Morgunblaðið - 06.03.2001, Blaðsíða 62

UMRÆÐAN
62 ÞRIÐJUDAGUR 6. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Gjöfin þín
Gjöfin
þín
Ótrúlegt en satt - gjöfin þín
sem fylgir ef keyptar eru vörur
fyrir 5.000 kr. eða meira*
Snyrtifræðingar frá veita faglega og
persónulega ráðgjöf varðandi val á snyrtivörum
*ath. taska örlítið frábrugðin.
*í boði meðan birgðir endast. Álfheimum 74, sími 568 5170 Spönginni sími 577 1577
fimmtudag, föstudag og laugardag fimmtudag og sföstudag
www.lancome.com
ÉG finn mig knúinn
til að svara með nokkr-
um orðum grein Kar-
enar L. Kinchin þar
sem hún gagnrýnir
notkun á Ritalíni við
meðferð á ofvirkni/at-
hyglisbresti (ADHD).
Ekkert barn hér á Ís-
landi er sett á ritalín
nema að undangeng-
inni nákvæmri rann-
sókn og greiningu. Og
ólíkt því sem Karen
heldur fram er það
ekki vegna þess að
börnin fylla ekki vænt-
ingar fullorðinna, held-
ur er greiningin vís-
indalega útfærð samkvæmt
alþjóðlegum stöðlum (WISC-III-
greindarpróf, Rey Osterieth-próf,
Stroop-próf sem metur starfsemi
framheila, ásamt spurningalistum
sem lagðir eru fyrir foreldra). Ég
get ekki skilið hvernig eiturlyfja-
neytendur í Bandaríkjunum geta
sent börn sín til lækna og fengið dóp
út á það. Og að Karen skuli ætla að
það sé það sem við eigum í vændum
hér er þvílík fásinna og fáfræði að
það hálfa væri nóg. Starfsfólk
barna- og unglingageðdeildar Land-
spítalans (BUGL), Greiningar- og
ráðgjafastöð ríkisins, fjöldi geð-
lækna og taugasálfræðinga ásamt
öðrum sem unnið hafa þrekvirki í
baráttunni fyrir börnin okkar eiga
einfaldlega ekki skilið þá neikvæðu
og niðurrífandi gagnrýni sem grein
Karenar felur í sér. Börn með of-
virkni/athyglisbrest og foreldrar
þeirra hafa um langa hríð þurft að
berjast við fordóma í samfélaginu,
fordóma um lélegt uppeldi, fordóma
um slæmar fjölskylduaðstæður og
jafnvel fordóma um fátækt. Ekkert
af þessu veldur ofvirkni/athyglis-
bresti, aftur á móti getur verið um
arfgeng einkenni að ræða (van den
Oord & Rowe 1997).
Karen heldur fram að ritalín geri
ekkert fyrir börnin annað en að
dópa þau upp og jafnvel valda hjá
þeim geðtruflunum. Ég vil benda á
tvær af mörgum rannsóknum sem
afsanna þessa bábilju. Rannsóknir
þessar voru gerðar af Dr.Lily
Hechtman, prófessor við McGill-há-
skólann í Montreal, Kanada, og Dr.
Howard Abikoff í New York 1999,
önnur náði yfir tveggja ára tímabil
og hin í fjórtán mánuði. Rannsökuð
voru annars vegar 100
börn og hins vegar 579
börn. Öll fengu börnin
faglega meðferð hjá
sálfræðingum, geð-
læknum, sérkennurum
og ásamt því fengu for-
eldrar þeirra fjöl-
skylduráðgjöf og hjálp
til að vinna með börn-
um sínum. Hluti
barnanna fékk lyfja-
gjöf (ritalín) og var
niðurstaða rannsókn-
anna í meginmáli sú að
þau börn sem fengu
lyfjagjöf sýndu fram-
farir langt umfram þau
sem ekki hlutu lyfja-
meðferð. Þeim gekk mun betur í
skóla, lentu síður í útistöðum við
félaga sína og fjölskyldur og að auki
sýndu þessar rannsóknir eins og
fjölmargar aðrar að þau börn sem fá
ritalín eru síður í áhættu að ánetjast
fíkniefnum, bæði ólöglegum og lög-
legum. Karen talar um að lyfin
dragi úr tali og hreyfingu, börnin
verði „uppdópuð“. Mín reynsla af
börnum sem eru á ritalín-lyfinu er
ekki neitt í þessari líkingu. Þau tala
ekkert minna eða hreyfa sig minna,
hinsvegar ná þau að setja hugsanir
sínar og orð í samhengi, þ.e. þau ná
að hugsa áður en þau tala og í stað
þess að hreyfingar þeirra séu ýktar
og klaufalegar ná þau að stjórna
þeim. Börn sem eru á ritalíni ná að
einbeita sér að lærdómi í skóla og
heima, þau ná að mynda tengsl við
félagana, þau einfaldlega ná að vera
þau sjálf.
Karen talar líka um að það séu
engar sannanir fyrir því að ADHD
(ofvirkni/athyglisbrestur) sé af líf-
rænum toga og heldur fram að skert
heilastarfsemi hjá „ofvirkum“ börn-
um stafi af lyfjunum sjálfum. Ef
Karen kærði sig um gæti hún nálg-
ast ótal rannsóknir sem sýna fram á
að skert starfsemi í framheila er ein
af orsökum ofvirkni/athyglisbrests,
hins vegar er ekki sannað hvers
vegna svo er, hvort það er af völdum
erfiðrar fæðingar, einhvers sem
gerst hefur á meðgöngu eða erfða.
Hitt er óumdeilanlegt að ofvirkni/
athyglisbrestur er ekki komin til
vegna hlutdrægra skoðana foreldra
sem ekki þola óþekkt barna sinna,
eða vegna hagsmuna lyfjafyrir-
tækja. Reyndar á Karen sér skoð-
anasystkin hvað varðar samsæri
lyfjafyrirtækja og þeirra á meðal er
t.d. forseti Suður-Afríku, Thabo
Mbeki, en hann heldur því fram að
kenningin um að HIV-veiran valdi
alnæmi sé runnin undan rifjum vest-
rænna lyfjafyrirtækja svo þau geti
selt Afríkuþjóðum lyf, dæmi nú hver
fyrir sig.
Karen klykkir út með að segja að
þeir foreldrar sem trúa því að börn
þeirra séu með skerta heilastarf-
semi séu að svíkja sjálfa sig um að
taka þátt í lífi barna sinna. Ég leyfi
mér fyrir þeirra hönd að mótmæla
þessum aðdróttunum. Þessir for-
eldrar eru alla daga og nætur að
berjast hetjulega fyrir börnin sín
líkt og aðrir foreldrar langveikra
barna. Þeir reyna eftir fremsta
megni að búa þeim það umhverfi
þar sem þau þrífast best og leita eft-
ir umönnun hjá því frábæra fagfólki
sem við hér á Íslandi erum svo
heppin að búa að. Með grein sinni
elur Karen á fordómum gagnvart
þessum yndislegu börnum og for-
eldrum þeirra.
Ég hvet líka foreldra, læknastétt,
félags- og menntastofnanir til að líta
þessi mál alvarlegum augum. Það er
alvarlegur hlutur þegar ráðist er
gegn þeim úrlausnum sem hjálpað
hafa börnum okkar í baráttunni um
að vera gjaldgeng í lífsmynstrinu.
Það er sannarlega alvarlegur hlutur
þegar alið er á fordómum gagnvart
þeim sem greindir hafa verið ofvirk-
ir með athyglisbrest. Tökum ábyrgð
og verndum börnin okkar.
Fordómar og ritalín
Ásgeir Kr.
Ólafsson
Sjúkdómar
Það er alvarlegur hlutur
þegar ráðist er gegn
þeim úrlausnum, segir
Ásgeir Kr. Ólafsson,
sem hjálpað hafa
börnum okkar
í baráttunni um að
vera gjaldgeng í
lífsmynstrinu.
Höfundur er húsasmíðameistari og
aðstandandi barna með ofvirkni/
athyglisbrest.
HEIMINUM má
líkja við stóra bók. Sá,
sem ekki ferðast, les
aðeins eina síðuna.
Þannig mælti Ágústus
keisari Rómaveldis
fyrir meira en tveimur
þúsundum ára. Ef við
höldum þessari sam-
líkingu áfram, er stóra
bókin – heimurinn –
orðin auðlesnari á okk-
ar dögum en fyrir 2000
árum. Svo er hinum
hröðu og þægilegu
samgöngutækjum nú-
tímans fyrir að þakka,
ólíkt því sem áður var.
Ferðalög um heiminn
eru orðin snar þáttur í lífi fólks og
má segja að þau séu hluti af lífs-
mynstri almennings. Hjá mörgum
vakir þráin að kynnast hinu óþekkta
og framandi, losna úr viðjum hvers-
dagsleikans um hríð. Hið nýja og
óþekkta getur haft þau áhrif, að við-
horf breytast, þekking eykst og
hugurinn öðlast nýjar víddir. Ferða-
lög fólks ættu að geta aukið skilning
og umburðarlyndi ólíkra þjóða og
menningarheima í millum.
Tilgangur með ferðalögum er
vitaskuld af ýmsum toga. Í því sam-
hengi má nefna ferðalög, sem farin
eru í þeim tilgangi að kynnast eða
rannsaka sögu, stjórnarfar, þjóð-
félagsaðstæður, fornminjar o.s.frv.
Íþróttafólk er mikið á faraldsfæti
milli heimshluta í þeim tilgangi að
taka þátt í keppnis-
leikjum og þannig
mætti lengi telja.
Síðan eru það trú-
lega flestir, sem ferðast
í skipulögðum hópum
til fjarlægra landa til
þess að njóta náttúru-
fegurðar og heimsækja
og skoða merka staði,
sem tengjast sögu eða
menningu viðkomandi
lands.
Eitt þeirra fjöl-
mörgu landa, sem búa
yfir einstæðri náttúru-
fegurð og stórbrotinni
sögu, er Suður-Afríka.
Óvíða er að finna jafn-
hrífandi náttúrfyrirbæri, gróður og
landslag, dýralíf, borgir og borgar-
líf, sem dregur til sín milljónir ferða-
manna á ári hverju.
Íslendingar hafa átt þess kost á
síðastliðnum áratug að fara til Suð-
ur-Afríku í skipulögðum hópferðum
undir leiðsögn Ingólfs Guðbrands-
sonar. Ein slík ferð býðst nú lands-
mönnum um næstu páska og er
óhætt að fullyrða, að þeirra, sem
þangað leggja leið sína, bíður mikið
ævintýri.
Undirrituð hefur tvisvar átt þess
kost að ferðast um Suður-Afríku og
er skemmst frá því að segja, að
áhrifaríkari ferðir er vart hægt að
hugsa sér. Fyrri ferðin var farin ár-
ið 1991, aðeins fjórum árum eftir að
aðskilnaðarstefnan var afnumin, en
hin síðari árið 1998. Meðan dvalist
var í Höfðaborg í síðari ferðinni
gafst okkur einstakt tækifæri að
heimsækja þinghúsið og skoða þá
sögufrægu byggingu undir leiðsögn
skrifstofustjóra þingsins, Patric
Tariq Mellet. Auk þess að sýna okk-
ur bygginguna og segja sögu henn-
ar, fræddi hann okkur um stöðu
stjórnmála og uppbyggingu í land-
inu. Hann lýsti fyrst þeim miklu
breytingum, sem höfðu orðið á
stjórnarfari landsins með nýrri
stjórnarskrá og ennfremur fjallaði
hann um þá uppbyggingu í landinu,
sem væri hafin eftir stjórnarskiptin.
Mellet dró þó ekki dul á þau stóru
og miklu vandamál, sem við væri að
glíma og nefndi m.a. húsnæðismál,
heilbrigðismál, menntamál o.fl. All-
ur þessi vandi bitnar öðru fremur á
þeldökkum íbúum landsins. Vandinn
er vissulega djúpstæðari og marg-
þættari en svo að unnt sé að leysa
hann nema á löngum tíma. Mellet
sagði okkur frá því, að hann hefði
dvalið 12 ár í útlegð á tímum að-
skilnaðarstefnunnar fyrir stuðning
sinn við ANC, Afríska þjóðarráðið.
Þeir sem fylgjast með þróun mála
í Suður-Afríku harma það hversu
seint gengur að koma á breytingum
til betri lífskjara hinna fátæku íbúa
landsins. Þar er mikið verk að vinna.
En það væri fávíslegt að dæma slíkt
og setja fram á þann veg að ferða-
menn forðuðust að leggja leið sína
þangað. Það getur varla verið í þágu
Suður-Afríku að dregin sé upp svo
dökk mynd, þar sem því versta er á
loft haldið. Slíkt getur orðið til að ala
á fordómum og viðhalda vanþekk-
ingu. Engin þjóð þarf á því að halda
og allra síst Suður-Afríka. Þvert á
móti, eins og áður sagði, geta ferða-
lög einmitt orðið til þess að efla
skilning og auka þekkingu, sem get-
ur– og hefur sem betur fer – leitt til
stuðnings við aðþrengda hópa.
Enda þótt þátttakendur í skipu-
lögðum hópferðum til Suður-Afríku
séu ekki í stakk búnir til að setja sig
inn í þjóðfélagsleg vandamál – enda
ekki tilgangur ferðarinnar – fer ekki
hjá því að andstæðurnar blasi við og
veki upp ótalmargar spurningar.
Ferðir mínar til Suður-Afríku höfðu
mikil áhrif og urðu til þess að vekja
áhuga minn á landi og þjóð og hefur
hann fylgt mér síðan. Sannarlega
óska ég þess, að Suður-Afríka beri
gæfu til að sigrast á þeim erfiðleik-
um, sem við er að etja og líf hinna fá-
tæku verði bærilegra í þessu gjöfula
og gróskuríka landi.
Ég er þess fullviss, að Suður-Afr-
íka og flestar aðrar þjóðir vilja laða
að sér sem flesta ferðamenn og taka
vel á móti þeim. Suður-Afríkumenn
vilja veita góða þjónustu og þeim er
í mun að greiða götu ferðamanna og
forsvarsmanna ferðamála hvaðan
sem þeir koma úr heiminum. Suður-
Afríkumönnum er eins og öðrum
mikið í mun að ferðamaðurinn haldi
þaðan með góðar minningar og rík-
ari að reynslu og upplifunum. Eng-
inn ætti að þurfa að óttast glæpi eða
sjúkdóma, ef varlega er farið. Í
flestum stórborgum heimsins eru
hverfi, sem geta verið ferðamönnum
hættuleg og eru stórborgir Suður-
Afríku síst undantekning í þeim efn-
um.
Að þessu sögðu er ástæða til að
hvetja sem flesta til að líta Suður-
Afríku með eigin augum, landið sem
hefur alið eitt mesta mikilmenni
mannkynssögunnar, Nelson Mand-
ela.
Suður-Afríka –
Land fyrirheita
Margrét
Margeirsdóttir
Ferðalög
Það getur varla verið í
þágu Suður-Afríku að
dregin sé upp svo dökk
mynd, þar sem því
versta er á loft haldið.
Margrét Margeirs-
dóttir segir að slíkt geti
alið á fordómum og við-
haldið vanþekkingu.
Höfundur er áhugamaður um
ferðalög og hefur skrifað bók
um Suður-Afríku.
2001