Eimreiðin - 01.01.1908, Page 50

50
þaö alt rakiö í ritgjörö Jóns Sigurðssonar »Um landsréttindi ís-
lands«.
Vér fáum ekki séö, að með setningunni: »eptir því sem hann
hefir boðit í sínum bréfum* sé að neinu leyti dregið úr þeirri
ákvörðun, að konungur skyldi láta Islendinga ná friði og íslenzk-
um lögum; því orðin »eptir því sem« þýða hér ekki annað en
»eins og« eða »samkvæmt því«, og sýna því, að einmitt þetta lof-
orð hefir staðið í bréfum konungs. Annars eru þessi tilvitnuðu
orð ekki neitt nýtt innskot í sáttmálann, er bætt hafi verið við
1263, því þau standa líka í sáttmálanum frá 1262, en aðeins á
öðrum stað, á eftir orðunum: »Slíkan rétt skulu íslenzkir menn
hafa í Noregi sem þá er þeir hafa beztan haft«. Breytingin 1263
miðar því aðeins að því að sýna, að konungur hafi í bréfum sín-
um lofað eða boðist til bæði að láta Islendinga hafa höldsrétt í
Noregi og að láta þá ná friði og íslenzkum lögum á Islandi.
Pó að orðin »sem guð gefr honum framast vit til« væru
upprunaleg, þá væri hreinasta fjarstæða að draga þá ályktun af
þeim, sem herra Orluf gerir. Af engum dómara verður meira
heimtað, en að hann dæmi eftir lögunum, eftir því sem hann hefir
bezt vit á. En nú stendur orðið »vit« aðeins í nokkrum hand-
ritum, en í flestum og beztu handritunum stendur í þess stað
»afl« (og í sumum »krapt«). Og þetta er auðsjáanlega hið upp-
runalega orð, því í elztu útgáfu sáttmálans frá 1262 stendur: »ok
at halda friði yfir oss sem guð gefr yður framast afl til«. Orðin
hafa því upprunalega aðeins átt við skyldu konungs til að halda
uppi friði í landinu sem hann framast gæti, samkvæmt reglunni:
ultra posse nemo obligatur. En í sáttmálanum frá 1263 virðast
hin tilvitnuðu orð aldrei hafa átt heima, því þau vantar algerlega
í hina elztu afskrift hans, frá hérumbil 1400. En í næstu afskrift frá
hérumbil 1480 er búið að bæta þeim við, og þau þá sjálfsagt tekin
upp úr handriti af sáttmálanum frá 1262, því nú eiga þau ekki eins
vel við það, sem á undan fer: »at konungr láti oss ná íslenzkum
lögum ok friði eptir því sem lögbók vár váttar, ok hann hefir boðit
í sínum bréfum sem guð gefr honum framast afl til.« Pessu sam-
hljóða er og afskrift frá hérumbil 1561, en í afskrift frá 1715 er
orðið »vit« komið í staðinn fyrir »afl«, og finst það líka í annarri
afskrift, sem er nokkru eldri.
Má af öllu þessu sjá, hve mikið »vit« er í að byggja þá
ályktun á þessu eina orði, sem herra Orluf gerir í grein sinni.