Morgunblaðið - 06.03.2001, Blaðsíða 41

MENNTUN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 6. MARS 2001 41
„Er ef til vill verið að plata karla til að
koma hingað? Er þetta nám við
hæfi?“ spurði hann. Hvert er t.d. inn-
takið í kennaranáminu? Er það of
kvenlægt? Allt þetta þarf að rannsaka
en Sigurjón benti á ákveðnar tölur
sem birtust í inntöku nemenda í skól-
ann: Hlutfallslega fleiri körlum er
hafnað í KHÍ en konum! Sigurjón
spurði svo: „Eru réttu mælikvarðarn-
ir notaðir til að velja nemendur í skól-
ann?“
Samkynhneigður kennari
Í umræðum á málstofunni kom
vissulega fram að skiptar skoðanir
eru um þetta mál. Spurt var hvort
frummælendur sæju ef til vill heiminn
í svart-hvítu og að næst snerist bar-
áttan um nauðsyn þess að hommar og
lesbíur væru í byrjendakennslu? Sig-
urjón Mýrdal svaraði því til að kynin
(kynferði/gender) væru fleiri en tvö
og að ef hlutfall karl- og kvenkennara
í byrjendakennslu væri í jafnvægi
fylgdi því að eitthvað af þeim kenn-
urum væru samkynhneigðir, því
þyrfti enga baráttu um það. „Umræð-
an er komin í lit,“ sagði hann og kenn-
arar þyrftu að vera af ýmsu tagi.
Í umræðum kom einnig fram
áherslan á að ekki sé til ein gerð af
kennurum. Sérhver kennari hefur
persónulegan stíl og kenni á persónu-
legum forsendum. Bent var á að þrátt
fyrir vísindahyggjuna í kennslufræð-
inni kæmist enginn kennari hjá því að
kenna án persónuleika síns. Algjör
„kvennavæðing grunnskólans“ gæti
hins vegar gefið börnum skakka
mynd af samfélaginu. Hafsteinn
Karlsson sagði að honum væri ná-
kvæmlega sama hvort það væru kon-
ur eða karlar sem reiknuðu út burð-
arþol í húsum. „Það skiptir hins vegar
máli í menntun og uppeldi íslenskrar
æsku, það þarf bæði kynin í kennsl-
una,“ sagði hann.
Hvert er gildi kynsins í kennslu-
stofunni? Er kennarinn kynlaus vél?
Margir hallast að því að kynferði sé
einn af máttarstólpum kennarans í
kennslustofunni. Áhrifin eru a.m.k.
óbein og dulin. Karlkennarar í byrj-
endakennslu eru í „útrýmingar-
hættu“ og því þurfi að kanna forsend-
urnar fyrir því strax. Er ástæðan falin
í inntökuskilyrðum í kennaradeildir
háskólanna? Er hún í kennslufræð-
inni og námsefninu? Er hún í laun-
unum?
XY minnihlutahópur?
Málþingið í KHÍ var í fjarfunda-
sambandi við Háskólann á Akureyri,
Höfðaskóla á Skagaströnd, Verk-
menntaskólann í Neskaupstað,
Menntaskólann á Ísafirði, Ráðhús
Hornafjarðar og Hólaskóla á Hólum í
Hjaltadal. Guðrún Helgadóttir, dokt-
or í kennslufræði, sem er búsett á
Hólum í Hjaltadal og starfar í Hóla-
skóla, auk þess að standa fyrir námi í
kennslufræði myndlistar við Listahá-
skóla Íslands, leggur hér orð í belg, að
lokum:
„Mig langar að benda á að það
verður að kafa dýpra í þetta viðfangs-
efni en svo að líta þannig á að hér sé
einungis sértækt vandamál íslenskra
karlmanna sem starfa í grunnskólum
um þessar mundir. Samanburður við
baráttu kvenna í gegnum tíðina við
mismunun á grundvelli kynferðis
varpar t.d. ljósi á vandann. Vandi
karla í kvennastörfum er angi af mun
stærra vandamáli sem er staða minni-
hluta í samfélagi sem hættir til að
mæta mismun með mismunun og
misrétti, jafnvel ofbeldi. Það er margt
líkt með þessu og forsendum kvenna í
karlastörfum, innflytjenda á Íslandi,
trúlausra í trúarumhverfi, samkyn-
hneigðra í gagnkynhneigðu þjóð-
félagi, landsbyggðar í borgarsam-
félagi, svo dæmi séu tekin. Það skiptir
miklu – ef við viljum raunverulega
skóla sem mætir þörfum allra nem-
enda, að við virðum fjölbreytnina í
menningu okkar. Við verðum þá að
hverfa frá því sem var ríkjandi við-
horf þegar við Hafsteinn (Karlsson)
og Jón (Guðm.) vorum í kennaranámi
– að það væri einn réttur máti til að
vera kennari. Að vera kennari er ekki
fyrst og fremst hlutverk, það er þátt-
ur í lífi einstaklings með öllum sínum
sérkennum og sögu. Viðurkenningin
er ein af forsendum þess að við getum
alið upp kennara og nemendur til að
byggja skóla sem endurspeglar sam-
félagið og fjölbreytni þess.“
Í FRÉTTABRÉFI Háskóla Ís-
lands (1. tbl. 23. árg. febrúar 2001,
bls. 17–18) segir Rósa Erlingsdótt-
ir starfsmaður jafnréttisnefndar
frá greinum menntunarfræðinga úr
fréttabréfum Harvard-háskólans í
Bandaríkjunum og Háskólans í
York í Kanada um áhrifamátt valds
og kynferðis í kennslu. Þar kemur
glögglega fram að kynbundin hegð-
un nemenda og kennara hefur áhrif
á gæði og framvindu kennslu. Í
þessum greinum er staða kven-
kennarans í karllægu háskóla-
samfélaginu í brennidepli, öfugt við
efnið í námskeiði Sigurjóns Mýrdal
um stöðu karlkennarans í kven-
lægu grunnskólasamfélaginu. Nið-
urstöðurnar styðja hins vegar að
hér er um raunveruleg rannsókn-
arefni að ræða.
Greinarnar, sem Rósa segir frá,
fjalla um málstofur og námskeið
um kynbundna hegðun í kennslu-
stofum:
1. Linda Briskin í Háskólanum í
York sýnir greinilegt samband
kyns og valda og hvernig það birtist
í kennslustofum í háskólanum.
„Rannsóknir hennar, sem byggjast
á viðtölum við nemendur og kenn-
ara, sýna að dulið valdamisræmi
hefur truflandi áhrif á kennslu og
nám. Ómeðvituð valdbeiting getur
meðal annars leitt til þess að nem-
andi upplifi útilokun frá hópnum og
finni sig knúinn til að hafa hljótt um
sig.“
2. „Kennarar í málstofu Warrens
(í Harvard) töluðu um að viðteknir
„kvenlegir eiginleikar“ fengju al-
mennt lakari einkunn en hinir svo-
kölluðu „karllegu“, að konur væru
beinlínis þvingaðar af viðteknum
skoðunum til að tileinka sér hegðun
karlmanna.“
Þetta styður niðurstöður á nám-
skeiði Sigurjóns að breyttu breyt-
anda um að karlar í grunnskólum
séu á einhvern hátt þvingaðir til að
tileinka sér hegðun kvenkennara.
Í báðum greinunum sem Rósa
segir frá er konum innan akadem-
ískra stofnana ráðlagt að finna sér
samherja til að ræða um stöðu sína
og kennsluna, því umræðan er til
alls fyrst. Á sama hátt má álykta að
hinir fáu karlar í grunnskólum
þurfi að gera það sama, og leggja
áherslu á umræðuna líkt og nám-
skeið Sigurjóns skapar.
Jafnframt kemur fram í grein
Rósu að klisjan um háskólakennara
sé þessi: „Til að mynda er það al-
geng skoðun að kvenkennarar eigi
að vera opnir, nálægir og samúðar-
fullir, en karlkennarar fastir fyrir,
fjarlægir og strangir.“
Óhjákvæmileg kynbundin hegðun nemenda og kennara?