Eimreiðin - 01.09.1912, Side 74

230
Englandi. En að noklcur eigi a5 hafa eftirlit með því, að rétt
sé sagt til um þann verðmun, verður ekki séð, og kynni þá að
vera, að einokunarkaupmanninum yrði stundum á að kríta liðugt.
Auk þess gildir þessi taxti ekki nema á 37 stöðum, en á öllum
öðrum stöðum á söluverð kola að vera »samningamál«. E*ar get-
ur einokunarkaupmaðurinn með öðrum orðum sagt við fólkið:
»Pú getur fengið kol hjá mér, góðurinn minn, með því verði, sem
ég til tek, annars færðu ekkert, og þú veizt, að enginn má selja
kol í landinu nema ég.« Heldur en ekki tilhlökkunarefni fyrir
neytendur kolanna að eiga að semja um verðið á þeim grund-
velli, eða hitt þó heldur!
Gagnvart útlendum skipum á einokunarkaupmaðurinn að hafa
alveg frjálsar hendur og má þar setja hvaða okurverð á kolin,
sem honum kann að þóknast. Petta er hvorld viturlegt né sæmi-
legt. Engin þjóð getur án skammar og skaða fyrir sjálfa sig gert
slíkan mun á útlendum og innlendum mönnum. Og allra sízt ætti
íslenzka þjóðin að láta slíka skömm um sig spyrjast, — hún,
sem getið hefir sér frægðarorð víða um lönd fyrir gestrisni sína.
Peningar eru góðir, því neitar enginn. En sóminn og æran eru
líka nokkurs virði.
Og ofan á alla þessa agnúa, og marga fleiri, sem of langt
yrði upp að telja, bætist svo sú ráðstöfun nefndarinnar, að selja
einokunarréttinn í hendur kolafélagi í öðru ríki. Pví af þeirri ráð-
stöfun gæti sjálfstæði íslands verið stórhætta búin. Að ekki muni
verða skortur á ágreiningsefnum milli einokunarfélagsins og lands-
búa, fremur en forðum daga, er víst öllum ljóst. Og hve auðgert
er að ná rétti sínum gagnvart slíkum burgeisum, ætti saga lið-
inna alda að hafa kent oss. Og þá var þó við innanríkisfélög um
að eiga, sem jafnan urðu að lúta dómsvaldi voru og stjórn, ef
til þeirra kasta kom og í harðbakka sló. En hér er ekki einu
sinni full trygging fyrir, að félagið hlíti dómsvaldi voru og stjórnar-
ráðstöfunum, þar sem það hefir að bakhjarli jafnvoldugt ríki og
Bretland hið mikla, sem vant er að gæta vendilega hagsmuna
þegna sinna, jafnvel þótt tvísýnt hafi þótt á stundum, hvort þeir
hefðu réttinn sín megin. Og eigi allsjaldan hefir það að borið, að
Bretar hafa notað einmitt þesskonar ágreining sem ástæðu til þess,
að fara að hafa hönd í bagga með smáþjóðum, og hefir þá sjálf-
stæði þeirra vanalega ekki átt langan aldur. Svo var um Búa,
og svo hefir verið um margar aðrar þjóðir. Og ekki mundi þetta