Morgunblaðið - 10.02.2001, Blaðsíða 27

ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. FEBRÚAR 2001 27
SKOÐANAKANNANIR í Serbíu
sýna að mikill meirihluti telur að
alþjóðlegi glæpadómstóllinn vegna
fyrrverandi Júgóslavíu sé pólitískt
tæki til að koma óorði á Serba.
Þess vegna eru þeir andvígir
framsali þeirra sem eru ákærðir,
þar á meðal Milosevic, fyrrverandi
forseta, til dómstólsins í Haag.
Lýðræðissinnaðir stjórnmálamenn
hvarvetna leita stuðnings tals-
manna þjóðarbrota. Til að krækja
í atkvæði Kúbana á Flórída eru
bandarískir stjórnmálamenn harð-
orðir um Fidel Castro og til þess
að tryggja sér atkvæði gyðinga í
New York fara þeir mjúkum hönd-
um um Ísrael. Á sama tíma og þeir
leika þennan leik krefjast banda-
rískir stjórnmálamenn þess (bæði
demókratar og repúblikanar) að
Vojislav Kostunica, forseti Júgó-
slavíu, vinni skilyrðislaust með
dómstólnum í Haag.
En Kostunica er skynsamur
stjórnmálamaður. Hann veit að
þótt talsmenn Serbíu eigi undir
högg að sækja í Bandaríkjunum
eru þeir allsráðandi í Serbíu. Kost-
unica tekur alvarlega viðhorf kjós-
enda sinna. Löngu áður en borg-
arastríðið í fyrrverandi Júgóslavíu
braust út komst ég að þeirri nið-
urstöðu að heimurinn þyrfti á að
halda alþjóðlegum dómstól til þess
að taka fyrir ríkisstjórnir og her-
foringja vegna stríðsglæpa, glæpa
gegn mannkyninu og þjóðernis-
hreinsana. En allar götur síðan al-
þjóðlegi glæpadómstóllinn vegna
fyrrverandi Júgóslavíu var stofn-
aður árið 1993 af öryggisráði Sam-
einuðu þjóðanna hef ég orðið fyrir
vonbrigðum. Mér líður eins og
sanntrúuðum kommúnista sem
gerði sér skyndilega ljóst á fjórða
áratugnum að í Sovétríkjunum
ríkti ógnarstjórn.
Hvers vegna hefur þessi breyt-
ing orðið? Biljana Plavsic, prófess-
or í líffræði og leiðtogi Bosníu-
Serba, kom nýlega fyrir dómstól-
inn í Haag vegna ákæru um
þjóðernishreinsanir. En saksókn-
arinn lét nægja að endurtaka
ásakanir um glæpi sem Bosníu-
Serbar frömdu, og hafa verið
kunnir í mörg ár. Engar nýjar eða
nýlegar vísbendingar voru lagðar
fram.
Þegar Plavsic var Vesturland-
asinnaður forseti serbneska hluta
Bosníu – milli 1996 og 1998 – og
átti í útistöðum við þjóðernissinn-
aðri samstarfsmenn sína var henni
hrósað á Vesturlöndum sem lýð-
ræðissinna og fulltrúa umburðar-
lyndis. Ég man eftir því að hafa
séð Jacques Chirac forseta
[Frakklands] kyssa hönd hennar í
anddyri Elysée-hallar. Mér koma í
hug hreinsanir Stalíns. Einn dag-
inn er maður sovésk hetja, og
næsta dag er maður skotinn sem
óvinur fólksins.
Hinn 27. maí 1999, þegar
sprengjuárásir Atlantshafsbanda-
lagsins stóðu sem hæst, gaf Louise
Arbour, dómari frá Kanada og for-
veri Carla del Pontes sem aðalsak-
sóknari dómstólsins í Haag, út
handtökuskipun á hendur Slobod-
an Milosevic forseta. Ákæran var
byggð á vísbendingum sem banda-
ríska og breska leyniþjónustan afl-
aði um brottrekstur og morð á Al-
bönum í Kosovo. Dómstóllinn
hefði getað ákært Milosevic mörg-
um árum fyrr vegna ábyrgðar
hans á stríðinu í Bosníu. En
bandaríska utanríkisráðuneytið
þurfti stuðning hans til að ganga
frá Dayton-samkomulaginu 1995
þannig að glæpir Milosevic þá
voru látnir liggja á milli hluta.
Skömmu eftir að ákæran á
hendur Milosevic var gefin út
heyrði ég í Belgrad að bandarískir
embættismenn hefðu hótað Vuk
Draskovic, leiðtoga stjórnarand-
stöðunnar, ákæru vegna aðgerða
skammlífra vopnasveita hans í
stríðinu í Króatíu árið 1991. Það
virtist sem Bandaríkjamenn væru
að segja: Hættu að skapa átök við
aðra andstöðuleiðtoga eða við
ákærum þig.
Er í rauninni hægt að virða að
vettugi, sem óskipulagða þjóðern-
issinna, þá Serba sem spyrja:
Hvers vegna var Franjo Tudjman
(fyrrverandi forseti Króatíu) aldr-
ei ákærður? Á valdatíma hans var
næstum hálf milljón Serba rekin
frá Króatíu; einnig hann sendi
hersveitir til Bosníu til að skipta
bosnísku landi.
Hvað með Alija Izetbegovic,
hinn múslímska fyrrverandi for-
seta Bosníu sem vildi aldrei fjöl-
þjóðlega (múslímsk-serbnesk-
króatíska) Bosníu heldur frekar
fyrsta múslímska ríkið í Evrópu?
Á valdatíma hans var Sarajevo
„hreinsuð“ af flestum Serbum og
Króötum. Og hvað með Hashim
Thaci, hinn unga leiðtoga Frels-
ishers Kosovo? Þegar serbneskar
hersveitir fóru frá Kosovo og Atl-
antshafsbandalagið kom þangað
var það í rauninni Frelsisherinn
sem tók við. Síðan þá hefur hann
eyðilagt fjöldann allan af serbn-
eskum kirkjum og klaustrum,
myrt hundruð óbreyttra borgara
og rekið burtu næstum alla Serba
og aðra sem ekki eru Albanar.
Síðast en aldeilis ekki síst, get-
um við vikist undan því að spyrja
spurninga um ábyrgð Atlantshafs-
bandalagsins? Jafnvel nokkur þús-
und serbneskra borgara voru
myrt í sprengjuárásum bandalags-
ins. Ef til vill kemur á daginn að
byssukúlur með rýrðu úrani, sem
notaðar voru í Kosovostríðinu,
valda banvænni geislun og að sum-
ir yfirmenn og stjórnmálamenn
vissu af því. Með því að varpa
sprengjum á samgöngukerfi Ser-
bíu braut her Atlantshafsbanda-
lagsins einnig 14. grein prótókolls
1977 í Genfarsáttmálanum frá
1949 sem bannar árásir á „hluti
sem eru nauðsynlegir fyrir af-
komu almennra borgara“.
Bandaríkjamenn munu aldrei
samþykkja að lögsaga sjálfstæðs
alþjóðadómstóls nái til banda-
rískra stjórnmálaleiðtoga og her-
sveita. Ekkert annað stórveldi
myndi samþykkja slíkt. Talsmaður
alþjóðasamskiptanefndar fulltrúa-
deildar bandaríska þingsins hefur
sagt þetta skýrt og skorinort:
„Það eru meiri líkur á að bygging
Sameinuðu þjóðanna verði rifin til
grunna, stein fyrir stein, og henni
hent í Atlantshafið en að flugmenn
NATO komi fyrir dómstól SÞ.“ Í
stað þess að gæta sanngirni og
gæta réttlætis hefur dómstóllinn í
Haag látið undan pólitískum
þrýstingi og íhlutun. Í stað þess að
hjálpa Serbum í gegnum siðferð-
islega hreinsun með því að refsa
sekum leiðtogum þeirra fyrir mis-
gjörðir þeirra eykur dómstóllinn í
Haag einungis á andvestræna for-
dóma og þá tilfinningu sem er al-
geng meðal Serba, að þeir séu
fórnarlömb.
Dómstóllinn í Haag
með augum Belgrad
AP
Stuðningsmenn Milosevic efndu til mótmæla vegna komu Javier Solana til Belgrad í vikunni en hann var
framkvæmdastjóri NATO þegar loftárásirnar á Serbíu stóðu yfir. Solana var staddur í Belgrad á vegum
sendinefndar ESB sem hvatti stjórn Serbíu til að framselja Milosevic til stríðsglæpadómstólsins í Haag.
eftir Aleksa Djilas
© Project Syndicate.
Aleksa Djilas er sonur hins mikla
andspyrnumanns Milovans Djilas
og kenndi áður við Harvard-
háskóla. Hann er höfundur bók-
arinnar The Contested Country og
hefur starfað í Belgrad sem fræði-
maður frá árinu 1993.
Bandaríkjamenn
munu aldrei sam-
þykkja að lögsaga
sjálfstæðs alþjóða-
dómstóls nái til
bandarískra stjórn-
málaleiðtoga og her-
sveita.
REPÚBLIKANAR í Kaliforníu
reyna nú að telja leikarann Arnold
Schwarzenegger á að bjóða sig fram
til embættis ríkisstjóra á næsta ári.
Núverandi ríkisstjóri er demókrat-
inn Gray Davis og demókratar hafa
einnig meirihluta á þingi sam-
bandsríkisins.
Schwarzenegger er sagður íhuga
málið og mun hafa hitt formann
flokksdeildarinnar í Kaliforníu, John
McGraw, að máli fyrir skömmu.
Einnig átti hann fund með Dana
Rohrabacher, er situr í fulltrúadeild-
inni í Washington, og ræddu þeir um
hugsanlega kosningabaráttu leikar-
ans.
Ronald Reagan, sem var forseti
Bandaríkjanna í átta ár, var um
margra ára skeið ríkisstjóri Kali-
forníu og þar áður leikari í Hollywo-
od. Ekki gæti Schwarzenegger þó
orðið forseti ef hann hellti sér út í
stjórnmálin vegna þess að hann er
upprunalega austurrískur að þjóð-
erni og settist að í Bandaríkjunum
eftir að hafa sigrað í keppni um tit-
ilinn herra heimur. Forseti verður að
hafa fæðst bandarískur borgari.
McGraw efast ekki um að
Schwarzenegger sé rétti maðurinn.
„Hann á peninga, hann er repúblik-
ani í Hollywood og er svo þekktur að
enginn gæti keypt sér jafnmikla
frægð,“ segir hann. Leikarinn hefur,
auk þess að leika í mörgum vinsæl-
um kvikmyndum, náð ágætum ár-
angri í viðskiptum, er þekktur fyrir
störf að góðgerðarmálum og er gift-
ur Mariu Shriver sem er af Kenn-
edy-ættinni.
Schwarzenegger
íhugar framboð
Reuters
Arnold Schwarzenegger