. Auk þess voru allar þessar
skelfingar skoðaðar sem refsidómar, er gengu jafnt yfir seka sem sak-
lausa, og án þess menn vissu, hvernig á þeim stæði. Þjakaðri sam-
vizku fanst því eðliseinkunn guðs fremur gjörræði en réttlæti.
Þegar vér svo bak við þennan gjörræðis-guð sjáum hið eldgjós-
andi helvíti miðaldanna opnast, þar sem vellandi brennisteins straumur
elur bálin, þar sem hæðnisköll djöflanna taka undir við örvænt-
ingarkvein fordæmdra, kunngerandi, að engin svíun, engin hvíld, engin
von sé hugsanleg um eilífð eilífðanna. — Þegar vér minnumst þess,
að á þennan stað og til þessara kvala sendi guð miðaldanna ekki
glæpamennina, sem þrátt fyrir djöfullegt athæfi sitt ekki hafði sært
réttlætistilfinningu þeirra tíma — fyrir öll slík illverk gátu fantar keypt
syndalausnarbréf hjá kirkjunni, eða þeir gerðust sporhundar fyrir kirkj-
una á villutrúarmenn, til að komast í mjúkinn hjá henni —, heldur
allan þann aragrúa, sem ekki lifði innan frelsandi vébanda rómversku
kirkjunnar: þá er þetta með öðrum orðum, að þessi guð hafði eigi
að eins skapað aragrúa til þess, að kveljast í helvíti, með því hann
hafði aldrei gefið þeim kost á frelsinu, heldur steypti hann oft beztu
og veglyndustu og ósérplægnustu mönnum þar niður, ef trúarskoðun-
um þeirra mismunaði smávægilega við kenningu kirkjunnar, t. d. að
borða kjöt á föstudögum — enda þótt afhvarfið væri sannleikur, deg-
inum ljósari. Og — svo vér nefnum það sem viðbjóðslegast var —
þessi staður var ætlaður ungbörnum, sem ekki höfðu hlotið skírn, já
jafnvel ófæddum börnum, sem dóu í móðurlífi. »Ég efa alls ekki, að