Morgunblaðið - 06.03.2001, Blaðsíða 39

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 6. MARS 2001 39
TÝNDA teskeiðin var frumsýnt í
Þjóðleikhúsinu árið 1977 og var þá
þriðja leikritið sem Kjartan Ragn-
arsson sendi frá sér. Hin tvö, Sauma-
stofan og Blessað barnalán, voru þá
bæði á fjölunum hjá Leikfélagi
Reykjavíkur þannig að veturinn 77–
78 átti Kjartan þrjú leikrit í gangi
samtímis í jafnmörgum leikhúsum.
Týndu teskeiðina í Þjóðleikhúsinu,
Saumastofuna sem var á sínu þriðja
leikári í Iðnó og Blessað barnalán var
leikið á miðnætursýningum í Austur-
bæjarbíói (Bíóborginni). Geri aðrir
betur. Öll hafa þessi leikrit notið mik-
illa vinsælda meðal áhugaleikfélaga
og sennilega er Kjartan mest leikni
höfundurinn hérlendis síðasta aldar-
fjórðunginn. Týnda teskeiðin gæti
sem best flokkast sem „farce ma-
cabre“ sem útleggst óhugnaðarfarsi,
en þarna segir frá tvennum hjónum
sem sitja uppi með dauðan mann og
þar sem frystkistan er tóm og hús-
bóndinn kjötiðnaðarmaður og þaul-
vanur að úrbeina og brytja í gúllas,
þá er einfalt mál að eyða öllum vegs-
ummerkjum um líkið. Hvergerðingar
hafa fundið verkinu leikstíl við hæfi
undir stjórn Sigurðar Blöndal. Leik-
myndin er heimili á áttunda áratugn-
um en að öðru leyti er tímasetning
verksins látin liggja milli hluta, gæti
sem best verið í dag. Sýningin tekur
hins vegar hæfilega lítið mark á
raunsæislegri umgjörðinni og leikur-
inn er yfirdrifinn, kraftmikill og
farsakenndur þar sem öll meðul eru
nánast leyfileg og úr verður hröð og
kröftug sýning sem hafa má af hina
bestu skemmtun þó einhverjum smá-
atriðum sé ábótavant. Leikendur
ráða reyndar misvel við hraðann og
kraftinn en þar er Steinþór Gestsson
tvímælalaust fremstur meðal jafn-
ingja en hann leiðir sýninguna og
smitar útfrá sér krafti og leikgleði.
Steinþór hefur margoft sýnt hvers
hann er megnugur sem gamanleik-
ari, ég minnist hans í ágætri sýningu
á einþáttungum Jónasar Árnasonar,
Tápi og fjöri og Drottins dýrðar
koppalogni fyrir nokkrum árum.
Svipbrigði og líkamsbeiting Stein-
þórs eru kostuleg og gaman að sjá
hversu sterka tilfinningu hann hefur
fyrir áhorfendum og nýtti sér mögu-
leika sína til hins ítrasta. Allt sjón-
arspilið með hárkolluna var kapítuli
útaf fyrir sig. Ekki skyldi þó vanmeta
framlag annarra leikenda sem drógu
ekki af sér. Jóhann Tryggvi Sigurðs-
son í hlutverki heimilisföður og kjöt-
iðnaðarmanns var yfirmáta stressað-
ur og Sigurður Blöndal átti góðan
sprett sem hinn fordrukkni ná-
granni. Konurnar létu sitt ekki eftir
liggja og voru skemmtilegar and-
stæður, drykkfellda eiginkonan á
heimilinu varð sífellt subbulegri og
sjúskaðri eftir því sem á leið í með-
förum Svövu Bjarnadóttir og
„Mammsa“ í höndum Guðríðar Aad-
negaard var hæfilega viðutan allt til
enda, sýndi eins konar þögla móður-
sýki sem átti ágætlega við. Hin
þriðja, nágrannakonan í kjallaran-
um, var fullkomlega óþolandi en
Anna Jórunn Stefánsdóttir kom því
vel til skila að þar væri ekki allt sem
sýndist. Unga fólkið var hæfilega
hissa á þessu öllu saman og gaman að
sjá kynslóðirnar mætast í leikstarf-
inu með þessum hætti. Í Völundi,
bæjarleikhúsinuí Hveragerði má því
hafa ágæta skemmtun af Týndu te-
skeiðinni þessa dagana.
Hávar Sigurjónsson
Að taka skrokk
LEIKLIST
L e i k f é l a g
H v e r a g e r ð i s
Eftir Kjartan Ragnarsson.
Leikstjóri Sigurður Blöndal. Leik-
arar: Anna Jórunn Stefánsdóttir,
Svava Bjarnadóttir, Steinþór Gests-
son, Sigurður Blöndal, Ylfa Lind
Gylfadóttir, Jóhann Tryggvi
Sigurðsson, Ingvi Pétursson og
Guðríður Aadnegaard. 2. mars.
TÝNDA TESKEIÐIN
Heimsferðir bjóða nú einstakt
tækifæri í 2 vorferðir til Costa
del Sol, 24. apríl og 8. maí á
hreint ótrúlegu verði. Þú getur
valið um 14 nætur, eða 28 nætur, og nýtur fegursta
tíma ársins á þessum vinsælasta áfangastað við Mið-
jarðarhafið og getur valið um frábæra gististaði á
ströndinni, í göngufæri við veitingastaði, skemmti-
staði og strandlífið. Meðan á dvölinni stendur nýtur
þú traustrar þjónustu fararstjóra Heimsferða, sem
bjóða þér spennandi kynnisferðir til heillandi staða
Andalúsíu.
24. apríl
og 8. maí til
Costa del
Sol
í 14 daga
frá 47.885
47.885 kr.
M.v. hjón með 2 börn, 2-11 ára,
24. apríl, 14 nætur. Santa Clara,
íbúð með 1 svefnh., flug, gisting,
skattar.
59.930 kr.
M.v. 2 studíó, Bajondillo, 24. apríl,
14 nætur, flug, gisting, skattar.
Aðeins 50
sæti á
sértilboði
Skógarhlíð 18, sími 595 1000. www.heimsferdir.is
SATT að segja runnu á mann tvær
grímur er spurðist út að Philip Kauf-
man ætti að leikstýra kvikmynd
byggðri á ævi hins nafnkunna öfug-
ugga og nautnaseggs, markgreifans
De Sade (Geoffrey Rush). Þess hins
sama og við er kenndur kvalalosti –
sadismi, ef einhver kynni að velkjast í
vafa. Var þessi einn frægasti kynóra-
penni fyrr og síðar snillingur eða
brjálæðingur? Um það hafa menn
deilt í 200 ár, sjálfsagt var hann ríku-
leg blanda af hvorutveggja. Enga
greinir hinsvegar á um að greifinn
var – og er – hneykslunarhella á sögu-
legu plani. Líkt og Henry Miller og
Anaïs Nin – sem einmitt hinn fyrrum
ágæti fagmaður, Kaufman, kvik-
myndaði með eftirminnilega náttúru-
lausum árangri. Sem tæpast hefur
verið ætlunin. Dapra útkomu Henry
& June er þó ekki hægt að skrifa ein-
göngu á reikning handritshöfundar-
ins/leikstjórans Kaufmans; Fred
Ward var álíka þokkafullur og reka-
viðsdrumbur sem skáldið og einhver
dúkkulísa, Maria De Madeiros, ámóta
kyntröll og Ward, lék Nin. Aðeins
Uma Thurman, sem eiginkonan June,
hafði það sem til þurfti í ástarleikja-
dramanu.
Hitt ber einnig að hafa í huga að
ferill Kaufmans, allt frá því hann
gerði eðalvestrann The Great North-
field Minnesota Raid (’72), til og með
kvikmyndagerð Óbærilegs léttleika
tilverunnar (’88), var nánast samfelld
sigurganga. Þá kom bakslagið, Henry
& June (’90), önnur mistök, Rising
Sun (’93), fylgdu fast á eftir og Kauf-
man féllust hendur. A.m.k. hefur ekk-
ert komið frá honum síðan, fyrr en nú.
Öllum til bærilegs léttleika er leik-
stjórinn búinn að ná fyrri styrkleika;
Fjöðurstafir er í senn kynngimögnuð,
kolsvört gamanmynd og vitrænn
óhugnaður sem gefur afþreyingar-
hrollum einsog Hannibal langt nef.
Að þessu sinni byggir Kaufman á
margfalt betra handriti en í síðustu
tveim myndum, kvikmyndagerðin er
eftir Doug Wright, höfund Obie-verð-
launaleikritsins Quills. Neistandi af
orðsnilld, háði og ádeilu á ógnaröldina
sem réð ríkjum á sögutímanum, í
kjölfar frönsku byltingarinnar við
upphaf 19. aldar. Myndin segir frá
síðustu vikunum í lífi greifans, sem
vegna siðspillts lífernis á ystu nöf, að
mati siðfræðikenninga kirkjunnar og
óheftum anda í gagnrýni á þjóðfélagið
og valdastjórn Napóleons, er vistaður
á geðveikrahæli í Charenton. Þar hef-
ur hann unað hag sínum nokkuð vel,
enda í náðinni hjá umsjónarmanni
þess, Coulmier ábóta (Joaquin
Phoenix). Sem sér um að skáldið
skorti ekki mat eða drykk, né hina
lífsnauðsynlegu fjöðurstafi, blek og
pappír.
Slíkt frelsi nægir ekki uppreisnar-
manni andans. Þjónustustúlkan
Madeleine (Kate Winslet), smyglar
handritum hans jafnóðum útaf hæl-
inu. Justine og aðrar byltingarsinn-
aðar klámbókmenntir eru því gefnar
út með sínum andþjóðfélagslega boð-
skap þar sem dregið er dár að spillt-
um stjórnvöldum. Það er meira en
keisarinn fær kyngt, hann sendir því
illræmdan lækni sinn og pyntinga-
meistara, Royer-Collard (Michael
Caine), til að koma skikk á hælismálin
og þagga niður í hinum eitraða penna.
Sem vefst ekki fyrir svíðingnum.
Inní frásögnina af tilraunum
stjórnvalda til að þagga niður í De
Sade blandast gráglettin hliðarsaga
af Fríðu og dýrinu; Royer-Collard og
Simone, (Amelia Warner), barnungri
og fallegri, munaðarlausri stúlku sem
á engra kosta völ og verður að giftast
ómenninu. Sem kæfir hana í verald-
legum allsnægtum. Simone hrífst
hinsvegar af Justine, sem hún nálgast
eftir krókaleiðum. Munaðarfull sagan
hertekur stúlkuna af slíkum losta að
hún stingur bónda sinn af og heldur
útí frelsið með handverksmanni. De
Sade hefur betur fram í rauðan dauð-
ann, gegn óbilgjarnri harðstjórninni
sem hann er óragur við að hæða og
spotta.
Annar þáttur og mikilvægari er
hlutur ábótans. Persóna hans endur-
speglar togstreitu góðs og ills sem
alls staðar liggur í loftinu í áleitinni
mynd sem tekur á sígildum spurning-
um um persónufrelsi og ritskoðun,
gagnrýnir hræsni og sýndar-
mennsku, þó á yfirborðinu segi hún
sögu af hneykslunarhellu sem gengur
jafnvel fram af mönnum enn þann
dag í dag, þegar menn ættu að vera
flestu vanir.
Kaufman hefur dregið upp nið-
dimma mynd um einstakan, hálfóðan
mann (a.m.k.), þörf mannshugarins
að tjá sig, hrylling kúgunarafla. Samt
sem áður er hún oft meinfyndin á sinn
undarlega hátt. Kaufman heldur vel á
sínu og stjórn hans á leikurunum er
athyglisverð. Rush vinnur leiksigur,
þeim Kaufman tekst að halda leikn-
um mátulega tempruðum. Hinn gjör-
spillti öfuguggi fer aldrei úr böndum,
heldur vinnur áhorfandann á sitt
band, þrátt fyrir allt. Pervisminn
meiri í orði en á borði. Rush er
skemmtilega óskammfeilinn frá upp-
hafi til enda, túlkar eftirminnilega óð-
an (en ekki vitstola) mann sem gefur
öllum hömlum, ekki síst siðferðileg-
um, langt nef og siglir sinn sjó, hvern-
ig sem viðrar.
Winslet og Caine eru óaðfinnanleg,
galla myndarinnar er helst að finna í
óljósri persónu Coulmiers og hjálpar
ekki Phoenix að finna sannfærandi
tök á henni. Leikhópurinn í hlutverk-
um hælismanna er einstaklega magn-
aður. Fjöðurstafir er vönduð í alla
staði, búningar og sviðsmunir og
kvikmyndataka í sérflokki.
Þrátt fyrir alla sína kosti, sem eru
fáséðir í dag, er Fjöðurstafir vísast
ekki að allra smekk. Hún gengur
langt, traðkar ekki á vitsmunum
áhorfenda með ódýrum bláma eða
óþarfa subbuskap, reynir þess meira
á sálarhróið sem hún gefur engan
frið. Ef hún væri ekki á köflum mein-
fyndin, væri Fjöðurstafir skelfileg
upplifun.
Sæbjörn Valdimarsson
KVIKMYNDIR
S t j ö r n u b í ó
Leikstjóri Philip Kaufman. Hand-
ritshöfundur Doug Wright. Tón-
skáld Stephen Warbeck. Kvik-
myndatökustjóri Rogier Stoffe.
Aðalleikendur Geoffrey Rush, Kate
Winslet, Joaquin Phoenix, Michael
Caine, Billie Whitelaw, Amelia
Warner, Jane Menelaus. Sýning-
artími 125 mín. Bandarísk. Fox
Searchlight. Árgerð 2000.
FJÖÐURSTAFIR –
QUILLS KVALIR OG LOSTI
„Geoffrey Rush er skemmtilega óskammfeilinn frá upphafi til enda,
túlkar eftirminnilega óðan (en ekki vitstola) mann sem gefur öllum
hömlum, ekki síst siðferðilegum, langt nef og siglir sinn sjó.“
ÁKVEÐIÐ hefur verið að end-
urflytja einleikinn Uppgjör við Pét-
ur Gaut, sem Gunnar Eyjólfsson
frumflutti á 75
ára afmælisdegi
sínum þann 24.
febrúar á Stóra
sviði Þjóðleik-
hússins. Auka-
sýningin verður
sunnudaginn 18.
mars kl. 21.
Í einleiknum
flytur Gunnar
valda kafla úr
verki Ibsens, og tengjast þeir á einn
eða annan hátt konunum í lífi Pét-
urs Gauts. Það var Einar Bene-
diktsson sem þýddi Pétur Gaut og
tónlistin í verkinu er eftir Edvard
Grieg.
Páll Ragnarsson hannaði lýsingu
við einleikinn og Þórhallur Sig-
urðsson hefur umsjón með upp-
færslunni.
Pétur Gautur
endurfluttur
Gunnar
Eyjólfsson
NÚ stendur yfir málverkasýning
Garðars Jökulssonar í anddyri
ÁTVR í Kringlunni. Garðar sýnir
nokkrar stórar myndir.
Einnig sýnir Garðar verk sín í
húsakynnum Landsbanka Íslands,
Laugavegi 77. Þar eru um 25-30
myndir, flestar nýlegar.
Garðar sækir myndefni sitt í
landslag og náttúru Íslands.
Sýningarnar standa báðar fram til
mánaðamóta.
Málverk í
Kringlunni
SÝNINGIN Krísuvíkin mín, sýning
á málverkum eftir Svein Björnsson í
Hafnarborg er framlengd til mánu-
dagsins 12. mars.
Sýning framlengd
♦ ♦ ♦
♦ ♦ ♦