Morgunblaðið - 06.03.2001, Blaðsíða 20

HÖFUÐBORGARSVÆÐIÐ
20 ÞRIÐJUDAGUR 6. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÞÁTTTAKENDUR í sameig-
inlegu verkefni Mosfellsbæjar
og Landverndar hafa upp-
götvað ýmsa nýja hluti und-
anfarið, og á margan hátt opn-
ast fyrir þeim framandi
heimur. Ástæðuna er að rekja
til þess, að í Mosfellsbæ hefur
í nokkrar vikur staðið yfir til-
raun sem nefnist „Vistvernd í
verki“ og er íslenskt heiti á al-
þjóðlegu verkefni sem kallast
Global Action Plan (GAP).
Það komst fyrst á laggirnar í
Bandaríkjunum árið 1989 en
er nú í boði í 17 löndum. Þetta
er verkefni sem styður og eflir
þá sem vilja taka upp um-
hverfisvænni lifnaðarhætti,
með því að bjóða þeim að taka
þátt í svokölluðum visthópi. Í
byrjun janúar sl. var óskað
eftir þátttakendum í umrætt
verkefni og undirrituðu bæj-
arstjóri Mosfellsbæjar og
framkvæmdastjóri Land-
verndar samning um samstarf
um verkefnið fimmtudaginn
25. janúar síðastliðinn. Nú
þegar hafa samtals 11 heimili,
sem skipt er í tvo hópa, farið
af stað með verkefnið í Mos-
fellsbæ og er það nú hálfnað.
Leiðbeinendur visthópanna
eru Jóhanna B. Magnúsdóttir,
verkefnisstjóri Staðardag-
skrár 21 í Mosfellsbæ, og Sig-
rún Guðmundsdóttir líffræð-
ingur.
Visthópurinn
Visthópurinn hittist á 7–8
fundum og fer sameiginlega í
gegnum handbók, þar sem
teknir eru fyrir 5 efnisflokkar,
þ.e. sorp, orka, samgöngur,
innkaup og vatn. Á fyrsta fund
mætir leiðbeinandi, sem fylgir
hópnum í gegnum verkefnið.
Þátttakendur skipta með sér
fundarstjórn fyrir hvern efn-
isflokk, en eru í símasambandi
við leiðbeinandann milli
funda. Á hverjum fundi ræða
þátttakendur um ýmsar að-
gerðir til umhverfisvænni lífs-
stíls og taka ákvörðun um það
sem þeir vilja sjálfir prófa í
eigin heimilishaldi. Gerðar eru
mælingar bæði fyrir og eftir
sem sýna ótvírætt þann ár-
angur sem næst. Sem dæmi
um árangur, hafa þátttakend-
ur í visthópum í Svíþjóð að
jafnaði sýnt eftirfarandi ár-
angur: Sorp minnkaði um
42%, vatnsnotkun um 20%,
orka um 9% og eldsneytis-
notkun einkabílsins minnkaði
um 19%. Þátttaka í visthópi
tekur um 9 vikur. Þar við bæt-
ist, að hóparnir ljúka verkefn-
inu gjarnan með eins konar
uppskeruhátíð. Reynslan sýn-
ir að þegar fólk segir frá þátt-
töku sinni í visthópnum, vekur
það oft áhuga annarra, t.d.
vinnufélaga, nágranna og
vina. Þannig verða síðan til
fleiri visthópar, því hver hóp-
ur lýkur verkefninu með því
að halda kynningarfund,
ásamt leiðbeinandanum.
Margir
hættu við
Þrúður Hjelm leikskóla-
kennari og fjölskylda hennar
eru í öðrum þessara tveggja
visthópa í Mosfellsbæ.
„Þetta byrjaði nú eiginlega
þannig, að við fórum á kynn-
ingarfund í Hlégarði og þar
var kynnt sú vinna sem hefur
farið hér fram í sambandi við
Staðardagskrá 21,“ sagði hún,
aðspurð hvernig það hefði
æxlast að hún og fjölskyldan
hefðu ákveðið að taka þátt í
verkefninu. „Fólk átti að
skrifa sig þarna á lista, ef það
hefði áhuga á að taka þátt í
þessu tilraunaverkefni, og það
var töluverður hópur sem
gerði það. En þegar svo kom
að því að taka næsta skref, að
stofna hópana, voru allmargir
sem ákváðu að fresta þessu, af
því að þeir héldu að þetta væri
of tímafrekt og viðamikið. En
svo hefur ekki reynst vera.“
Í þessu tilraunaverkefni eru
tveir hópar, annar saman-
stendur af sex fjölskyldum og
hinn af fimm. Þrúður er í hin-
um síðarnefnda. „Þetta hefur
verið alveg rosalega skemmti-
legt, en það sem kom dálítið á
óvart var hinn ólíki aldur
fólksins í hópnum mínum,“
sagði Þrúður. „Þar eru bara
tvær barnafjölskyldur, hitt er
eldra fólk. En það hefur gefur
okkur afar mikið að fá að
kynnast því.
Við höfum hist einu sinni í
viku á heimilunum, á fimmtu-
dagskvöldum, og skiptumst á.
Sá sem heldur fundinn heima
hjá sér, les einn kafla í bókinni
„Vistvernd í verki – handbók
GAP á Íslandi“, sem við styðj-
umst við, og stýrir svo um-
ræðum um innihald kaflans. Í
síðustu viku hittumst við t.d.
hjá mér og þá var umræðuefn-
ið vatn.“
Ýmislegt merkilegt
komið í ljós
Að sögn Þrúðar hefur ým-
islegt merkilegt komið í ljós á
þessum tíma, einkum hvað
snertir vatns- og rafmagns-
notkunina. „Að taka þátt í
verkefninu er peningasparn-
aður, það er ekki spurning.
Maður verður miklu meðvit-
aðri um það sem maður er að
gera, eins og hvað snertir
þessa óhöndlanlegu hluti, s.s.
rafmagnsnotkun og hita, hluti
sem eru svolítið fjarlægir
manni alla jafna. Ég held að
þegar maður fer að skoða
þetta, staldri maður ósjálfrátt
við. Við erum t.d. með inn-
byggðan kæliklefa í húsinu,
sem okkur fannst mjög snið-
ugur og alveg upplagður til að
geyma í kartöflur, rófur og
annað þessháttar. Við vissum
reyndar að hann eyddi tölu-
verðu, og fannst ekkert óeðli-
legt við það, enda um heljar-
stóran klefa að ræða. En
þegar við settumst niður og
mældum hann sérstaklega,
með tilliti til rafmagnseyðslu,
brá okkur svakalega. Raf-
magnsnotkun okkar á viku
hafði verið 162 kílóvött, með
kælinum, en þegar við vorum
búin að taka hann úr sam-
bandi, datt þessi tala niður í 91
kílóvatt. Þetta voru því nokk-
uð dýrar kartöflur og rófur
þegar upp var staðið.“
Að endurnýja gömul heim-
ilistæki getur líka verið hreinn
sparnaður, að sögn Þrúðar. Ef
verið er með mjög gamla
þvottavél noti hún miklu
meira vatn og rafmagn og skili
þó mun verri þvotti en ný vél.
Úr nýju vélunum komi þvott-
urinn þurrari, þær séu með
alls konar sparnaðarkerfi, noti
minna rafmagn, minna þvotta-
efni, minna vatn, svo að það
geti snert peningabudduna
beint að skipta út gömlu tækj-
unum.
„Einnig eru allskonar smá-
atriði sem maður hnýtur um,
eins og það að ef maður hellir
upp á kaffi, þá fer jafnmikil
orka í það og að láta könnuna
svo standa á hellunni í klukku-
stund,“ sagði Þrúður. „Í
sturtu notar maður að jafnaði
aðeins um þriðjung af vatninu
sem annars þyrfti til að fylla
baðkar. Þá geta vatnsspar-
andi sturtuhausar sparað 75–
80% af vatninu, án þess að sá
sem er í sturtunni finni nokk-
urn mun. Og þar eð helming-
urinn af vatninu er heitur,
lækkar reikningurinn sem því
nemur.
Eitt er svo það að skynsam-
legra getur verið að kaupa sér
þjónustuna heldur en að ætla
sér að gera hlutina sjálfur,
eins og t.d. að láta þvo bílinn.
Eða ertu tilbúinn að kaupa og
láta setja upp skilju í niðurföll-
um fyrir framan bílskúrinn
þinn, af því að þú vilt endilega
þvo bílinn þar, eða viltu fara
og kaupa þessa þjónustu á
verkstæði sem uppfyllir allar
nauðsynlegar kröfur um
mengunarvarnir? Það eru mý-
mörg svona dæmi. Fyrir suma
getur verið ódýrara að taka
leigubíl, svona þess á milli sem
strætisvagninn er notaður.
Rekstur á einkabíl er orðinn
ansi hár. Þannig að maður er
að skoða alls konar svona
hluti, sem maður hefur aldrei
velt fyrir sér áður.“
Jarðgerðarkassi er
þarfaþing
„Sorpið er náttúrlega líka
stór hluti af þessu,“ hélt Þrúð-
ur áfram. „Ég hef reyndar
verið að flokka sorp í mörg ár,
þannig að það er ekkert nýtt
fyrir mig. Vigtunin á sorpinu
núna hefur leitt í ljós, að
stærsti hlutinn og sá þyngsti
sem fer frá heimilinu er líf-
rænn úrgangur, matarafgang-
ar o.þ.u.l. Þessi hópur sem ég
er í mjög hlynntur því, að við
fáum jarðgerðarkassa, fyrir
lífrænan úrgang. Allur þessi
hópur er með garð, þannig að
garðaúrgangur kæmi á móti.
Þetta er því orðið að forgangs-
verkefni hjá okkur, að það
verði stuðlað að því að heimili
geti verið með slíka kassa. En
þeir sem hafa verið á mark-
aðnum eru ákaflega dýrir og í
raun allt of stórir; 200 lítra
kassar eða rétt innan við það
væru heppilegir fyrir dæmi-
gert heimili. En allar afklipp-
ur af trjám þarf að kurla, því
ekki má setja þær beint í kass-
ann, svo að einhvers konar
kurlari er nauðsyn. Það er því
um dálítinn stofnkostnað að
ræða, en getur verið mjög
praktískt, því efnið sem fæst
til áburðar á blómabeð og ann-
að slíkt er mjög gott.“
Þrúður sagði, að hópurinn
væri búinn að funda fimm
sinnum og núna væri tveggja
vikna hlé, og svo myndi fólkið
hittast tvisvar í lokin. „Þannig
að þetta er svona tveggja
mánaða verkefni. Síðan er
fólki í sjálfsvald sett hvað það
gerir, hvort það heldur áfram
á sömu braut eða ekki. Stefn-
an er ekkert að fara að lifa ein-
hverju meinlætalífi eða eitt-
hvað slíkt, heldur að hugsa
aðeins áður en maður kaupir.
Spyrja sig, hvort hægt sé að fá
vörur, sem maður hefur yfir-
leitt keypt í litlum pakkning-
um, í einhverjum stærri ein-
ingum o.s.frv. Kaupum við
lífrænt ræktað grænmeti þeg-
ar það er á boðstólum, til þess
að styrkja það, eða gerum við
það ekki? Kaupum við kiwi,
sem er búið að ferðast yfir
hálfan heiminn, með öllum
þeim kostnaði og áhættu fyrir
umhverfið, eða hvað? Og ef
maður er að kaupa sér hús-
gögn er gott að kanna úr
hvaða efni þau séu. Er þetta
viður sem er kominn úr regn-
skógunum, þ.e.a.s. merbau,
tekk og mahóný? Eða er þetta
viður úr nytjaskógum? Þetta
eru dæmi um spurningar sem
við förum að velta fyrir okkur
eftir þáttöku í verkefni af
þessum toga. Svo að maður
hefur lært heilmikið á þessu.“
Ætlar að halda
ótrauð áfram
Aðspurð hvort fjölskyldan
ætlaði að halda áfram á sömu
braut að verkefninu loknu,
svaraði Þúður að það væri al-
veg öruggt. „Ég hef verið
spurð að því, hvort þetta taki
ekki ægilega langan tíma,
hvort ég sé ekki stöðugt vigt-
andi og flokkandi sorp, en
svarið við því er, að svo er alls
ekki. Þetta tekur bara tvær
vikur; maður gerir bara upp-
hafsmælingu og lokamælingu
og vigtar svo allt sorp. Síðan
er þetta gert aftur í tvær vikur
í lokin, til samanburðar. Þetta
er enginn rosatími.
Í öllum sparnaði og allri
þessari hugsun getum við lært
af fyrri kynslóð, sem að vísu
lærði þetta af illri nauðsyn, en
ekki einhverri hugsjón, af því
að það var ekkert annað í boði.
Það þurfti að nýta alla hluti
vel, þurfti að hugsa áður en
maður eyddi. Það getur orðið
okkur fyrirmynd í dag,“ sagði
Þrúður að lokum.
Ellefu fjölskyldur í Mosfellsbæ kynna sér markvisst vistvæna lifnaðarhætti
Morgunblaðið/Ásdís
Pökkun og endurvinnsla mjólkurferna er eitt þeirra hversdagslegu verkefna sem Þrúður
Hjelm og aðrir þátttakendur í Vistvernd í verki temja sér.
Það sem eldri
kynslóðir gerðu
af illri nauðsyn
fyrirmynd í dag
Þrúður Hjelm og fjölskylda hennar í
Mosfellsbæ tekur þátt í tilrauna-
verkefninu Vistvernd í verki þar
sem fólk er stutt í því að taka upp
vistvænni lifnaðarhætti. Sigurður
Ægisson ræddi við hana.
Mosfellsbær
ÍBÚASAMTÖK Grafarvogs
sendu í síðustu viku öllum
foreldrum barna 12–18 ára í
hverfinu svokallaðan eitur-
lyfjavísi ásamt þvagprófum.
Þetta var liður í átaki sam-
takanna gegn vímuefnum,
sem lýkur með almennum
borgarafundi í Borgarholts-
skóla í kvöld.
Kiwanis- og Lions-félögin
í Grafarvogi og Hverfis-
nefnd Grafarvogs stóðu
saman að átakinu en í
fréttatilkynningu segir
Hallgrímur Sigurðsson for-
maður helsta markmið
átaksins að gera fólk með-
vitað um áhrif hinna ýmsu
eiturlyfja og að skapa um-
ræðu um málið.
„Ég geri mér grein fyrir
því að mörgum unglingum
gæti þótt að sér vegið og að
foreldrar sjái kannski ekki
fyrir sér að börn þeirra fá-
ist til að skila af sér þvag-
prufu,“ segir Hallgrímur.
„Það er ekki verið að ætlast
til þess að þau geri það,
heldur fremur því að for-
eldrar fái um það vitneskju
að hægt er að kaupa einföld
og ódýr eiturlyfjapróf hafi
fólk grun um lyfjaneyslu
barna sinna.“
Þá segir hann að með því
að skoða eiturlyfjavísinn,
sjái fólk á einfaldan hátt
áhrif og einkenni neyslunn-
ar og geti þá gripið til við-
eigandi ráðstafana.
Á fundinum í Borgar-
holtsskóla mun Þórarinn
Tyrfingsson, yfirlæknir hjá
SÁÁ, fjalla um meðferðar-
úrræði og áhrif ýmissa
efna. Auður Guðmundsdótt-
ir segir frá eiturlyfjapróf-
um, Einar Ásbjörnsson,
lögreglumaður í Grafarvogi,
talar um samskipti unglinga
og lögreglu í Grafarvogin-
um, Mummi í Mótorsmiðj-
unni og Örvar Daði, fram-
kvæmdastjóri Götusmiðj-
unnar á Kjalarnesi, segja
frá reynslu Mumma af
neyslu og starfi Götusmiðj-
unnar og foreldri segir frá
reynslu sinni af því að
missa barn af völdum eitur-
lyfjaneyslu.
„Fundurinn tekur um það
bil tvo tíma og það er ekki
langur tími í lífi fólks en
getur orðið til að opna augu
þess,“ segir Hallgrímur
Sigurðsson, „jafnvel til þess
að eitthvert ungmenni
bjargast eða sleppur við
klær eiturlyfjanna, aðeins
vegna þess að umráðamenn
eru á varðbergi.“
Fundurinn hefst kl. 20 og
að framsögum loknum
verða umræður og fyrir-
spurnum svarað.
Borgarafundur um átak gegn vímuefnum
Unglingar fengu eitur-
lyfjavísi og þvagpróf
Grafarvogur