Morgunblaðið - 06.03.2001, Blaðsíða 46

MINNINGAR
46 ÞRIÐJUDAGUR 6. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
S
jónvarpið mitt náði fyr-
ir skömmu sambandi
við hina merku menn-
ingarrás PoppTíVí
sem sendir út tónlist-
armyndbönd alla daga og nætur
(og hér er hugtakinu menning síst
beitt í háði því popptónlist er líka
menning eins og nýlega hefur ver-
ið upplýst). Með því að fylgjast
með stöðvum eins og MTV, Popp-
TíVí og öðrum slíkum er hægt að
læra margt um ríkjandi viðhorf
og væntingar í dægurmenningu
ungs fólks á tilteknum tíma. Og
það er eitt sem hefur slegið mig
óþyrmilega þessar vikur sem ég
hef haft aðgang að íslensku mynd-
bandarásinni (sem reyndar sýnir
mest erlend bönd). Það er al-
gleymi líkamleikans; hold, fata-
fæð og djarft sjónarhorn. Fyrst
og síðast á konur.
Kannski er það misminni, en ég
man ekki eftir þessu úr tónlistar-
myndböndum í Skonrokki í gamla
daga. Ég þyrfti að grafa upp einn
eða tvo þætti
til að vera
viss. Hitt er
víst, að þetta
kyntáknafyll-
irí sem nú
stendur sem
hæst í glys-
bransanum hlýtur að ná inn í dag-
legt líf þeirra sem á horfa og
valda þar vissri brenglun.
Í myndböndum þessum fara
fremstar í stúlknaflokki söng-
spírur á borð við Mariah Carey,
Jennifer Lopez, Britney Spears
og Christina Aguilera. Þær tvær
fyrstnefndu gera markvisst út á
þrýstnar línur sínar á tónleikum,
plötuumslögum og í mynd-
böndum. Hinar tvær eru ung-
stjörnur sem ekki hafa tekið út
fullan vöxt – minna helst á spýtur
innan úr frostpinnum – en þó með
grunsamlega blómlegan barm. Á
hæla þeirra fylgja smástirni með
eins lög og eins myndbönd; Jes-
sica Simpson, Samantha Mumba,
Mya o.fl. Mynstrið er hið sama,
nærmyndir af sléttu andliti söng-
konunnar, mismunandi sjón-
arhorn á flatan maga hennar og
svo hið hefðbundna dansatriði þar
sem stúlkan og fylgimeyjar raða
sér upp eins og gæsir í oddaflugi
og taka sporið undir viðlagi. Ótrú-
lega einhæft til lengdar.
Í smástund heldur maður að
þetta sé bara tímabil sem gangi
yfir og minnir sig á að ekki megi
selja allar söngkonur undir sömu
sök. Þannig lítur maður fullur
vonar til hátíða eins og Grammy
og Brit sem heiðra fólk fyrir
handbragð og gæði, því til árétt-
ingar að dægurtónlistin sé list. En
þar hefst sami skrípaleikurinn um
útlit og djörfung. Á nýafstaðinni
Grammy-verðlaunaafhendingu
þurfti hin djúpvitra sjónvarps-
kona Joan Rivers til dæmis ekki
að spyrja stjörnurnar spjörunum
úr því þær höfðu flestar gleymt að
fara í spjarirnar áður en þær
mættu. „Vá, hvað þú er flott,“
æpti hún upp í allra geð án þess
varla að víkja orðum að tónlist
þeirra. Sama var uppi á ten-
ingnum á Golden Globe-
afhendingunni og eins verður það
á Óskarnum. Leikkonur eru
nefnilega líka orðnar gínur fata-
hönnuða og þurfa að passa í
þrönga ummálsstaðla.
Hefur það algjörlega farið fram
hjá þessu fólki að söng- og leik-
hæfileikar hafa ekkert að gera
með útlit þess sem leikur eða
syngur? Frammistaða söngvara
snýst um hljóm, túlkun og sam-
ræmi og kvikmyndaleikur líka, að
breyttu breytanda. Er trúverðugt
að allar aðalkvenpersónur í kvik-
myndum noti sama fatanúmer?
Og eru í alvörunni ekki til neinar
ófríðar (samkvæmt ríkjandi feg-
urðarmati) konur sem kunna að
syngja?
Hægt væri að skrifa langt mál
um áhrifin sem þessar gínulíku
fyrirmyndir geta haft á sjálfs-
mynd ungra kvenna – um þau
fáránlegu skilaboð að allir þurfi
að vera undir sextíu kílóum til
þess að slá í gegn. En kannski
þarf ekki einu sinni að skrifa um
það langt mál – fólki nægir að
horfa um stund á myndbandarás
og gangsetja gagnrýna hugsun.
Það er því léttir þegar fram á
sjónarsviðið koma konur eins og
hin dásamlega Macy Gray. Hún
var á almennnan mælikvarða
„dúðuð“ í myndbandinu við lagið
„I try“ og ekki einu sinni „sæt“
samkvæmt stöðlunum. En hún
var falleg á sinn hátt og það sem
mestu máli skipti: hæfileikarík.
Að söngkona sé fyrst og fremst
metin fyrir sönginn gerist hins
vegar sorglega sjaldan.
Annars er (og hvers vegna
skyldi það vera?) mun minna um
að karlmenn í myndböndum
massatónlistarinnar geri út á lík-
amlegt aðdráttarafl sitt. Red Hot
Chili Peppers voru reyndar býsna
rausnarlegir í „Californication“,
allir berir að ofan, en þó fremur
undir merkjum hreysti en frygð-
ar. Kollegar þeirra í Crazytown
opinbera líka magavöðva og húð-
flúraða upphandleggi í nýju
myndbandi við „Butterfly“, en
þar sjá samt konur um þá hlið
mála sem lýtur að kynórum.
Einn er þó sá karlmaður sem
einna best hefur sérhæft sig í
þokkafullum mjaðmahnykkjum
síðan Elvis var og hét. Sá heitir
Ricky Martin. Því var það með
eftirvæntingu sem ég leit í fyrra-
kvöld á Íslenska popplistanum
nýtt myndband með þeim Ricky
Martin og Christinu Aquilera.
Saman. Prins hinna seiðandi
hnykkja og prinsessa mjaðm-
ajuðsins. Og jú, útlit beggja var
vel stílað. Eins og Ken og Barbie.
En Rikki dillaði sér þó lítt og faldi
vöxtinn undir langerma galla-
skyrtu og síðbuxum. Stína litla
var aftur djarfari, í níðþröngum
buxum og topp sem raunar var
bara brjóstahaldari. Og nokkur
myndskeið af flatmaganum henn-
ar voru samviskusamlega klippt
með, kannski hugsuð sem há-
punktar foráttuleiðinlegs mynd-
bands. En misskipt sjónarhornið
endurspeglar einmitt þann mun
sem almennt viðgengst í sjóbisn-
iss vorra daga. Karlarnir eru kyn-
tákn – stundum – en konurnar eru
kyntákn – alltaf.
Þrátt fyrir allt þetta hefur þó
ítrekað sannast, líka á PoppTíVí,
að myndbandagerð býr yfir
möguleikum sem listform. Nefni
misgóð dæmi frá sama sjónvarps-
kvöldi; U2, Robbie Williams, A
Perfect Circle og Spooks. Það er í
alvöru hægt að segja eitthvað
með tónlistarmyndböndum;
skemmtilegt, sjúkt, fallegt, alvar-
legt. Það þarf ekki alltaf að hanga
í stúdíói og dansa. Og það er
hvorki nauðsynlegt né bundið í
lög að nota myndavélina sem
spegil fyrir sjálfsdýrkun og sýni-
þörf söngvaranna. Í guðs bænum.
Útaf með oddaflugið. Ekki fleiri
flatmaga. Skoðið naflana ykkar í
einrúmi. Og dragið fyrir á meðan.
Sjúklegir
naflar
„There’s no business like showbusiness.“
VIÐHORF
Eftir
Sigurbjörgu
Þrastardóttur
sith@mbl.is
Irving Berlin.
Látinn er í Reykja-
vík gamall félagi og
samstarfsmaður til
margra ára, Ivan Tör-
ök. Ivan kom hingað til
lands í lok sjöunda ára-
tugarins þar eð hann
hafði kvænst íslenskri
blómarós, Iðunni Andrésdóttur.
Hann hafði þá getið sér gott orð í
heimalandi sínu, Ungverjalandi, sem
leikmynda- og búningahöfundur og
hafði orðið mikla reynslu þótt ungur
væri að árum. Fyrsta verkefni hans í
íslensku leikhúsi var einmitt ung-
verska leikritið Það er kominn gest-
ur hjá Leikfélagi Reykjavíkur.
Ég átti því láni að fagna að fá Ivan
sem leikmynda-og búningahöfund í
fyrstu leikstjórnarverkefni mín að
loknu námi, leikrit Nínu Bjarkar,
Fótatak, sem Leikfélag Reykjavíkur
sýndi 1972, og Músagildruna hjá
Leikfélagi Akureyrar sama ár. Við
fundum strax að við höfðum eitthvað
að gefa hvor öðrum eins og nauðsyn-
legt er í allri leikhúsvinnu og því
fylgdu fleiri verkefni í kjölfarið.
Meðal verkefna okkar á þessum
árum voru Liðin tíð Pinters og Elli-
heimilið, bæði í Þjóðleikhúsinu, og
Rætur Arnolds Weskers hjá Leik-
félagi Keflavíkur – allt frumflutning-
ur þessara verka á íslensku sviði. Iv-
an Török var merkur leikhúsmaður,
sem hafði notið ítarlegrar, faglegrar
menntunar en hafði líka einstakt
IVAN
TÖRÖK
✝ Ivan Törökfæddist í Ung-
verjalandi 20. nóv-
ember 1941. Hann
lést á heimili sínu 26.
janúar síðastliðinn
og fót útför hans
fram 6. febrúar.
innsæi í eðli leikhúss-
ins. Hann var skraf-
hreifinn og heilmikill
fílósóf, sem gaman var
að spjalla við um lífið
og tilveruna – svo gam-
an að oft urðum við að
beita okkur miklum
aga og aðhaldi til þess
að verkefnið sem við
vorum að vinna yrði
ekki útundan í umræð-
unum um lífið og til-
veruna. Hann var frjór
og hugmyndaríkur
leikmyndateiknari og
fór ekki endilega troðn-
ar slóðir; hann var einn þeirra sem
kenndi mér að á leiksviðinu á aldrei
að vera neinn óþarfi, enginn hlutur
sem ekki eru not fyrir og hann opn-
aði augu mín fyrir nauðsyn heildar-
konsepts, ákveðins leikstjórnar-
skilnings, sem allt útlit og umgjörð
hverrar sýningar verður að lúta. Það
var ómetanlegt fyrir ungan leik-
stjóra að njóta reynslu og hug-
myndaauðgi þessa snjalla leikhús-
listamanns.
Meðal annarra eftirminnilegra
verkefna Ivans í íslensku leikhúsi
voru: Dansleikur í Þjóðleikhúsinu,
Strompleikurinn og Minkarnir á Ak-
ureyri, Hvað er í blýhólknum? hjá
Grímu og Spanskflugan, Mávurinn
og Fló á skinni hjá LR.
Ívar – sem var íslenska nafnið
hans eftir að hann gerðist íslenskur
ríkisborgari – var sérstakur per-
sónuleiki og féll kannski ekki alltaf
inn í hina íslensku þjóðarsál. Eftir
margra ára leikhúsvinnu og skilnað,
flutti hann aftur úr landi og dvaldist í
nokkur ár erlendis og ferðaðist þá
víða. Hann hafði alltaf verið hálf-
gerður hippi í viðhorfum og eftir að
hann flutti burt fréttum við af honum
hér og þar í Evrópu. Sagan sagði að
hann hefði búið í hengirúmi í Krist-
janíu um nokkurt skeið.
Undrun mín varð því mikil, þegar
dyrabjöllunni var hringt dag einn
hjá okkur hjónum og úti fyrir stóð
uppstrílaður snyrtipinni í jakkaföt-
um, nýklipptur, með tölvuúr – sem
þá þótti nýjung – og skothelda
skjalatösku – annar farangur ekki
sjáanlegur. Hann var kominn aftur
til Íslands og óskaði eftir húsaskjóli í
nokkrar nætur. Það var ógleyman-
legt að heyra hann næstu daga og
nætur rekja það sem á daga hans
hafði drifið á erlendri grund – þar
var kominn ævintýramaðurinn Ivan.
Stundum hafði hann lent í lífs-
háska og sloppið naumlega undan
forhertum glæpamönnum. Hann
hafði eina bók í skjalatöskunni. Það
var bók um heilann og hugvit manns-
ins.
Við tókum upp samstarf á ný og
unnum saman gamanleikinn For-
setaheimsóknina hjá Leikfélagi
Reykjavíkur og Túskildingsóperu
Brechts og Weills í MH. Ivan hélt
nokkrar málverksýningar hér í
Reykjavík og erlendis og enn má sjá
nokkrar utanhússkreytingar hans á
húsum í borginni.
Hann kvæntist á ný, Magdalenu
Hermannsdóttur ljósmyndara, og
eins og stundum gerist rofnaði
samband okkar, þótt við rækjumst
hvor á annan endrum og eins. Ivan
langaði til að endurnýja kynnin við
leikhúsið á seinni árum en af því varð
þó ekki – hann kenndi um árabil leik-
myndagerð í Myndlista- og handíða-
skólanum en stundaði jafnframt ým-
is önnur störf. Það er eftirsjá að svo
sérstökum listamanni. Hann kom
með ný viðhorf inn í íslenska leik-
myndagerð og sáði fjölmörgum frjó-
kornum meðal ungs leikhúslista-
fólks, sem enn er að störfum í
íslensku leikhúsi.
Blessuð sé minning hans.
Stefán Baldursson.
Þar sem gleðin ríkir
er gott að vera.
Þessi orð má til
sanns vegar færa, þeg-
ar minnast á góðs
drengs, sem nú er genginn á vit
feðra sinna.
Ólafur Þ. Sigurðsson lifði við-
burðaríka ævi og var mikið nátt-
úrubarn, sem glögglega kom fram
þegar hann minntist liðinna tíma.
Æska og uppvöxtur Óla vestur á
Mýrum mótaði stax með honum
virðingu fyrir náttúrunni og nýt-
ingu þess sem hún hafði upp á að
bjóða. Veiðimennska, fugl selur, og
sjávarfang varð snemma í æsku
innprentun í huga ungs drengs sem
fljótt skildi mikilvægi þess að vera
sjálfbjarga.
Ég varð þeirrar gæfu aðnjótandi
að eignast að vini Eirík Kúld, bróð-
ur Óla, og hjá honum kynntist ég
þeim viðhorfum sem þeir bræður
höfðu til lífsins. Minnist ég þess að
ef við hittumst eða áttum samband
símleiðis þá fyrst og síðast var talað
ÓLAFUR Þ.
SIGURÐSSON
✝ Ólafur Þ. Sig-urðsson fæddist
á Hamraendum í
Hraunhreppi 1. sept-
ember 1924. Hann
lést á Landspítalan-
um í Fossvogi 7.
febrúar síðastliðinn
og fór útför hans
fram frá Vídalíns-
kirkju 16. febrúar.
um aflabrögð og veð-
urfar.
Kynni okkar Óla
hófust þegar hann
gekk í sambúð með
Margréti Geirsdóttur,
tengdamóður minni.
Saman áttu þau góðan
tíma og sameinuðust í
mörgum áhugamálum
ekki síst að leggja
metnað í að fegra og
snyrta í kringum bú-
staðinn Engjasel og
gefa af sér til allra sem
þangað komu í heim-
sókn. Öll minnumst við
Óla þegar búið var að kynda undir
grillinu og óþolinmæði fór að gæta í
að bragða á góðgætinu, sem ekki
var tilbúið. Þá greip Óli gjarnan gít-
arinn, til að stytta biðina, og upphóf
söng og gleði. Eftir að hafa sungið
hlegið og gantast um stund var öll
óþolinmæði á braut og fyrr en varði
kræsingar tilbúnar til átu.
Oft held ég að þau Margrét og Óli
hafi komið þreytt heim eftir hvíld-
ina sem átti að njóta í bústaðnum og
Engjunum. En svona vildu þau hafa
hlutina.
Snyrtimennsku og samviskusemi
Óla var viðbrugðið. Eftir að Óli fór
að hægja á sér, eins og hann orðaði
það, fór hann að stunda akstur
sendibifreiða. Nokkra bíla átti hann
á þeim tíma sem við þekktumst.
Engan sem ekki til þekkti hefði
grunað að bílar þessir hafi verið at-
vinnutæki, notaðir í hina ýmsu
flutninga. Dag hvern ef stund gafst
var klúturinn tekinn upp og
snurfusað hátt og lágt. Já, það er
margt sem sækir fram í hugann
þegar hugsað er til baka. Gleði, um-
hyggja fyrir öðrum og brennandi
áhugi Óla á líðandi stundu er eitt-
hvað sem telja má til mannkosta.
Á síðastliðnu ári fór Óli að kenna
þess meins sem reyndist erfitt og
langvinnt. Fyrir hugmann var vafa-
lítið erfitt að sætta sig við orðinn
hlut en barist skyldi til þrautar og
aldrei heyrði ég uppgjafartón, að-
eins að þetta þyrfti að takast á við.
Óli var orðinn mikið veikur þegar
við áttum síðast samtal í síma og
gerði hann sér fulla grein fyrir því
sem koma skyldi. Eins og hans var
von og vísa skipti meira máli hjá
honum hvernig mér liði, svona var
Óli. Þegar ég kom að norðan daginn
fyrir jarðarför Óla hitti ég tenda-
móður mína og sátum við saman um
stund og ræddum málin. Efst var
henni í huga þakklæti til barna Óla,
sem hún sagði að hefðu reynst
henni vel á erfiðum tíma. Þau hefðu
veitt henni mikinn styrk og ástúð og
sameinast með henni og hennar
börnum í sorginni.
Börnum Óla náði ég ekki að
kynnast neitt, því miður. Það sá ég
best þegar hópurinn hittist í kaffi-
samsætinu eftir jarðsetninguna. Öll
bera þau svip gleðinnar og um-
hyggjunnar.
Við sem Margréti stöndum næst
viljum ítreka þakkir okkar til þerra
fyrir alla hjálpina við Margréti um
leið og við vottum þeim samúð okk-
ar við fráfall Óla.
Elsku Magga, ég veit að sorg þín
og þinna er mikil, en ljúfar minn-
ingar um góðan mann og vin gefa
ljós og birtu sem yljar.
Óli, að lokum vil ég þakka þér
fyrir tímann sem við áttum saman í
vinskap og gleði.
Ef haganlega við höldum á
spilum hamingjunnar.
Þá leikum glöð í lífsins þrá
í ljósi samviskunnar.
Fyrir hönd fjölskyldunnar,
Gísli Kristjánsson,
Sauðárkróki.
Erfisdrykkjur
50-300 manna
Glæsilegir salir
Bræðraminni ehf., Kíwanishúsinu,
Engjateigi 11, sími 588 4460.