Morgunblaðið - 06.03.2001, Blaðsíða 40

MENNTUN
40 ÞRIÐJUDAGUR 6. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
EF TIL VILL skiptir litlumáli þótt allir starfsmenní vélasal séu karlar (sér-staklega ef vélarnar eru
hannaðar af körlum). En hvað með
barnaskóla? Hvað ef allir starfsmenn
skólanna eru konur nema húsvörður-
inn, leikfimi-, og smíðakennarinn?
Hvaða áhrif hefur það á börnin í ljósi
þess að fullyrðingin „Áhrifajafnvægi
kynjanna í samfélaginu er best“ er
sönn? Og hvað gerist þegar einn ný-
útskrifaður karlkennari ræður sig
sem bekkjarkennara á kvennavinnu-
staðnum grunnskóla? Kemst hann
upp með að iðka sitt karllæga vinnu-
lag, sem klisjan segir að felist í sund-
urvirkni, einleik og frávikum, eða
mun hann verða að taka upp kven-
lægar vinnuaðferðir; samviskusemi,
samleik og samræmi? (klisja eða al-
gengir fordómar sagðir um konur).
Er kyn áhrifavaldur
í kennslustofu?
Um miðbik 20. aldar var kynjahlut-
fall barnaskólakennara í jafnvægi, en
eftir 1960 hefur linnulaust fjölgað í
hópi kvenkennara og núna eru 80%
kennara í grunnskólum konur. Sömu
sögu er að segja um kynjahlutfallið í
grunnskólaskor Kennaraháskóla Ís-
lands (www.khi.is), aðeins 12% nem-
enda eru karlkyns. Hlutfallið er betra
í kennaradeild Háskólans á Akureyri
(www.unak.is) eða 20% karlkyns. En
er það eitthvert vandamál? Er „kyn“
áhrifavaldur í kennslustofunni? Já,
rannsóknaniðurstöður tveggja
menntunarfræðinga í Bandaríkjun-
um og Kanada benda a.m.k. til þess
(sjá rammagrein, bls. 41). Einnig
benda athuganir á árlegu námskeiði
Sigurjóns Mýrdal, dósents í uppeld-
isfræðum við Kennaraháskóla Ís-
lands, um karlmennsku í grunnskól-
um, til þess.
Í áttundu viku ársins hélt Sigurjón
opið málþing á vegum Rannsóknar-
stofnunar Kennaraháskóla Íslands
um þetta efni og þar sögðu einnig Jón
Guðmundsson, kennari á Hallorms-
stað, og Hafsteinn Karlsson, skóla-
stjóri í Selásskóla í Reykjavík, frá
reynslu sinni, en þeir hafa aðstoðað
Sigurjón á þessum námskeiðum. Þeir
fluttu allir mál sitt af gleði, en ekki
biturleika, vilja aðeins skapa umræðu
um stöðu karlkennarans í grunnskól-
um. Enda fátítt að íslenskur karlmað-
ur uni sér lengi sem almennur bekkj-
arkennari.
Þeir báðu gesti á málstofunni að at-
huga að þeir beittu alhæfingum í máli
sínu til áherslu.
Hugmyndafræði
mömmunnar
Jón útskrifaðist fyrir 22 árum og
hefur undanfarin 13 ár kennt á Hall-
ormsstað. Hann segist vinna með
framúrskarandi góðum konum, en
geti ekki leynt því að ef til vill hafi
hann gengið hugmyndafræði
„mömmunnar“ á hönd í starfinu í stað
þess að rækta eigin viðhorf til kennsl-
unnar. „Er búið að breyta barna-
skólakennslu í kvennastarf?“ spurði
hann og sagðist vera karl á kvenna-
vinnustað og því óhjákvæmilega
mældur út frá sýn konunnar á kenn-
arastarfið. Hann hallaðist að því að
heimur íslenska grunnskólans væri
heimur konunnar.
Jón sagðist hafa velt því fyrir sér
hvort karlar í grunnskólum væru per-
sónur í felulitum innan um allar kon-
urnar, og þyrftu ævinlega að gæta sín
til að fá ekki karlrembustimpilinn á
sig. En í stað þess að verða eins konar
„mömmur“ fari þeir fremur í stjórn-
unarstöður. Hann sagði að krafan
væri einnig að karlkennarar væru
drengjunum góð fyrirmynd, en
spyrja mætti hvers konar fyrirmynd-
ir þeir væru í mömmuleiknum. Einn-
ig væri þetta ósanngjörn krafa þar
sem þeir vildu aðeins vera góðir fag-
menn.
Jón sagðist ekki telja að launin
hefðu fælt karlana frá grunnskólan-
um, það væru fremur áberandi kven-
læg áhrif á mótun starfsins síðustu
áratugi, nálgunin væri alfarið út frá
kvenlegu sjónarhorni. Hann taldi því
brýnt að í KHÍ yrði rannsóknarstofn-
un í karlafræðum komið á fót.
Jón sagði nokkrar dæmisögur til að
varpa ljósi á kynbundna hegðun eða
viðhorf. Ein var um að samviskusemi
kvennanna leiddi til þess að þær ef-
uðust um að karlarnir gerðu ákveðna
hluti sem þeir ættu að gera, eða gerðu
þá ekki fyrr en á elleftu stundu. Önn-
ur var um útlit skólastofu:
Afskorin blóm í vasa
á kennaraborðinu
Jón sagðist kenna í stofu með bestu
gluggasýn landsins (sennilega sýn út
á óviðjafnanlegt Lagarfljótið) og
hann hefði ef til vill af þeim sökum
ekki hirt um að skreyta veggi í stof-
unni. Það var látið óátalið af sam-
kennurum hans þangað til von var á
forseta Íslands í heimsókn í skólann.
Jón var vinsamlegast beðinn um að
gera stofuna sína huggulega áður en
forsetinn kæmi. Hann var nú ekki að
flýta sér að því og byrjað var að suða í
honum um þetta.
Sennilega var þetta aukaatriði í
huga hans, en þegar hann mætir til
kennslu dag heimsóknarinnar, er bú-
ið að hengja myndir eftir börn upp
um alla veggi og setja blóm í vasa á
kennaraborðið, en það er eitthvað
sem Jóni hefði aldrei hugkvæmst. Svo
birtist forsetinn og gengur inn í
kennslustofuna, hrífst af útsýninu og
hrósar svo krökkunum fyrir myndirn-
ar á veggjunum. Gallinn var bara sá
að myndirnar voru ekki eftir þau
heldur voru þær þriggja ára gamlar.
Samstarf og samviskusemi
vinkvenna í kennslunni
Hafsteinn Karlsson skólastjóri í
Selásskóla staðfestir einnig kyn-
bundna hegðun í grunnskólum og
ólíka nálgun kynjanna. Hafsteinn
sagði að þegar hann og konan hans
fluttu suður hafi hún eignast 200 vin-
konur á sínum vinnustað en hann 60
samstarfskonur. Hann sagði hættu á
því að karlkennarar einangruðust á
vinnustöðum sínum í grunnskólum.
„Við sitjum, þegjum og teflum, berum
ekki heimilið inn á vinnustaðinn, en
konurnar tala og tala, og þær hafa
samstarf um hlutina. Þær koma sér
t.d. saman um að í lok vikunnar ætli
þær allar að vera komnar niður bls. 47
í bókinni,“ sagði hann sem dæmi, „all-
ar reyna þær að gera eins og ekki má
skara fram úr eða gera öðru vísi; ef
karlkennarinn ætlar að fara aðra leið
er potað í hann.“
Hafsteinn segir að vinnubrögð
kynjanna séu ólík; samstarf, sam-
viskusemi og auga fyrir smáatriðum
hefur t.d. hærra gildi í huga kvenna
en karla. Og því verði vinnustaður
meira merktur því kyni sem er í mikl-
um meirihluta eins og er í grunnskól-
um.
Hann sagði að byrjendakennslan
væri eins konar vígi kvenna, og að
umræðan um að það vanti þangað
karla einkennist fremur af því að
birta börnum sýnishorn af karlmönn-
um en að sækjast eftir þeim sem fag-
mönnum og kennurum. „Það er ekki
hægt að bjóða karlkennurum upp á að
þurfa að vera föðurímyndir fyrir öll
börn skólans,“ segir Hafsteinn og að í
byrjendakennslu taki konurnar þessa
karla í fóstur og þeir fái ekki að
stjórna og stýra byrjendakennslunni
sinni. „Ég held að ef eigi að laða karla
í byrjendakennslu sé frumskilyrði að
líta á þá sem kennara en ekki bara
fyrirmyndir,“ sagði hann, „það er
rúm fyrir konur og karla og það þarf
að fjölga körlunum.“
Hlutfallslega fleiri körlum
hafnað í KHÍ
Sigurjón Mýrdal stjórnar nám-
skeiðinu fyrir karla í grunnskólaskor
KHÍ, sem er algerlega lokað konum.
Hann segir að ef grunnskólinn eigi
fyrst og fremst að vera geymsla og
uppeldisstöð en aðeins menntastofun
sem aukaverkefni, nenni hann ekki að
eyða orku í að velta þessu kynjamáli
fyrir sér. Hann trúi því hins vegar að
menntunin sé meginmálið.
„Hvaða skóla vill samfélagið?“
spurði hann, „á sá skóli að endur-
spegla samfélagið?“ Hann beindi
einnig augum að Kennaraháskólan-
um þar sem aðeins 12% nemenda eru
karlkyns. „Hvernig hefur þessi stofn-
un þróast á síðustu áratugum?“
spurði Sigurjón.
Þegar spurt er um hlut karla í
grunnskólakennslu og kennaranámi
þarf að skoða alla þætti myndarinnar.
Karlmennska/ Þurfa karlmenn að tileinka sér kvenleg viðhorf til að þrífast í uppeldisstarfi? Eru karlkennarar
frábrugðnir kvenkennurum í faglegri hugsun? Gunnar Hersveinn fór á málþing um karlmennsku í grunnskólum
og ræddi við fulltrúa kynjanna um nær karlmannslausa grunnskóla. Hvers vegna höfðar kennslan ekki til karla?
Morgunblaðið/Golli
„Er búið að breyta barnaskólakennslu í kvennastarf? Er starfið ekki fyrir karla?“ Jón, Sigurjón og Hafsteinn.
Karlar
tolla ekki
í kennslu
 80% grunnskólakennara eru kven-
kyns. Og hvað með það?
 Vantar sýnishorn af karlmönnum
eða karla sem fagmenn?
NÁMSKEIÐIÐ Karlmenn í kenn-
arastarfi í Kennaraháskóla Íslands
er m.a. til að undirbúa karla til
starfa í grunnskólum. Örn Arn-
arson og Ragnar Arinbjarnarson
voru samnemendur á sínum tíma á
Eiðum á Austurlandi og eru nú báð-
ir á þriðja og síðasta ári í KHÍ, báð-
ir í íþróttavali í grunnskólaskor. 20
karlar byrjuðu í grunnskólaskor
um leið og þeir en nú eru 13 eftir og
þar af 8 í íþróttavali, einn í smíðum
og 4 bekkjarkennarar, en hversu
margir af þeim munu ílendast sem
yngri barnakennarar? Þeir segja að
núna í vor útskrifist um hundrað
konur og þessir þrettán karlar.
Örn og Ragnar telja að konur
stjórni ferðinni í grunnskólum í
krafti fjöldans og að mikil hætta sé
á að karlmennirnir einangrist, þess
vegna sé það mikils virði að hafa
svona námskeið fyrir karla. „Kynin
nálgast vinnuna á ólíkan hátt,“ seg-
ir Örn, „og námskeiðið er m.a. til að
minnka líkurnar á að karlar hrökkl-
ist frá starfinu. Ég held að það séu
ekki launin sem fæla karlana burtu
heldur það að höndla það ekki að
vinna á kvennavinnustað.“
Ragnar segir að áherslan í nú-
tímanum sé að báðir foreldrar ali
börnin á heimilunum upp. Sér-
staklega hafi verið brýnt fyrir karl-
mönnum að taka þátt í umönnun
barna sinna. Það skjóti því skökku
við að grunnskólarnir skuli vera
nær karlmannslausir. „Starf grunn-
skólakennarans er óhjákvæmilega
einnig uppeldisstarf og ef uppfylla
ætti kröfuna að karlar og konur ali
upp börnin saman, ættu þeir einnig
að vera til staðar í skólum,“ segir
Ragnar.
Örn og Ragnar sögðu æskilegt að
svona karlanámskeið í KHÍ yrði
fyrr í náminu og jafnvel á hverju
ári. „Á fyrsta ári má jafnvel segja
að verið sé að búa til mömmu úr
manni,“ segir annar þeirra, „með
því að láta mann hekla, prjóna og
föndra til undirbúnings fyrir yngri
barnakennslu, þá er hætta á því að
karlnemendur hugsi að þetta sé
ekkert fyrir þá og hrökklist frá
námi. Það ætti að vera meira um
vettvangskennslu því við lærum
mest af henni.“
Þeir sögðust einnig hafa tekið
eftir kynbundinni hegðun í KHÍ, t.d.
í verkefnavinnu nemenda. „Kven-
nemendum hættir meira til að gera
einfalda hluti flókna án ástæðu og
því þróaðist þetta oft þannig að
strákarnir unnu saman í hópum en
stelpurnar í öðrum,“ segir Örn.
Þeir voru ekki sammála Guðrúnu
Helgadóttur í Hólaskóla (sjá að-
algrein) um að staða karla í grunn-
skólum væri sú sama og annarra
minnihlutahópa. „Það er vegna
þess að við höfum ekki verið að
berjast fyrir stöðu okkar,“ segir
Ragnar, „og karlmenn bíða ekki í
röðum eftir að fá að starfa í grunn-
skólum.“
„Lausnin á skortinum á körlum í
grunnskólum felst í því að breyta
innra starfi skólakerfisins, og
breyta náminu og ef til vill að kanna
skilyrðin fyrir inntöku í námið,“
segir Örn. „Fræðin gera mann ekki
endilega að góðum kennara,“ segir
Ragnar, „þetta er spurning um kar-
akter og samskiptagreind. Kenn-
arinn þarf frelsi til að vera hann
sjálfur.“ Þeir segja að lokum að
námskeiðið hafi gefið þeim mikið.
„Það er mikilvægt og vekur mann
til umhugsunar um margt,“ segir
Örn, „á því getum við tjáð okkur
óþvingað og sagt það sem okkur
dettur í hug án þess að þurfa að
verja það í smáatriðum.“
Konur stjórna í krafti fjöldans
Morgunblaðið/Jim Smart
„Kynin nálgast vinnuna á ólíkan hátt.“ Ragnar og Örn eru
á þriðja ári í Kennaraháskólanum.